Geny i języki

Badacze odkryli, że dopasowanie genów i języka jest bardzo dobre, około 80%. Pozostawia to jednak nadal 20% zidentyfikowanych populacji genetycznych z niedopasowaniem językowym. Jak to się stało? Nie trzeba wielkiej wyobraźni, aby wymyślić scenariusz, w którym populacja przyjmuje język innej populacji w swoim regionie, która jest genetycznie odrębna. Na przykład :

Niektóre ludy zamieszkujące tropikalne wschodnie zbocza Andów posługują się dialektem keczua, którym zwykle posługują się grupy o innym profilu genetycznym, żyjące na wyższych wysokościach geograficznych. Lud Damara w Namibii, który jest genetycznie spokrewniony z Bantu, komunikuje się za pomocą języka khoe, którym posługują się genetycznie odległe grupy na tym samym obszarze. A niektórzy łowcy-zbieracze mieszkający w Afryce Środkowej mówią głównie językami bantu bez silnego pokrewieństwa genetycznego z sąsiednimi populacjami bantu.

 Oczywiście „niezgodność” jest względna (nie binarna), ponieważ stopień pokrewieństwa języków i genów jest względny. W powyższych przykładach ludzie nadal mówią językami innych populacji w swoim regionie, ale dopasowanie językowe jest znacznie bliższe niż dopasowanie genetyczne. Wydaje się, że głównym mechanizmem takich niedopasowań jest podbój, kulturowy, ekonomiczny lub militarny. Jedna populacja narzuca swój język innej, odrębnej genetycznie populacji.

W badaniu przyjrzano się również względnym czasom rozchodzenia się dla języka i genów w spokrewnionych populacjach. Innymi słowy, jeśli masz dwie populacje, które są w pewnym stopniu spokrewnione, badamy jak daleko w przeszłości te populacje zaczęły różnić się genetycznie i jak daleko w przeszłości rozeszły się ich języki? Badacze odkryli, że te dwa punkty czasowe rzadko kiedy zgadzają się, co sugeruje, że działają tu różne procesy. Przyjrzeli się również niedopasowaniom w ciągu ostatnich 10 tysięcy lat i na całym świecie. Odkryli, że zdarzenia niedopasowania są rozproszone w czasie i przestrzeni, co wskazuje, że są to zdarzenia dość powszechne i uniwersalne.

Jednym ze sposobów myślenia o tym, co tutaj widzimy, jest różnica między ewolucją biologiczną a ewolucją kulturową. Ewolucja biologiczna wymaga bezpośredniego połączenia genetycznego poprzez dziedziczenie (transmisja pionowa), przerywanego sporadycznymi zdarzeniami poziomego transferu genów (na przykład przez wirusy wprowadzające DNA). Ewolucja biologiczna wymaga nieprzerwanego łańcucha. Musi także pracować z dostępnym materiałem i musi iść do przodu. Oznacza to, że ewolucja nie może wymyślać nowych genów z niczego. Może jednak duplikować i zmieniać geny. Ewolucja nie może również wymazać własnej historii. Nie może się cofnąć. Na przykład naczelne mogą ewoluować w dalsze odmiany naczelnych, ale nie mogą ewoluować w ryby.

Ewolucja kulturowa nie ma żadnych tego rodzaju absolutnych ograniczeń. Nowe pomysły można tworzyć z całego materiału. Transfer poziomy jest również znacznie bardziej powszechny i głębszy. Pytanie, czy kultura może cofnąć się w czasie, jest interesujące. Mam wrażenie, że generalnie odpowiedź brzmi „nie” – wymagałoby to pewnego stopnia kulturowej amnezji, co prawdopodobnie nie jest możliwe. Możemy powtórzyć wzorce historyczne, ale zmodyfikowane w szczegółach przez interweniującą historię. 

Ewolucja kulturowa obejmuje nie tylko język. Język jest prawdopodobnie jednym z aspektów kultury, który jest najbardziej zgodny z wzorcem genetycznym, ponieważ uczymy się naszego podstawowego języka, gdy jesteśmy młodzi, a przekazywanie języka jest na ogół bardzo organiczne. Technologia jest również aspektem ewolucji kulturowej, ale wydaje się znacznie łatwiejsza do przenoszenia niż język. Kultura może po prostu przyjąć hurtowo postęp technologiczny innej populacji o wiele łatwiej niż język. Ze względu na presję konkurencji postęp technologiczny wydaje się być chętnie przyjmowany.

Interesujący jest jednak stopień, w jakim możemy dostrzec wzorce ewolucyjne w zmianach technologii i innych aspektów kultury na przestrzeni czasu. Kultura ma zdumiewającą inercję, ponieważ tak działa ludzki mózg. Chłoniemy kulturę, w której się wychowaliśmy, kształtuje ona nasz mózg w głęboki i subtelny sposób, często do tego stopnia, że nawet nie jesteśmy świadomi naszych kulturowych uprzedzeń. Naprawdę możemy się o nich dowiedzieć tylko poprzez kontakt z innymi kulturami. Najbardziej fascynują mnie zmienne, o których nawet nie wiedziałem, że są zmiennymi, dopóki nie dowiedziałem się, że inna kultura jest inna. Na przykład dystans społeczny (jak daleko stoisz od kogoś w różnych sytuacjach społecznych) jest zmienną kulturową, którą uważałem za oczywistą, dopóki nie dowiedziałem się, że mogą się różnić w innych kulturach.

Chciałbym zobaczyć kulturowe mapy rzeczy innych niż język i jak pasują do map genetycznych i językowych. Zastanawiam się, czy bardziej podświadome zachowania kulturowe (takie jak dystans społeczny) pasują lepiej niż jawne aspekty, takie jak język. Podbijająca populacja może narzucić swój język innej populacji, ale czy może świadomie narzucić swój dystans społeczny? Jest tu dużo miejsca na dalsze badania.

Genes and Language

NeuroLogica blog, 22 listopada 2022

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska