Prawda

Wtorek, 1 lipca 2025 - 03:25

« Poprzedni Następny »


Sudańskie pułapki na drodze do reform


Alberto M. Fernandez 2021-09-28

Przywódca plemienny z Sudanu Wschodniego, Muhammad Al-Amin Turk, na niedawnej konferencji prasowej.  
Przywódca plemienny z Sudanu Wschodniego, Muhammad Al-Amin Turk, na niedawnej konferencji prasowej.  

Od upadku Baszira wiele dokonano w Sudanie. Sudan znikł wreszcie z amerykańskiej listy terroryzmu, a to doprowadziło do wielu pozytywnych konsekwencji w kategoriach powrotu tego kraju na światową scenę i do globalnej ekonomii. Ma ciężko pracujący cywilny rząd, który jest wrażliwy na przytłaczające problemy kraju i pracuje na podstawie realistycznego programu reform. Sudan jest mniej represyjny i spokojniejszy niż był przez ostatnie pięćdziesiąt lat.

Sudan jest w pułapce własnej historii i rzeczywistości. Rząd nie może zrobić nic innego jak uparcie trwać, unikać ekscesów i nadmiernych reakcji, kontynuować drogą reform. Fakt jednak, że Sudan robi wiele słusznych rzeczy, do których wzywa tak zwana społeczność międzynarodowa i że jeszcze nie wybuchł, jeszcze nie czyni z tego historii sukcesu, niezależnie od tego, na ile sprawy wydają się przedstawiać lepiej gdzie indziej.



Piętnaście lat temu setki tysięcy amerykańskich obywateli wyszło na ulice miast w całych Stanach Zjednoczonych, by demonstrować na rzecz mieszkańców odległego kraju. Dokładnie w tym samym czasie, kiedy Stany Zjednoczone były bezpośrednio i głęboko wplątane w konflikty w Iraku i Afganistanie, tysiące młodych ludzi demonstrowało, by „ratować Darfur". Z perspektywy czasu wygląda to jak wiele innych przemijających wybuchów entuzjazmu dla spraw takich jak Wyzwolić Tybet lub "Kony 2012", rodzaj zachodniej terapii, która tworzy intensywne, ale przelotne emocje wywołane przez odległe tragedie, które nadają się do uproszczonej, moralistycznej narracji. Największy wiec w sprawie Darfuru odbył się w 2006 roku, w National Mall w Waszyngtonie i byli tam przedsiębiorca z branży rozrywkowej, Russell Simmons, Al Sharpton, George Clooney, Elie Weisel i młody senator USA o nazwisku Barack Obama. Publiczność, w przeważającej mierze z białej klasy średniej, wzywano, by “przemówiła”, “podnosiła świadomość”, by przerwała milczenie i obojętności wobec ludobójstwa w Darfurze, czyniono porównania z Holocaustem i wcześniejszym o dziesięć lat ludobójstwem w Ruandzie, które administracja Clintona praktycznie zignorowała.


Czy cokolwiek z tej solidarności wpłynęło na sytuację w Sudanie? Prawdopodobnie nie. Większość ludobójczych działań reżimu Baszira w Darfurze już miała miejsce w latach od 2003 do 2205, przed tymi wiecami, chociaż mordy nigdy całkowicie nie ustały. Nieskuteczne siły pokojowe Unii Afrykańskiej (AMIS) były w terenie w 2004 r. i w 2007 r. i zostały zastąpione przez znacznie bardziej kosztowne siły pokojowe ONZ (UNAMID), tylko odrobinę skuteczniejsze. (Siły UNAMID zakończyły działalność w 2020 r.) Jeśli wojna w Darfurze miała jakiś realny efekt w samym Sudanie, to było to doprowadzenie do zakończenia jeszcze bardziej krwawej, trudniejszej do rozwiązania, trwającej przez dziesięciolecia wojny z Sudańczykami z Południa. Konflikt, jaki wybuchł w Darfurze na początku 2003 r. przyczynił się do podpisania przez reżim Baszira traktatu pokojowego z Ludową Armią Wyzwolenia Sudanu (SPLM) dra Johna Garangi w 2005 r. i to porozumienie doprowadziło do niepodległości Sudanu Południowego w 2011 r. Innym wynikiem konfliktu w Darfurze była instytucjonalizacja lokalnej arabskiej milicji w Darfurze i zmienienie jej w sudańską armię jako odrębną siłę szybkiego reagowania z nieprzewidzianymi konsekwencjami w późniejszych latach.  


Zachodnia uwaga jest przelotna i zmienna i wydaje się jeszcze bardziej przelotna w ostatnich czasach.


Dziś zachodnia uwaga zwrócona na Sudan zamiera i będzie zamierać nadal. Zachód jest bardzo zajęty własnymi problemami wewnętrznymi, swoimi wojnami kulturowymi i kontrowersjami, a kiedy Zachód spogląda za granicę, widzi wiele gorących, niekończących się konfliktów. Syria, wielka sprawa praw człowieka z ubiegłego dziesięciolecia, jest praktycznie zapomniana, po tym jak Assad, Iran i Rosja wygrały tę wojnę, w której drugą stroną była niemal całkowicie zislamizowana zbrojna opozycja. To, co kiedyś wydawało się jak czarno-biały konflikt między dobrem i złem, stało się szarą strefą, a szare strefy są odrzucane i zapominane.  


Z upadkiem islamistycznego reżimu Baszira w Sudanie w 2019 r. wygodny czarny charakter zszedł ze sceny, Sudan wszedł w okres wznowionej uwagi międzynarodowej, który właśnie słabnie i prawdopodobnie skończy się na długo przed sudańskimi wyborami wyznaczonymi na 2024 rok. Mnóstwo problemów  Sudanu blednie w porównaniu do problemów jego sąsiadów. W Etiopii szaleje nowe ludobójstwo z rąk reżimu Abija Ahmeda i jego sojuszników z Erytrei. Sudan Południowy jest właściwie państwem upadłym, a pobliski Czad jest w stanie bliskim wybuchu. Do niedawna Libia i Jemen były w stanie wojny.  


Od upadku Baszira wiele dokonano w Sudanie. Sudan znikł wreszcie z amerykańskiej listy terroryzmu, a to doprowadziło do wielu pozytywnych konsekwencji w kategoriach powrotu tego kraju na światową scenę i do globalnej ekonomii. Ma ciężko pracujący cywilny rząd, który jest wrażliwy na przytłaczające problemy kraju i pracuje na podstawie realistycznego programu reform. Sudan jest mniej represyjny i spokojniejszy niż był przez ostatnie pięćdziesiąt lat.


Sprawy nie idą jednak zbyt dobrze. Agencje informacyjne doniosły ostatnio jako dobrą wiadomość fakt, że inflacja zwolniła w sierpniu do 387,6%, pierwszy spadek inflacji od 2019 r., kiedy kraj wdrożył surowe kroki ekonomiczne zgodne ze wskazówkami IMF[1]. Spadek inflacji jest dobrą wiadomością dla każdego kraju, który nie nazywa się Sudan Południowy, Wenezuela lub Liban, ale pokazuje wyzwania przed jakimi stoją sudańscy prawodawcy przy zarządzaniu problemami ekonomicznymi i politycznymi, które jeszcze nie całkiem sięgają poziomu katastrofy.  

Choć Sudan daje sobie radę z bolesnymi warunkami ekonomicznymi tak dobrze, jak można oczekiwać, nieustannie pojawiają się inne wyzwania. Choć tymczasowy rząd podpisał kilka umów pokojowych z rebelianckimi grupami, włączając je do rządu (sudański minister finansów jest byłym rebeliantem z Darfuru), regionalna i polityczna niestabilność pozostaje tuż pod powierzchnią. Rozpoczęta 17 września niebezpieczna rewolta w Sudanie Wschodnim grozi zniszczeniem niepewnego postępu w kraju, gdy tysiące członków ludu Bedża z tego regionu zablokowało transport z głównego portu kraju na Morzu Czerwonym do Chartumu i wezwało do rozwiązania cywilnego rządu i zaprowadzenia rządów wojskowych w nowej przejściowej radzie[2]. Rebelianci, kierowani przez przywódcę plemienia Hadendowa, Muhammada Al-Amin Turka, zablokowali także dostęp do terminalu eksportu ropy naftowej[3].


Choć akcja ma składniki etniczny i ekonomiczny, ma także składnik polityczny, ponieważ kilku przywódców blokady jest związanych ze zdelegalizowaną islamistyczną partią reżimu Baszira, Kongres Narodowy (NCP).[4] Jak dotąd sudański rząd opiera się wezwaniom do użycia siły, by zdławić powstanie, które przyciągnęło nie tylko islamistów i elementy plemienne, ale także reformatorów niezadowolonych z powolnego tempa reform w Sudanie. Rebelianci wyrażają szacunek dla generałów Sudanu, skupiając swój gniew na cywilnych administratorach kraju.[5]


W porównaniu do trwającego ludobójstwa w Tigraju i terrorystycznych uderzeń dronami z Jemenu, to wygląda jak drobna sprawa. Sudan Wschodni jest jednak strategiczną strefą naprzeciwko Arabii Saudyjskiej po drugiej stronie Morza Czerwonego i na południu graniczy z Erytreą, Koreą Północną Afryki. Sudan gości także tysiące uchodźców z Erytrei i przeciwników reżimu w Asmara. W czasach reżimu Baszira Iran używał tego regionu do szmuglowania rakiet przez granicę do Egiptu po drodze do Hamasu w Gazie.  


Konflikt grozi militaryzacją sytuacji w Sudanie, co jest ostatecznym niebezpieczeństwem. Powstaje pytanie, czy militarna interwencja będzie nacjonalistyczna, islamistyczna, czy reformistyczna. Jak na zawołanie sudańskie media poinformowały 21 września o “małym, nieudanym zamachu stanu” generała SAF, Abdela Baki Al-Bakrawiego, w połączeniu z wydalonymi z kraju osobami z byłego islamistycznego reżimu. To był szósty znany i udaremniony spisek w okresie przejściowym Sudanu i nie będzie ostatni. Al-Bakrawi jest oficerem wojsk pancernych, a sudańskie jednostki pancerne wydają się być siedliskiem poparcia dla poprzedniego reżimu. Niedawno powrócił z leczenia w Egipcie, gdzie mógł być w kontakcie z elementami byłego reżimu[6].


Kiedy cywilny rząd Abdullaha Hamdoka prowadzi zaciętą, trudną pracę czyszczenia 30 lat katastrof i potworności reżimu Baszira, jest narażony na niebezpieczeństwo zużycia się, zaabsorbowania powszechnego niezadowolenia i w ten sposób zdyskredytowania sprawy reform, świeckości i demokracji, co uczyni powrót rządów wojskowych w Sudanie czymś jeszcze bardziej prawdopodobnym. A kiedy to się zdarzy, uwaga Zachodu będzie zwrócona w inną stronę. Nawet jeśli cywilnemu rządowi uda się uspokoić sytuację w Sudanie Wschodnim i ugłaskać demonstrantów, jest prawdopodobne, że ten wzór regionalnej/plemiennej agitacji + ekonomicznego niezadowolenia + politycznej agitacji za kulisami będzie trwał w innym miejscu, a za każdym razem, kiedy będzie się powtarzał, pojawi się niebezpieczna pokusa rozprawienia się z nim ze zbyt wielką siłą lub pozwolenia, by sprawy wyrwały się spod kontroli.


Sudan jest w pułapce własnej historii i rzeczywistości. Rząd nie może zrobić nic innego jak uparcie trwać, unikać ekscesów i nadmiernych reakcji, kontynuować drogą reform. Fakt jednak, że Sudan robi wiele słusznych rzeczy, do których wzywa tak zwana społeczność międzynarodowa i że jeszcze nie wybuchł, jeszcze nie czyni z tego historii sukcesu, niezależnie od tego, na ile sprawy wydają się przedstawiać lepiej gdzie indziej.

* Alberto M. Fernandez jest wiceprezesem MEMRI. 

 


[1] Reuters.com/world/africa/sudan-inflation-slows-38756-august-2021-09-14, September 14, 2021.

[2] 3ayin.com/eastern-sudan-3, September 19, 2021.

[3] Sudantribune.com/spip.php?article70088, September 20, 2021.

[4] Youtube.com/watch?v=7mFbZN6VnCM, September 14, 2021.

[5] Youtube.com/watch?v=3_dBiQY6OJk, September 19, 2021.

[6] Mc-doualiya.com/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D8%B3%D8%B7/20210921-%D9%85%D9%86-%D9%87%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%A1-%D8%B9%D8%A8%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%82%D9%8A-%D8%A8%D9%83%D8%B1%D8%A7%D9%88%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D9%87%D9%85-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%82%D9%88%D9%81-%D8%AE%D9%84%D9%81-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%88%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86, September 21, 2021.


Odwiedź polską stronę MEMRI: http://www2.memri.org/polish/

MEMRI, Daily Brief Nr 318, 21 września 2021

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska  

 

 

 


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Notatki

Znalezionych 2972 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Wyciek informacji z CNN to desperacka próba zaprzeczenia zwycięstwu Izraela   Goldberg   2025-06-30
Przeczytaj konstytucję Iranu i rozbij reżim   i Bill Siegel   2025-06-28
Reakcje ONZ na ataki Iranu na izraelskich cywilów     2025-06-27
Wyobraź sobie, że Hitler pozostał nietknięty   Hoffman   2025-06-26
Kurdowie: zapomniany naród w świecie odurzonym wybiórczym oburzeniem   Finlayson   2025-06-26
Ataki Trumpa na Iran były sygnałem dla Chin   Greenfield   2025-06-25
Czas, którego nigdy nie zapomnimy   Chesler   2025-06-25
Od wtorku do wtorku minął tydzień   Koraszewski   2025-06-24
Iran jest z Ameryką w stanie wojny od 46 lat   Greenfield   2025-06-23
Nieznośna lekkość oporu: Granice nieposłuszeństwa obywatelskiego w cieniu antysyjonizmu i antysemityzmu   Walter   2025-06-21
Większość podstawowych elementów do przeprowadzenia rewolucji na Zachodzie już obecnie istnieje, ale jakiej rewolucji?   Fernandez   2025-06-21
Komiczny upadek kultu kefiji   O'Neill   2025-06-18
Izrael wykonuje brudną robotę za innych     2025-06-16
Logika i uprzedzenia: od starożytności do BBC   Tsalic   2025-06-13
Dlaczego administracja Trumpa sprzedaje broń państwom, które przodują w sponsorowaniu terroryzmu?   Williams   2025-06-13
Gaza – Palestyna - kalifat   Koraszewski   2025-06-12
Krzyż na drogę jachtowi głupków płynących z Gretą do Gazy   O'Neill   2025-06-11
Nikt ich nie przekona, że białe jest białe, a czarne jest czarne   Koraszewski   2025-06-07
Antyizraelska prawica łączy się z proirańską lewicą   Smith   2025-06-07
To Amerykanie zmienią stanowisko, a nie Iran     2025-06-06
Antysemityzm należy badać jako poważną chorobę psychiczną   Hoffman   2025-06-05
Krytyka Izraela przez ONZ w sprawie pomocy dla Gazy dowodzi, że dobrze wiedzieli, iż Izrael nie okupował Gazy     2025-06-04
Krwawe oszczerstwo dociera do kolejki po chleb: fabrykowanie masakry w Rafah   Oz   2025-06-03
Wzniosłe zasady i sentymenty   Taheri   2025-06-01
Wywiad z Alanem Dershowitzem   Ruda   2025-05-31
List z Wydziału Praw Obywatelskich Departamentu Sprawiedliwości USA do Franceski Albanese   Terrell   2025-05-30
Najnowsza zbrodnia Izraela? Karmienie mieszkańców Gazy   O'Neill   2025-05-29
List otwarty do prezydenta Trumpa wzywający go do zapobieżenia irańskiemu arsenałowi nuklearnemu   I Andrew Stein   2025-05-28
„Nakba” nie jest naszym problemem   Cohen   2025-05-27
Gaza to więzienie na świeżym powietrzu. Jak śmiesz proponować komukolwiek, żeby wyjechał! (Z satyrycznej strony PreOccupied Territory)     2025-05-26
Iran używa strategii Korei Północnej — a USA znów dają się na to nabrać   Rafizadeh   2025-05-25
Human Rights Watch @HRW jest niemoralny     2025-05-25
Anglia, którą kiedyś szanowaliśmy   Haug   2025-05-24
List otwarty do dziennikarskiej braci   Koraszewski   2025-05-24
Wielką ironią jest to, że Stany Zjednoczone rezygnują z miękkiej siły, jednocześnie przyjmując prezenty od Kataru     2025-05-22
Achillesowa pięta inteligenta   Koraszewski   2025-05-20
Jak rozprzestrzenia się antysemicka nauka: wadliwa metodologia liczenia ofiar śmiertelnych w Strefie Gazy jest promowana przez @TheEconomist     2025-05-19
Samer Berany: Nadszedł czas na przywrócenie Druzom autonomii – państwa, którego Turcy zawsze się bali   Oz   2025-05-17
Czy Unia Europejska rzeczywiście oczekuje, że radykalni islamiści mogą się zreformować?   Haug   2025-05-17
Turcja: masowe aresztowania, tortury, cenzura   Bulut   2025-05-16
Tętent galopujących wiadomości   Koraszewski   2025-05-15
Kącik Miłośników Językoznawstwa, czyli: co znaczy słowo "antysemityzm"?      Kerner   2025-05-15
Benjamin Netanjahu kontra Edward Said: globalna wojna o idee przebudzone   Taub   2025-05-14
Nielegalne przejmowanie ziemi przez Europę   Rhea   2025-05-12
Siedem największych kłamstw na temat działań Izraela i Sił Obronnych Izraela w Gazie   i Arsen Ostrovsky   2025-05-09
Krótka historia antysemityzmu jako sygnalizacji cnoty     2025-05-07
Sąd Najwyższy Wielkiej Brytanii potwierdza, że kobiety istnieją   Greenfield   2025-05-07
Malowane papugi na plafonie jak długi   Koraszewski   2025-05-05
Koszmarne dziedzictwo kolonializmu   Koraszewski   2025-05-02
Departament Sprawiedliwości stwierdza, że UNRWA może zostać pozwana przed amerykańskim sądem   Fitzgerald   2025-05-02
„Guardian” przedstawia antysemityzm na kampusach jako wytwór naszej wyobraźni   Levick   2025-04-29
Zachód znów wpada w pułapkę Iranu   Rafizadeh   2025-04-28
Jak ekstremizm maszeruje bez przeszkód   Bryen   2025-04-28
Vermont, Mohsem Mahdawi i tabun użytecznych idiotów   Collier   2025-04-25
Azerbejdżan: rozszerzenie Porozumień Abrahamowych   Sherman   2025-04-24
Dwa pełne lata piekła w Sudanie   Fernandez   2025-04-23
Szalona kampania mająca na celu dekryminalizację Hamasu   O'Neill   2025-04-21
Najnowsza próba podważenia Izraela? Wykorzystywanie palestyńskich chrześcijan   Bard   2025-04-20
Sytuacja kryzysowa kanadyjskich Żydów   Hecht   2025-04-19
Sahel: rodzące się centrum globalnego islamizmu   Haug   2025-04-19
Drodzy uprzejmi Żydzi i inni o mentalności „Nie chcę się do tego mieszać”:To nie działa.   Finlayson   2025-04-17
