Mózgi neandertalczyków

Na to pytanie trudno odpowiedzieć na podstawie samych dowodów kopalnych. Neandertalczycy byli bardziej wytrzymali niż ludzie i mieli mózgi, które były równie duże (jak na masę ciała, co oznacza, że w rzeczywistości były nieco większe). Być może zastąpienie neandertalczyków przez ludzi było ubocznym efektem. A może neandertalczycy byli lepiej przystosowani do europejskiej epoki lodowcowej, a współcześni ludzie mieli przewagę w cieplejszym klimacie?

Ale jest bardziej bezpośrednie pytanie niż ostateczne siły ewolucyjne – czy współcześni ludzie byli mądrzejsi od neandertalczyków? Aby odpowiedzieć na to pytanie, możemy użyć dowodów biologicznych lub kulturowych. W drugiej kolejności przejdę do dowodów biologicznych, omawiając ostatnie badania, które mogą rzucić istotne światło na tę kwestię. Ale najpierw spójrzmy na dowody kulturowe.

Wciąż jest tu wiele kontrowersji, ale możemy odrzucić dawne postrzeganie neandertalczyków jako głupich brutali. Byli mniej więcej tak inteligentni jak współcześni ludzie, używali wyrafinowanego zestawu narzędzi i byli skutecznymi myśliwymi. Debata dotyczy tego, czy istniała jakakolwiek znacząca różnica w inteligencji i czy to wystarczyło, aby zapewnić przewagę w przetrwaniu. Wiele uwagi poświęcono różnym kamiennym narzędziom wczesnych ludzi i neandertalczyków.

Ludzie robili delikatniejsze i bardziej skomplikowane kamienne narzędzia. Byli w stanie wykonać długie ostrza, podczas gdy narzędzia tnące neandertalczyków miały głównie kształt dysku. Jednak dłuższe ostrza mogły nie być bardziej funkcjonalne, a w rzeczywistości grubsze ostrza mogły być trwalsze. Jest jednak jedna zaleta, możliwość przymocowania długiego ostrza do drewnianego drzewca w celu zrobienia włóczni. Ponownie toczy się debata na temat tego, jak ważne byłoby to z punktu widzenia przewagi konkurencyjnej, ale jest to odrębne od pytania, czy bardziej skomplikowane ostrza reprezentują wyższą inteligencję.

Ludzie byli też bardziej kreatywni niż neandertalczycy. Początkowo myśleliśmy, że neandertalczycy nie tworzyli żadnej sztuki, ale oczywiście wniosek ten opiera się na braku dowodów. Zmieniło się to w momencie, gdy odkryliśmy sztukę neandertalską – wydaje się, że to oni narysowali pierwsze malowidła naskalne. Mimo to Homo sapiens tworzyli znacznie więcej i bardziej zróżnicowaną sztukę niż ich neandertalscy kuzyni. Dlatego ludzie wydają się być bardziej pomysłowi niż neandertalczycy.

Jednak dowody kulturowe są pośrednie. Możliwe, że współcześni ludzie nie byli z natury mądrzejsi od neandertalczyków, ale po prostu trafili na pewne innowacje kulturowe, które miały pozytywne sprzężenie zwrotne prowadzące ostatecznie do całego nowoczesnego społeczeństwa. Wydaje się jednak mało prawdopodobne, aby było to czysto kulturowe. Neandertalczycy mieli identyczny zestaw narzędzi przez ponad 100 000 lat, dopóki nie zniknęli. Nigdy nie rozwinęli języka pisanego ani rolnictwa. Współcześni ludzie wydają się bardziej innowacyjni.

A co z dowodami biologicznymi? Jak powiedziałem, neandertalczycy faktycznie mieli większe mózgi niż ludzie, chociaż proporcjonalne do ich większego ogólnego rozmiaru ciała. Ich mózgi rozwijały się dłużej, aby osiągnąć ten większy rozmiar. Ale rozmiar mózgu nie koreluje bezpośrednio z inteligencją, ponieważ mózgi robią coś więcej niż tylko poznanie.

Na przykład badanie z 2013 roku porównujące czaszki ludzi i neandertalczyków wykazało, że większa część mózgu neandertalczyka była poświęcona kontroli motorycznej i przetwarzaniu sensorycznym, pozostawiając mniej tkanki mózgowej przeznaczonej na wyższe funkcje poznawcze. Potrzebowali więcej mózgu, aby kontrolować swoje większe ciała, ale nie mieli płatów czołowych tak dużych jak ludzie.

Mamy teraz również dowody genetyczne, co prowadzi nas do nowych badań. Być może nawet ważniejsza niż całkowita wielkość mózgu, gdy próbujemy wywnioskować inteligencję, jest gęstość neuronów – ile neuronów mózgu jest obecnych w danej objętości? Nowe badanie dotyczy wersji białka TKTL1. Wersja znaleziona u współczesnych ludzi powoduje większą neurogenezę, zwłaszcza w korze czołowej, niż wersja powszechna u neandertalczyków. Dlatego ludzie prawdopodobnie mają większą gęstość neuronów w wyższych obszarach poznawczych mózgu niż ich neandertalscy kuzyni.

Ponownie, samo to nie odpowiada na pytanie ewolucyjne, ale prawdopodobnie nie jest bez znaczenia. Patrząc na wszystkie dowody, jest jasne, że neandertalczycy byli bardzo bystrzy i nie byli aż tak prymitywni jak ich przedstawiano w przeszłości. Mieli zaawansowane narzędzia i początki sztuki. Ponadto mieszali swoje geny ze współczesnymi ludźmi. Ale wydaje się również, że współcześni ludzie mieli intelektualną przewagę nad neandertalczykami.

Ciekawe, co stałoby się z kulturą neandertalską, gdyby nigdy nie wymarła lub nie musiała konkurować ze współczesnymi ludźmi. Czy nadal tkwiliby w epoce kamienia łupanego? Być może współcześni ludzie ewoluowali neurologicznie poza pewien krytyczny próg, umożliwiając rozwój kultury technologicznej. Czy było to nieuniknione, a przynajmniej bardzo prawdopodobne, biorąc pod uwagę ewolucję hominidów? A może istnieje wiele światów ze stworzeniami, które mają inteligencję na poziomie neandertalczyka, ale nigdy nie przekraczają krytycznego progu rozwoju cywilizacji technologicznej?

Neanderthal Brains

NeuroLogica Blog, 9 września 2022

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska