Czytelnik Stephen uważa, że hipoteza ta była nie tylko „niezaprzeczalna, gdy dane są analizowane obiektywnie”, ale została „ocenzurowana” przez społeczność naukową. Oto jego komentarz:

Nie każdą cenzurę naukową można zrozumieć przez pryzmat lewicy i prawicy. Na przykład w paleoantropologii pogląd, że przodkowie człowieka mogli przejść przez okres, w którym ważne było żerowanie pod wodą, co jest niezaprzeczalne, gdy dane są obiektywnie analizowane, został ocenzurowany przez establishment naukowy. Recenzja, która wzmacnia ustalone paradygmaty, świetnie nadaje się do zapobiegania zajmowaniu cennej przestrzeni naukowej przez bezpodstawne pomysły, ale w przypadku przełomowych odkryć, które zmieniają paradygmat, całkowicie zawodzi.

Hipoteza ta spodobała się wielu ludziom dlatego, że powierzchownie zdawała się wyjaśniać szereg cech ludzi, jakie odróżniają nas od innych małp człekokształtnych, z którymi jesteśmy spokrewnieni. Cechy te obejmują brak owłosienia na ciele i obecność tłuszczu podskórnego (włosy są bezużyteczne w wodzie, a tłuszcz zapewnia nam ciepło). Jak napisał “Scientific American” w 2016 roku:

Hardy przedstawił całą gamę cech, które można wyjaśnić mianem „wodnych adaptacji”: nasza umiejętność pływania i czerpanie z tego przyjemności; utrata owłosienia na ciele, a także ułożenie owłosienia, które, jego zdaniem, mogło powodować zmniejszony opór w wodzie; krągłe ciała; i warstwę tłuszczu pod naszą skórą. Zasugerował nawet, że zdolność chodzenia w pozycji pionowej mogła rozwinąć się podczas brodzenia, a woda pomagała utrzymać ciężar ciała.

Należy zauważyć, że ta „faza wodna” miała nastąpić w określonym okresie, kiedy brakowało nam skamieniałości przejściowych między naszym wspólnym z małpami przodkiem a stworzeniami znajdującymi się całkowicie po stronie drzewa homininów (moje pogrubienie). Więcej w “Scientific American”:

Według Hardy’ego ta faza wodna zajęłaby lukę w istniejącym wówczas zapisie kopalnym – od około 4 do 7 milionów lat temu. Rozsądnie zakończył swój artykuł, mówiąc, że to wszystko to tylko spekulacje – „hipoteza do omówienia i sprawdzenia w oparciu o dalsze dowody”.

W ciągu 50 lat od przedstawienia tej hipotezy cieszyła się ona pewną sławą – a może rozgłosem. Pisarka Elaine Morgan broniła tej hipotezy w swojej książce The Aquatic Ape i rozwinęła ją dalej, łącząc pozornie imponujący zakres cech na jej poparcie, w tym kontrolę oddechu i dietę. Wydaje się to kuszącym i romantycznym pomysłem, ale bliższe przyjrzenie się dowodom pokazuje, że to niewiele więcej niż pomysł.

Inne cechy rzekomo sugerujące, że przeszliśmy przez fazę wodną, to „dłuższe kończyny tylne, kontrolowane oddychanie i rozcieńczony mocz”. Cechy te zasugerował belgijski biolog MJ Verhagen, który również stwierdził, że nasza ewolucja przebiegała w ten sposób  (moje pogrubienie)

Teoria małp wodnych głosi, że nasi przodkowie spędzili kiedyś znaczną część swojego życia w wodzie. Prawdopodobnie wczesne małpy żywiły się roślinami i owocami w lasach tropikalnych. Wczesne hominidy jadły również pokarm wodny; początkowo głównie chwasty i bulwy, później zwierzęta morskie, zwłaszcza skorupiaki. Wraz z ochłodzeniem plejstoceńskim nasi przodkowie powrócili na ląd i stali się dwunożnymi wszystkożercami oraz padlinożercami, a później myśliwymi zwierząt przybrzeżnych i nadrzecznych.

Niestety, pomimo zapewnienia czytelnika Stephena, że hipoteza ta jest „niezaprzeczalna”, większość biologów zajmujących się ewolucją człowieka zaprzecza jej do tego stopnia, że Wikipedia podaje następującą informację:

Chociaż hipoteza ta cieszy się pewną popularnością wśród laików, jest powszechnie ignorowana lub klasyfikowana przez antropologów jako pseudonauka.

Antropolodzy nie traktują tej hipotezy poważnie: John Langdon scharakteryzował ją jako „hipotezę parasolową” (hipotezę, która próbuje wyjaśnić wiele odrębnych cech człowieka w wyniku pojedynczej presji adaptacyjnej), która nie jest zgodna z zapisem kopalnym i powiedział, że jej twierdzenie, iż jest prostsza, a więc jest większe prawdopodobieństwo, że jest bliższa prawdzie niż tradycyjne wyjaśnienia ewolucji człowieka, nie jest prawdziwe. Według antropologa Johna Hawkesa hipoteza wodnej małpy nie jest zgodna z zapisem kopalnym. Cechy, które hipoteza próbuje wyjaśnić, ewoluowały w bardzo różnym czasie, a rozmieszczenie tkanek miękkich, które według hipotezy jest unikalne dla ludzi, jest powszechne wśród innych naczelnych.

Aby zobaczyć, dlaczego hipoteza ta jest obecnie postrzegana jako pseudonauka, możesz przeczytać artykuł w „Scientific American” z 2016 r., do którego link znajduje się powyżej, lub post na stronie internetowej Johna Hawksa z zeszłego roku: „Why anthropologists rejected the aquatic ape theory”.

Jak zauważa Hawks, odkrycie skamieniałości homininów w Afryce i rozwój metod datowania molekularnego, a wszystko to miało miejsce po pierwszym sformułowaniu tej hipotezy, doprowadziło do odrzucenia hipotezy, że główne cechy naszego ciała i zachowania społeczne ewoluowały, gdy byliśmy w dużej mierze zanurzeni w wodzie, między 7 a 4 milionami lat temu. Dodaje jednak, że z pewnością populacje homininów zamieszkujące wybrzeża rzeczywiście korzystały z zasobów wodnych, takich jak ryby i skorupiaki, na co mamy pewne dowody w postaci ości ryb związanych ze szczątkami ludzkimi sprzed 1,95 miliona lat i sięgającymi czasów neandertalczyków. Można je oczywiście znaleźć tylko w populacjach żyjących w pobliżu morza. Ale problemy z hipotezami dotyczącymi małp wodnych opisano w drugim akapicie poniżej:

Mimo to dowody na spożycie ryb i skorupiaków na stanowiskach plejstoceńskich dotyczą głównie miejsc przybrzeżnych lub nadrzecznych. Wiele populacji, zarówno współczesnych, jak i starożytnych, żyło z dala od wybrzeży i polegało na żywności lądowej. W niektórych populacjach wartości odżywcze pokarmów wodnych mogą dorównywać jadalnym owadom i innym bezkręgowcom. Populacje ludzkie i naczelne inne niż ludzie, jedzące wyłącznie żywność lądową, nie cierpią na niedobór niezbędnych kwasów tłuszczowych. Ryby i skorupiaki są niewątpliwie cenne dla wielu populacji ludzkich i niektórych naczelnych i są wyraźnymi oznakami coraz szerszego zakresu diety naszej linii w okresie plejstocenu.

W 1997 roku antropolog John Langdon dokonał przeglądu dowodów, którymi zwolennicy małp wodnych wspierali swoje idee. Zaobserwował, że cechy proponowane jako adaptacje wodne u ludzi pojawiają się w zapisie kopalnym w radykalnie różnych momentach. Homininy były dwunożnymi zwierzętami ponad dwa miliony lat, zanim którykolwiek z nich miał wystający nos lub opuszczoną krtań. Wczesne dwunożne rozwinęły większe szczęki i zęby, co jest przeciwieństwem tego, czego można było się spodziewać po wysokoenergetycznym pokarmie wodnym, a duże mózgi pojawiły się tylko w jednej gałęzi Homo w ostatniej części jego historii. Cechy te nie świadczyły o stadium wodnym; pojawiały się w różnym czasie i w różnych kontekstach.

Fakt, że różne adaptacje pojawiały się w różnym czasie, nie jest mocnym dowodem przeciwko hipotezie małp wodnych, ponieważ adaptacje do życia w nowym środowisku mogą pojawiać się w różnym czasie. Jednak czasy, w których się pojawiły, nie są czasami sugerowanymi przez zwolenników hipotezy o małpach wodnych. Jeśli chodzi o inne cechy:

Jednak zapis nie zachowuje twardych dowodów obecności tkanki tłuszczowej, owłosienia czy potu. Dla zwolenników hipotezy małp wodnych te cechy tkanek miękkich były jednymi z najbardziej przekonujących podobieństw między ludźmi a niektórymi ssakami żyjącymi w wodzie.

Lepsze dane od innych naczelnych pokazują wady tego pomysłu. Na przykład u ludzi występuje wyjątkowo wysoki odsetek gruczołów ekrynowych w porównaniu z gruczołami apokrynowymi, ale szympansy i goryle mają również wyższy odsetek gruczołów ekrynowych w porównaniu do innych naczelnych. Ludzie mają rzadkie owłosienie na ciele, ale szympansy również mają wyjątkowo rzadkie owłosienie na ciele, a wszystkie małpy człekokształtne mają mniejszą gęstość owłosienia na ciele niż inne naczelne. Procent tkanki tłuszczowej u ludzi polujących i zbierających jest rzeczywiście wyższy niż u szympansów i większości naczelnych nadrzewnych, ale zakres tkanki tłuszczowej u człowieka jest znacznie bliższy temu obserwowanemu u goryli i orangutanów. Pod względem tych cech ludzie nie odbiegają od innych naczelnych; podążamy tymi samymi trendami, co nasi bliscy krewni, niektórzy w większym stopniu.

Jednak Hawks przypisuje jedzeniu ryb i skorupiaków pewną zasługę w kształtowaniu współczesnych ludzi. Tyle, że nie mamy dowodów na wodną fazę ewolucji człowieka:

Jednak nauka nie była łaskawa dla scenariusza wodnego naszkicowanego przez Hardy'ego i Morgan. Rosnąca ilość danych kopalnych i genetycznych z lat 70. i 80. XX wieku pokazała, że koncepcję środowiska wodnego udało się precyzyjnie dopasować w oparciu o brakujące dowody. Kiedy te dowody zaczęły się pojawiać, pokazały, że w zapisie kopalnym nie było długiej mioceńskiej luki, podczas której wodny przodek mógł zostać ukryty przed naszym wzrokiem. Zarówno Hardy, jak i Morgan przyjęli stereotypy dotyczące tego, jak ludzie różnią się od innych małp człekokształtnych, co doprowadziło ich do podkreślania wzorców skóry, tłuszczu i włosów w sposób, którego nie potwierdzają lepsze dane od żywych naczelnych. Cechy szkieletu, które autorzy sugerowali jako przystosowanie do wody, w rzeczywistości ewoluowały w różnym czasie i w różnych liniach rodowych.

Z ich pomysłów pozostała wartość ryb, skorupiaków i roślin wodnych dla niektórych starożytnych hominidów i innych naczelnych. Używanie narzędzi i techniki żerowania wydobywczego, takie jak kopanie, umożliwiły niektórym populacjom homininów poszerzenie wykorzystania zasobów zarówno w środowisku sawanny, jak i lasów. Bagna, mokradła i wybrzeża zawierały cenne pokarmy, które były dostępne dla sprytnych homininów. Zwłaszcza jedzenie ryb i skorupiaków mogło ułatwić niektórym przedstawicielom naszego rodzaju zamieszkiwanie obszarów przybrzeżnych i wysp.

„Scientific American” podaje więcej krytyki:

Wszystkie sugerowane adaptacje anatomiczne i fizjologiczne można wyjaśnić innymi hipotezami, które znacznie lepiej pasują do tego, co faktycznie wiemy o ekologii starożytnych hominidów. Na przykład brak włosów jest cechą charakterystyczną wyłącznie ssaków w pełni wodnych, takich jak wieloryby i delfiny. Ssaki półwodne, takie jak wydry i norniki wodne, mają obfite futro. Dobór płciowy i adaptacja do utraty ciepła lepiej wyjaśniają wzór naszego owłosienia na ciele. Dobór płciowy może również wyjaśniać rozkład tkanki tłuszczowej w organizmie, który różni się w zależności od płci. Kontrola oddechu jest częściej związana z mową niż z nurkowaniem.

Dieta wielu naszych przodków z pewnością obejmowała zasoby morskie — ludzie żyli na brzegach jezior lub w morzu. Był to jednak stosunkowo późny rozwój ewolucji człowieka, a ludzie mogą również przetrwać i rozwijać się, żywiąc się pożywieniem uzyskanym wyłącznie na lądzie. W porównaniu z innymi zwierzętami nie jesteśmy aż tak dobrzy w pływaniu, a nasza skóra również przecieka, wpuszczając wodę, przez co nasze palce po długiej kąpieli przypominają suszone śliwki.

A co z chodzeniem na dwóch nogach? To coś, co robią wszystkie małpy — z pewnością brodząc w wodzie, ale także sięgając po owoce, wykonując agresywne pokazy lub po prostu poruszając się na drzewach. Jeśli wyewoluowaliśmy od przodków, którzy już stali na drzewach, nie potrzebujemy nadzwyczajnego wyjaśnienia, dlaczego skończyliśmy stojąc na ziemi, a nie biegając na czworakach.

I to:

Od czasu wysunięcia hipotezy Hardy'ego i Morgan wiele luk w ludzkim zapisie kopalnym zostało wypełnionych, a od 1987 r. odkryto co najmniej 13 nowych gatunków. Poczyniliśmy także ogromne postępy w rekonstrukcji środowiska, w którym żyli nasi przodkowie. Wiemy też, że gatunki takie jak Sahelanthropus tchadensis 7 milionów lat temu i Homo erectus 2 miliony lat temu żyły w zalesionych lub otwartych środowiskach. Chociaż niektóre z tych lasów obejmowały tereny podmokłe, była to tylko część mozaiki siedlisk, w których nasi przodkowie nauczyli się przetrwać, i nie ma absolutnie żadnego śladu przodka hominina tak wodnego, jak ten opisany przez Hardy'ego i Morgan.

Mamy również dowody na to, że nasi przodkowie musieli przetrwać  okresy skrajnie suchego klimatu, mając niewielkie zasoby wodne lub nie mając ich wcale. Radzenie sobie z tymi bardzo zmiennymi, patchworkowymi środowiskami wymagało elastyczności behawioralnej i współpracy, w wyniku czego prawdopodobnie wyłoniły się nasze duże mózgi i ultraspołeczna natura. Ta elastyczność ostatecznie doprowadziła do wynalezienia kultury i technologii.

Nie jestem ekspertem w dziedzinie ewolucji człowieka, ale fakt, że wodny styl życia nie jest wyjaśnieniem dla naszych dużych mózgów, naszej dwunożności i, co ważne, brak dowodów na to, że homininy żyły w środowiskach wodnych w czasie, gdy rozwinęły się ważne cechy naszych organizmów – wszystko to przemawia przeciwko hipotezie małpy wodnej. Jednak podanie alternatywnych scenariuszy braku owłosienia na ciele lub obecności tłuszczu podskórnego w oparciu o ziemną egzystencję samo w sobie nie jest mocnym dowodem, ale po prostu naziemną „historią adaptacyjną”. Decydującym dowodem wydaje mi się miejsce, w którym żyliśmy – prawie całkowicie na lądzie – jak ocenia się na podstawie dowodów kopalnych, a także niepowodzenie teorii małp wodnych w wyjaśnianiu godnych uwagi cech naszych ciał: naszej dwunożności i dużych mózgów . (Ewoluowały one głównie po czasach, gdy rzekomo żyliśmy głównie w wodzie).

Zatem w przeciwieństwie do twierdzenia czytelnika Stephena hipoteza o małpie wodnej NIE jest „niezaprzeczalna” ani nie ma dowodów na to, że ewolucjoniści należą do jakiejś kliki mającej na celu stłumienie „hipotezy małp wodnych”, ponieważ jest ona sprzeczna z ziemskim „utrwalonym paradygmatem”. Na ile mogę ocenić, naukowcy rzeczywiście traktowali teorię wody poważnie, ale odrzucili ją w oparciu o przeważające dowody. Oskarżenie, że naukowcy ukrywają nowe i sprzeczne z intuicją dowody z grupowego pragnienia uniknięcia poważnych zmian paradygmatu w swojej dziedzinie, jest jedną z oznak pseudonauki. W rzeczywistości te same oskarżenia zostały przedstawione jako powód, dla którego naukowcy odrzucają kreacjonizm. Ale, jak powinniście wiedzieć (przeczytajcie Ewolucja jest faktem), nie odrzucamy kreacjonizmu dlatego, że przysięgaliśmy bronić Darwina; odrzucamy to, ponieważ dowody tego nie potwierdzają! Jeśli istniała jakakolwiek klika odrzucająca dowody, składała się ona z kreacjonistów , którzy odrzucili teorię zmiany paradygmatu Darwina opublikowaną w 1859 roku. Ale ta klika nie mogła się utrzymać, ponieważ została zmiażdżona ciężarem dowodów na rzecz ewolucji.

Można by powiedzieć, że hipoteza o małpach wodnych została trafiona i zatopiona.

Link do oryginału: https://whyevolutionistrue.com/2023/11/27/did-humans-evolve-in-water/

Why Evolution Is True, 27 listopada 2023

Tłumczenie: Małgorzata Koraszewska

Jerry A. Coyne


Emerytowany profesor na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji.  Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków. Jest również jednym ze znanych "nowych ateistów" i autorem książki "Faith vs Fakt" (wydanej również po polsku przez wydawnictwo "Stapis)". Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.