Żydowska ambiwalencja w walce z antysemityzmem   Bard   2025-04-17
Biesy napadają raz jeszcze   Koraszewski   2025-04-16
Zapomniana wojna w Sudanie ujawnia nieludzkość izraelofobii   O'Neill   2025-04-16
Zastosowanie żydowskiej perspektywy etycznej do zidentyfikowania i ujawnienia stronniczości mediów (znowu @NYTimes)     2025-04-15
Żydowska etyka polityczna: projekt dla sprawiedliwych     2025-04-14
Realistyczne spojrzenie na kolonializm osadniczy   Finlayson   2025-04-14
Ramy uniwersalnej etyki żydowskiej     2025-04-13
Trump i pułapka Najwyższego Przywódcy   Taheri   2025-04-13
Antyglobalista w Białym Domku   Koraszewski   2025-04-12
Etyka żydowska: wróg każdej wadliwej filozofii     2025-04-11
Udawanie rozbrajania Hezbollahu nic nie pomoże   Abdul-Hussain   2025-04-10
Wojna ONZ z sukcesem Żydów     2025-04-10
Ludobójcza krucjata Iranu     2025-04-09
Trzydzieści lat temu Izrael deportował przywódców Hamasu. Świat zmusił Izrael do przyjęcia ich z powrotem   Greenfield   2025-04-09
Turcja idzie w ślady demokracji z tradycjami   Koraszewski   2025-04-08
Nazistowski supersesjonizm: unicestwienie żydowskiej „antyrasy”     2025-04-08
Wojna socjalizmu z Żydami – od Marksa do dzisiaj     2025-04-07
Zbrodnia to niesłychana   Koraszewski   2025-04-06
Czy rząd USA ma prawo stawiać warunki finansując uniwersytety?   Dershowitz   2025-04-05
Palestyńscy mężczyźni dopuszczają się przemocy wobec kobiet, ale winą obarcza się Izrael   Levick   2025-04-05
Turcja: moment neoosmański   Fernandez   2025-04-04
Jak świecki progresywizm stał się moralnie regresywny     2025-04-04
Samą istotą palestynizmu jest supersesjonizm     2025-04-03
Zawsze przyczyna, nigdy skutek   Malicki   2025-04-02
Tożsamość w czasach zarazy   Koraszewski   2025-04-01
Sprawiedliwość społeczna i supersesjonizm     2025-04-01
Gaza, Trump, prawda i… „transfer”   Sherman   2025-03-31
Nie ma różnicy między “politykami” Hamasu a jego terrorystami   Toameh   2025-03-30
UE musi przestać podważać starania o uratowanie jej samej   Rafizadeh   2025-03-29
Rządy terroru w Bangladeszu: w stronę kolejnego islamistycznego centrum w Azji Południowej?   Bulut   2025-03-28
Jednolita teoria pola antysemityzmu     2025-03-27
Irak: Nieustające ataki na Jazydów   Bulut   2025-03-26
Dają nam słowo Hamasu, że piszą prawdę i tylko prawdę   Koraszewski   2025-03-26
Nie licz na to, że Arabowie odbudują Gazę lub pomogą Palestyńczykom   Toameh   2025-03-25
Jedna wojna ale w różnych odsłonach   Bryen   2025-03-23
Sieć kłamstw Hamasu i współudział mediów (w tym @NYTimes)     2025-03-22
Najwyższy czas usunąć biurokrację ONZ sprzyjającą Hamasowi   Cohen   2025-03-21
Palestyńczycy: “Giniemy z powodu Hamasu”   Toameh   2025-03-21
Dziwaczne zainteresowanie Mahmoudem Khalilem   Fitzgerald   2025-03-20

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Hamasowscy mordercy


Stawianie czoła


 Dyplomaci, pokerzyści i matematycy


Dlaczego BIden


Nie do naprawy


Brednie


Rafizadeh


Demokracje powinny opuścić


Zarażenie i uzależnienie


Nic złego się nie dzieje


Chłopiec w kefiji


Czerwone skarby


Gdy­by nie Ży­dzi


Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill

Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk