Wizyta w Andach u łysek rogatych

Kiedy dotarliśmy rzeczywiście wysoko, zaczęliśmy widywać roślinę Yareta (Azorella compacta) z rodziny selerowatych (Apiaceae). Wygląda jak stworzenie z kosmosu i dodaje niesamowitej atmosfery surowemu krajobrazowi. Roślina tworzy zbitą, gęstą pokrywę, która redukuje utratę wody i ciepła. Ocenia się, że niektóre z nich liczą ponad 3000 lat:

Poniżej: Inna roślina Yareta.

Poniżej jest uroczy mural na ścianie domu w ostatnim małym mieście, przez jakie przejeżdżaliśmy (Lagunilla del Farallon) w drodze do naszego celu „daleko poza miejscem, gdzie diabeł ma młode”, jak mój argentyński kolega mówił o terenie badania.

Poniżej: Widok jednego z jezior z gniazdującymi łyskami rogatymi. Znaleźliśmy około 20 par na tym jeziorze i z grubsza kolejne 20 na trzech innych jeziorach.  

Poniżej jest łyska rogata z dziwacznym „rogiem” nad dziobem, od którego ma nazwę. Dziób jest trójzębnym czubem, z dłuższą częścią pośrodku i dwoma krótszymi po bokach. Nie znamy funkcji tego rogu, ale w oparciu o moją znajomość przyrody po dwudziestu latach badania łysek amerykańskich (Fulica americana) jestem gotowy założyć się o butelkę whisky, że te rogi są społecznymi sygnałami używanymi w społecznej konkurencji. Wiele gatunków łysek jest terytorialna i walczą ze sobą, a także używają społecznych sygnałów na dziobie, by sygnalizować zdolność do walki i wpływać na wynik społecznych, konkurencyjnych kontaktów. (Proszę zauważyć, że rezerwuję whisky na ważne zakłady, gdzie jestem dość pewien, że wygram. Zakłady o piwo są o sprawy, które nie mają znaczenia.)

Poniżej: para łysek rogatych na swoim terytorium. Łyski rogate są dość rzadkie (głównie z powodu ograniczonego zasięgu) i na czerwonej liście IUCN występują jako „bliskie zagrożeniu”. Bardzo niewiele wiadomo o tych ptakach, włącznie z podstawowymi aspektami ich rozmnażania. Nas szczególnie interesowało to, jakie aspekty ich rozmnażania są podobne do łysek amerykańskich, a pod jakimi względami różnią się i dlaczego. 

Łyski rogate należą do gatunków, które rozmnażają się gromadnie, to jest, zbierają się w znacznych grupach w jednym miejscu. Czasami jest ich bardzo wiele – były informacje o tysiącu gniazd na jednym jeziorze o skromnej wielkości. Te ptaki mają bardzo gęsto umieszczone gniazda, więc przed rozpoczęciem badania zastanawialiśmy się, czy w ogóle są terytorialne. Zaobserwowaliśmy kilka par walczących na granicach terytorium, a więc są terytorialne wokół swoich gniazd. Ważnym pytaniem było, czy pozostają na swoim terytorium przez cały okres wychowywania piskląt, bo wtedy na ogół występuje u łysek kryzys żywnościowy. Na przykład, u łysek amerykańskich pisklęta pozostają na rodzicielskim terytorium aż do pełnej dorosłości, więc cała żywność dla młodych musi pochodzić z tego terytorium. Odkryłem, że wielkość terytorium jest najlepszą prognozą liczby piskląt, jakie para łysek amerykańskich wychowuje podczas sezonu. Zobaczymy jak to działa u łysek rogatych.     

Mimo obrony terytoriów gniazd, gniazda mogą być absurdalnie blisko jedno obok drugiego. Zdjęcie poniżej pokazuje cztery gniazda pod rząd, odległe od siebie o zaledwie około 10 metrów.

Poniżej jest para łysek w gnieździe. W wielu badaniach ptaków znajdowanie gniazd jest trudne i czasochłonne. Łyski rogate są łatwe – gniazda są duże i nie ma na jeziorach roślinności, które by je ukrywała. Znalezienie gniazd jest łatwe, trudną częścią będzie zdobycie wystarczającej ilości tlenu podczas badania ich. Z 80 gniazd, jakie znaleźliśmy, większość zawierała jaja lub była w trakcie budowy i tylko dwie pary miały pisklęta.  

