Uganda w zeszłym tygodniu została zauważona przez amerykańską prasę z powodu badań prowadzonych przez Iowa State University, które dotyczą genetycznie modyfikowanych bananów z wysoką zawartością prowitaminy A.
Najbardziej zauważalna była mobilizacja niewinnych, dobrze odżywionych studentów amerykańskich, którzy protestowali przeciwko owocom, które mogłyby pomóc niewinnym, źle odżywionym dzieciom i ciężarnym matkom ugandyjskim oraz spowodować uniknięcie schorzeń związanych z niedoborem witaminy A.
Studenci i aktywiści zbierali podpisy i protestowali przeciwko planowanemu badaniu, które obejmowało podanie studentom-wolontariuszom zmodyfikowanych bananów, żeby zobaczyć, czy wytwarzają one dość witaminy A w organizmie, żeby być skuteczną terapią na niedobór tej witaminy. Czego jednak brak w tej petycji, to informacji, że badania te są żywotne dla przyszłości Ugandy, ale nie mogą być w Ugandzie przeprowadzone.
Niedobór witaminy A jest odpowiedzialny za zahamowanie wzrostu i rozwoju oraz uszkodzenie wzroku. Podczas niedawnych egzaminów na poziomie podstawowym w Ugandzie, uczniowie wiejskich szkół osiągnęli najgorsze wyniki, z niektórymi okręgami zdobywającymi tylko jeden pierwszy stopień (najniższy stopień, by zdać egzamin ukończenia szkoły podstawowej w Ugandzie) w porównaniu do okręgów miejskich, gdzie w większości zarejestrowanych szkół wszyscy uczniowie osiągnęli pierwszy stopień. Duży procent Ugandyjczyków w regionach wiejskich jest zagrożony niedożywieniem. Jest nieustanny nacisk na szkolne programy dożywiania, ale nie przyjęły się. Wyobraźcie sobie 7-latka, który rano wychodzi z domu, idzie 3 kilometry do szkoły, przez 8 godzin uczy się o pustym brzuchu i wraca do domu, żeby znaleźć wyłącznie banana, któremu brak składników odżywczych potrzebnych dziecku do prawidłowego rozwoju. Jak to dziecko ma odnieść sukces?
Jako sposób pomocy w odżywianiu ludności, a szczególnie dzieci i młodzieży, przedstawiono w Ugandzie Plan Akcji Dostarczania Czynników Odżywczych (2011-2016) z głównym celem zwiększenie wysiłków w wielu sektorach, by ustanowić mocną podstawę odżywczą rozwoju Ugandy. Głównymi graczami są: Ministerstwo Rolnictwa, Przemysłu Hodowli i Rybołówstwa; Ministerstwo Zdrowia; Ministerstwo Handlu; i sektor prywatny. Ministerstwo Zdrowia miało zajmować się kwestią podaży suplementów żywności, podczas gdy Ministerstwo Handlu miało zapewnić, że żywność jest wzbogacona niezbędnymi śladowymi czynnikami odżywczymi, a w szczególności wzbogacenie importowanej do Ugandy soli w jod. Rolą Ministerstwa Rolnictwa, poprzez jego agencję badawczą, Narodową Organizację Badań Rolniczych (NARO) było podniesienie jakości upraw przez biofortyfikację. Są to uprawy, które zostały ulepszone, by produkowały czynnik odżywczy, który normalnie nie występuje w danej roślinie, lub jest w niej ale w nie dość wysokich ilościach, by stanowić znaczące źródło tego czynnika odżywczego.
Plan Akcji Dostarczania Czynników Odżywczych Ugandy podkreśla promowanie odmian biofortyfikowanych przez: ustanowienie polityki promowania biofortyfikacji, zwiększenie rozmaitości żywności biofortyfikowanej, podniesienie biofortyfikacji żywności w całym kraju, podniesienie i wzmocnienie partnerstwa publicznego i prywatnego firm zajmujących się biofortyfikacją. To przyczyniłoby się do zapewnienia podaży, dostępności i przystępnych cen żywności w ilościach i o jakości, które byłyby wystarczające, by trwale zaspokajać potrzeby żywieniowe ludności.
Według badania demografii i zdrowia w Ugandzie w 2011 r. poziom niedożywienia dzieci był bardzo wysoki. Ponad 33 procent dzieci poniżej 5 roku życia wykazywało zahamowanie wzrostu, 5 procent wykazywało ślady wyniszczenia (kacheksji) i 14 procent miało niedowagę. Niedobory witaminy A dotykają co piąte dziecko i kobietę w wieku rozrodczym, dając obniżoną odporność na infekcje, a więc więcej chorób i wyższą śmiertelność, jak również potencjalnie poważne problemy z wzrokiem. Dlatego z wszystkich programów Ugandy hodowania nowych upraw, priorytetem są uprawy z beta-karotenem (prekursorem witaminy A) i z żelazem.