Mój kolega, Alejandro Pietrek, był podekscytowany, kiedy sprawdzał swoje pierwsze gniazdo łyski rogatej. Sprawdzanie gniazd łysek to żadna filozofia – zbieramy podstawową informację, jak liczba jaj, mierzymy każde jajo i nadajemy mu unikatowy numer markerem Sharpie. W przyszłym sezonie rozrodczym zrobimy szczegółowe badanie, w którym gniazda są sprawdzane codziennie, żeby zobaczyć, czy łyski rogate składają jaja w innych gniazdach. Moje poprzednie prace ujawniły że to wewnątrzgatunkowe pasożytnictwo lęgowe jest częste u łysek amerykańskich, o czym pisałem poprzednio tutaj i tutaj. Codzienne sprawdzanie gniazd wykrywa przypadki pasożytnictwa lęgowego, ponieważ samice mogą złożyć tylko jedno jajo w okresie 24 godzin, więc dwa lub więcej nowych jaj od poprzedniego dnia znaczy, że co najmniej dwie samice składają jaja w tym samym gnieździe. 

Lęg pięciu jaj. Wszystkie gniazda, jakie znaleźliśmy, a które były na etapie inkubacji, zawierały po pięć jaj. Konsekwentna wielkość lęgu różni się radykalnie od łysek amerykańskich, gdzie lęgi wahają się od 3 do 15 jaj. W oparciu o konsekwentną wielkość lęgu i fakt, że jaja w gniazdach wyglądały na złożone przez tę samą samicę (miały podobne wzory) podejrzewamy, że pasożytnictwo lęgowe prawdopodobnie jest rzadkie wśród łysek rogatych.

Wiele par łysek budowało gniazda. Wszystkie używały tego samego gatunku bujnej podwodnej rośliny, której jeszcze nie zidentyfikowaliśmy. Ptaki również jadły tę samą roślinę, więc jest ona ważna zarówno jako pokarm, jak i materiał na budowę gniazda.

Z literatury można się dowiedzieć, że łyski rogate budują stertę kamyków pod wodą, która służy jako podstawa gniazda, a następnie dodają roślinność na szczycie sterty kamyków. Wikipedia informuje, że w niektórych wypadkach ponad tona kamyków jest zebrana pod jednym gniazdem. Obserwowaliśmy kilka ptaków budujących gniazda, gdzie nie było podstawy z kamyków (potwierdzone, kiedy wiatr zwiał pływające rośliny na sąsiednie terytorium). Wyraźnie jednak pewne ptaki w tej populacji używają kamyków – poniżej są stare sterty kamyków na gniazda, obecnie na suchym lądzie, z czasów, kiedy jezioro zawierało więcej wody i pokrywało większy obszar.

Na brzegach tego jeziora jest także wiele lam andyjskich. Miejscowi ludzie oznaczają swoje lamy ozdobnymi znakami na uszach i piersiach, żeby odróżniać swoje zwierzęta od zwierząt innych pasterzy. Nie ma tu płotów i lamy różnych pasterzy mogą przebywać razem. 

Początkowo zastanawialiśmy się, dlaczego lamy kręcą się przy brzegu, ale potem zobaczyliśmy, że jedzą tę samą roślinę, która jadły łyski i używały jej do budowy gniazd. Lamy i łyski konkurują o ten sam zasób: kto to mógł przypuszczać?

Dodatkową zaletą tego miejsca jest to, że występują tutaj oceloty andyjskie (Leopardus jacobita). Nasz specjalista od flamingów widział jednego podczas swoich wizyt.

Wszyscy kochają duże koty, ale ja jestem szczególnie wrażliwy na maluchy. Tutaj jest zdjęcie jednego, jakie znalazłem w Internecie. Co za wspaniałe stworzenie! Bardzo niewiele o nim wiadomo.

JAC: Myślałem, że to jest zdjęcie zabawki, ale inne zdjęcia ocelota andyjskiego pokazują, że one rzeczywiście tak wyglądają.  

Readers’ wildlife photos

Why Evolution Is True, 19 lutego 2020

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Bruce Lyon

Profesor biologii ewolucyjnej na University of California. Jego główny obszar badań to ekologiczne i ewolucyjne podstawy strategii reprodukcyjnych, społeczne zachowania zwierząt oraz reprodukcyjne pasożytnictwo, opieka rodzicielska i harce godowe.