Trwające prace nad biofortyfikacją
Wszystkie odmiany upraw rozwinięte przez NARO i dopuszczone przez narodową komisję dopuszczania odmian, dają wysokie plony. NARO pracuje obecnie nad podniesieniem jakości tych upraw przez wzbogacanie ich w śladowe czynniki odżywcze i minerały, które są niezbędne dla rozwoju człowieka, szczególnie ciężarnych kobiet i niemowląt. Jest tam fasola bogata w żelazo, bataty bogate w beta-karoten o pomarańczowym miąższu (beta- karoten powoduje, że marchewka jest pomarańczowa, stąd pomarańczowy miąższ).
Pomarańczowe bataty, które zawierają więcej beta-karotenu niż inne bataty, rozprowadza się na obszarach uprawy tej rośliny. Te starania, chociaż dobre, mogą nie zaspokoić całego zapotrzebowania na witaminę A w Ugandzie, ponieważ bataty nie są tak powszechną żywnością w Ugandzie jak banany i na obszarach wiejskich występują sezonowo. Farmerzy gotują bataty, ale nie lubią, kiedy są one miękkie i papkowate. Hodowcy batatów mówią, że im wyższa zawartość beta-karotenu tym mniej suchej masy w batacie, co powoduje, że pomarańczowe bataty są bardzo miękkie po ugotowaniu. Z tego powodu bataty biofortyfikowane są mniej pożądaną opcją w zwalczaniu niedożywienia. Dlatego banany wzbogacone w beta-karoten są kluczem do zredukowania niedoborów witaminy A w Ugandzie.
Banany są podstawowym pożywieniem w Ugandzie, konsumowanym przez ponad 70 procent populacji Ugandy do każdego niemal posiłku. Uganda ustępuje tylko Indiom w produkcji bananów i niemal wszystkie banany w Ugandzie są krajowej produkcji i są tam konsumowane. Szacuje się, że konsumpcja bananów wynosi między 220 a 460 kg na osobę rocznie. Banany zjada się na rozmaite sposoby: gotowane, pieczone i jako desery. Najbardziej popularne są gotowane banany i są częścią każdego posiłku w Ugandzie. Podniesienie poziomu beta-karotenu w bananach byłoby zasadnicze dla zlikwidowania niedoboru witaminy A wśród Ugandyjczyków, szczególnie matek ciężarnych i małych dzieci, który mają największe skłonności do wykazywania tych niedoborów.
Większość plonów w Ugandzie jest biofortyfikowana metodami konwencjonalnymi, takimi jak krzyżowanie i dobór sztuczny, ale według hodowców bananów problemy techniczne z bananami powodują, że jest to kłopotliwe wyzwanie. Inżynieria genetyczna pomogła to przezwyciężyć i umożliwić stworzenie tych bananów, podczas gdy zawiodły metody tradycyjne.
Wielu Ugandyjczyków (włącznie ze mną) jest gotowa jeść wzbogacone w witaminę banany. W odróżnieniu od pomarańczowych batatów, które stworzono przez konwencjonalną hodowlę, dodatkowy beta-karoten został wprowadzony do ugandyjskich odmian banana przez inżynierię genetyczną od dzikiego krewnego banana. Aktywiści działający przeciwko GMO nie lubią tego procesu i postanowili uwierzyć, że nie ma dostępnych danych naukowych, by poprzeć tezę o bezpieczeństwie tych bananów, ale równocześnie, jak to robią w Iowa, przeciwstawiają się każdej próbie testowania ich bezpieczeństwa.
Problem polega na tym, że Uganda nie ma prawa o bezpieczeństwie biologicznym, które umożliwiłoby naukowcom przeprowadzenie testów na ludziach. Próby uchwalenia prawa, które pozwoliłoby na to, zawsze spotykały się z oporem aktywistów przeciwnych GMO poprzez kampanie wzbudzania paniki, jak ta, którą zorganizowali w USA. Potrzebę posiadania prawa o bezpieczeństwie biologicznym zrozumiała większość decydentów w Ugandzie, włącznie z prezydentem. Jest nadzieja, że Uganda wkrótce będzie miała to prawo i będzie mogła testować te banany w Ugandzie.
Studenci z USA, którzy zgłosili się na ochotnika do uczestnictwa w tym badaniu (podobno zgłosiło się 500 osób na 12 miejsc) powinni spotkać się z oklaskami za odwagę w obliczu zastraszania i za pomoc w przyspieszeniu procesu dotarcia lepszych bananów do Ugandy. Ich postawa okazuje solidarność z Artykułem 11(2) Konwencji Międzynarodowej o Prawach Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych, który uznaje potrzebę pilnych i natychmiastowych kroków, by zapewnić fundamentalne prawo do wolności od głodu i niedożywienia.
