Manipulowanie prawami człowieka

Leon Petrażycki pisał o perwersji prawnej, czyli o wykorzystaniu prawa w sposób całkowicie sprzeczny z duchem tego prawa. Prawo służy czasem do ochrony działalności przestępczej. Również idea obrony praw człowieka może doskonale służyć zarówno do ukrywania pogwałceń praw człowieka, jak i być narzędziem służącym do naruszania praw człowieka. Mamy tu przykłady nie tylko bardzo dziwnych instytucji działających pod patronatem najbardziej krwawych dyktatorów, które mienią się instytucjami broniącymi praw człowieka, ale również takie instytucje jak Rada Praw Człowieka ONZ, która zastąpiła całkowicie skompromitowaną Komisję Praw Człowieka ONZ, a która jest, jeśli to możliwe, jeszcze bardziej skompromitowana niż jej poprzedniczka i całkowicie zdominowana przez kraje takie jak Kuba, Wenezuela, Syria, Sudan, Pakistan i podobne, które występują w obronie praw człowieka w imieniu całej ludzkości, a więc również w naszym imieniu (ale nie tylko nie widzimy powodów, żeby przeciwko temu samodzielnie protestować, również nie oczekujemy, że w naszym imieniu będą protestowali reprezentanci naszego kraju).

Wśród instytucji broniących praw człowieka mamy nie tylko groteskową Radę Praw Człowieka ONZ, mamy tu setki organizacji pozarządowych, poczynając od tak szacownych jak Amnesty International czy Human Rights Watch, a kończąc na różnych grupach Solidarności z Palestyną.

Radę Praw Człowieka ONZ, AI, HRW i dziesiątki innych charakteryzuje zasada nieproporcjonalności. Liczba raportów i rezolucji potępiających jeden kraj przekracza wielokrotnie liczbę raportów i rezolucji dotyczących jakiegokolwiek innego kraju. Nie trzeba chyba dodawać, że tym krajem jest nieodmiennie Izrael.

Jeśli Izrael jest potępiany za łamanie praw człowieka wielokrotnie częściej niż Iran, Korea Północna,  Arabia Saudyjska, Sudan, o Rosji i Chinach nawet nie wspominając, to mamy powód, aby zastanawiać się, czy ruch obrony praw człowieka nie został porwany przez ludzi pielęgnujących najgorsze tradycje.

Ostatnio wiele szumu w światowej prasie zrobił raport broniącej praw człowieka pozarządowej organizacji izraelskiej Breaking the Silence (Przełamać ciszę). Czytelnik podpisujący się „narciarz” zwrócił się do mnie z pytaniem, czy raport organizacji Breaking the Silence o nadużyciach armii izraelskiej podczas ostatniej operacji w Gazie ujawnił prawdę? 

Na tak postawione pytanie uczciwa odpowiedź brzmi: nie wiem. Spróbujmy obejrzeć, co może zobaczyć oddalony o tysiące kilometrów obserwator.

Zaczynamy podróż od strony internetowej: BtS jest organizacją weteranów, którzy służyli w izraelskiej armii i postanowili ujawnić społeczeństwu izraelskiemu rzeczywistość dziejącą się codziennie na terytoriach okupowanych. „Podejmujemy wysiłek zmierzający do ożywienia   publicznej debaty o cenie, jaką płaci młody żołnierz stając twarzą w twarz z cywilną społecznością, kiedy  jest zaangażowany w kontrolowanie tej społeczności.”

W Izraelu Żydzi i Druzowie podlegają obowiązkowej służbie wojskowej i możemy założyć trzy rzeczy, pierwszą, że pewien procent poborowych serdecznie tego obowiązku nie znosi, drugą, że zdarzają się sytuacje, w których powierzone zadanie wywołuje moralny sprzeciw (niezależnie od tego, na ile te działania są rzeczywiście konieczne z punktu widzenia ochrony ludzkiego życia, jak i bezpieczeństwa kraju) i trzecią, że w warunkach zbrojnego konfliktu mają miejsce incydenty, które wykraczają poza militarną konieczność i naruszają obowiązujący w IDF regulamin prowadzenia operacji.

Czytając tego rodzaju raport w Polsce nie mam możliwości samodzielnego zweryfikowania przekazanych w nim świadectw. Mogę natomiast, i to jest moim obowiązkiem, czytać taki raport krytycznie i szukać źródeł pozwalających na sprawdzenie zawartych w raporcie informacji. Muszę pamiętać o stałej tendencji każdego z nas do darzenia większym zaufaniem tych, których lubimy, i skłonności do deprecjonowania informacji przekazywanych przez ludzi, których nie lubimy.

Innymi słowy, nie wolno mi przyjmować postawy aktywisty broniącego takiej lub innej sprawy, muszę próbować patrzeć oczyma badacza.

Tytuł mojego artykułu jest powtórzeniem tytułu artykułu  izraelskiego prawnika i publicysty. Ben-Dror Yemini jest zwolennikiem pogłębienia dialogu z Palestyńczykami i gorącym zwolennikiem niepodległego państwa palestyńskiego. W artykule o tym raporcie BtS zaczyna od stwierdzenia, że piękna aura szlachetności otacza obrońców praw człowieka. Pytanie jednak czy patrzymy przez szkło powiększające w jeden punkt, czy interesują nas wszelkie pogwałcenia praw człowieka? Tydzień saudyjskich nalotów na Jemen (między 4 a 10 maja 2015) przyniósł ponad 1400 ofiar śmiertelnych, z tego według wstępnych informacji, większość ofiar cywilnych. Ben Dror Yemini nie wspomina tych ostatnich ofiar wojny, ale zwraca uwagę, że żadne, często tysiąckrotnie straszliwsze dla cywilnej ludności, wojny nie wywołują tego rodzaju protestów, ani we własnych społeczeństwach, ani w opinii międzynarodowej. Ta dysproporcjonalność zainteresowania każe z dodatkową uwagą oglądać tego rodzaju raporty.

Yemini zasadnie zwraca uwagę na fakt, że w Wielkiej Brytanii (dodajmy, że również w USA) istnieją pacyfistyczne organizacje, często szukające kontaktów z byłymi żołnierzami, którzy brali udział w operacjach militarnych, ale nigdzie poza Izraelem nie mamy najmniejszych dowodów, że są one finansowane z zagranicznych źródeł. (Nie mówi to jeszcze nic o prawdziwości bądź fałszywości opublikowanych świadectw. Nakazuje jednak dodatkową ostrożność przy ich oglądzie.) 

Ben-Dror Yemini podnosi bardzo istotny argument – BtS odmawia ujawnienia tożsamości autorów tych świadectw. Izraelska armia przeprowadza zawsze skrupulatne dochodzenia, ilekroć pojawiają się zarzuty nieetycznych zachowań żołnierzy czy ich dowódców. Również w tym przypadku zwrócono się z prośbą o kontakt, aby poszczególne sprawy mogły być zbadane. Ten fakt bardzo silnie podważa wiarogodność raportu, bowiem żadne z podanych „świadectw” nie jest weryfikowalne.

Nie oznacza to – pisze izraelski prawnik – że nic z tego nie mogło się zdarzyć. Incydenty wymagające zbadania i osądzenia zdarzają się w każdej armii, a armia izraelska działa w szczególnych warunkach, stres jest bardzo silny, a ludzie, jak wszędzie, różni. To prowadzi do kolejnego zarzutu pod adresem tego raportu, te świadectwa są nie tylko anonimowe, są również wyjęte z kontekstu, mamy opowieść żołnierza, nie mamy informacji o samej akcji, o warunkach, celach. (W innym artykule krytycznym wobec tego raportu podejmuje ten problem Matti Friedman, były korespondent AP i autor cyklu tekstów ujawniających sposób działania prasy zagranicznej na Bliskim Wschodzie. Friedman pisze o  odmiennej perspektywie szeregowego żołnierza i dowódców. Żołnierz nie zawsze ma wszystkie informacje i jego wycinkowy obraz sytuacji może prowadzić do sądów opartych na niepełnym zrozumieniu sensu wykonywanych zadań.)   

Spójrzmy na podsumowanie tego raportu napisane przez izraelskiego politologa i przewodniczącego NGO Monitor, profesora Geralda Steinberga:

„Podanie źródeł stanowi podstawowy warunek zarzutów natury prawnej, tak by weryfikacja takich zarzutów była możliwa i by świadkowie mogli być przesłuchani. Muszą być podane daty i miejsca opisywanych zdarzeń, by możliwe było zrozumienie szerszego kontekstu, w którym domniemane zdarzenie miało miejsce. Bez tych informacji, pozostajemy z politycznymi działaniami, w których wykorzystuje się pojęcia międzynarodowego prawa.

W liczącym ponad 200 stron zbiorze „świadectw”, głównie szeregowych żołnierzy, nie ma podanych nazwisk ani zidentyfikowanych jednostek, w których służyli. Podobnie nie ma dat rzekomych zdarzeń, co powoduje, że żadna weryfikacja przez kompetentne władze nie jest możliwa. [...] Brak szczegółów uniemożliwia zrozumienie tych rzekomych incydentów. Nie ma żadnej możliwości zweryfikowania prawdziwości tych świadectw, ani nie można obejrzeć ich w szerszym kontekście ekstremalnie trudnej obrony obywateli izraelskich przed tysiącami rakiet i ataków terrorystycznych – z których każdy jest zbrodnia wojenną.”  

W demokratycznym społeczeństwie każdy żołnierz ma prawo zaskarżenia przypadków naruszeń regulaminów prowadzenia operacji militarnych  i nie można wykluczyć, że przynajmniej niektóre z opisanych wydarzeń mogły mieć miejsce. Do raportu BtS każdy ma dostęp i może samodzielnie sprawdzić, czy przedstawione wobec tego raportu zarzuty są prawdziwe. Stąd na pytanie czytelnika, czy raport organizacji Breaking the Scilence o nadużyciach armii izraelskiej podczas ostatniej operacji w Gazie ujawnił prawdę, odpowiedź brzmi - nie wiem, ale jego konstrukcja skłania do daleko posuniętych wątpliwości. 

Skwapliwość z jaką media zachodnie rzuciły się na ten raport, prezentując go całkowicie  bezkrytycznie i ignorując zastrzeżenia zgłoszone wobec tego raportu budzi poważny niepokój.  Raport BtS zyskał znacznie większy rozgłos niż świadectwa żołnierzy rosyjskich informujących o śmierci swoich kolegów na Ukrainie (gdzie jest znacznie więcej szczegółów możliwych do zweryfikowania).

W odpowiedzi na ten raport BtS pojawiła się akcja byłych żołnierzy izraelskich pod hasłem „Moja prawda”. Ci żołnierze podają swoje nazwiska i szczegóły pozwalające na weryfikację opisywanego zdarzenia. W jednym z takich opisów żołnierz, Matan Katzman, opowiada jak podczas walk ulicznych i rewizji poszczególnych domów w Gazie jego oddział wstrzymał akcję, żeby udzielić pomocy arabskiemu cywilowi z poważnymi dolegliwościami serca. Tu również możemy pytać – obraz prawdziwy, czy nie? Nie tylko prawdziwość tego zdarzenia daje się sprawdzić, ale takie zdarzenia nie wykluczają innych. Obok heroizmu mogły być, a nawet jest wysoce prawdopodobne, że były przypadki łajdactwa. Pytanie czy raport BtS podaje nam uczciwy obraz? Tu wątpliwości są w najwyższym stopniu uzasadnione.

Wśród licznych organizacji zajmujących się „obroną praw człowieka” w Izraelu jedna zasługuje na szczególną uwagę – organizacja Palestinian Human Rights Monitoring Group założona przez Palestyńczyka, Bassema Eida. Ta organizacja informuje o naruszenia praw człowieka „niezależnie przez kogo są one popełniane”. Za tak frywolne podejście do problemu obrony praw człowieka w Izraelu Bassem Eid otrzymuje nieustanne groźby śmierci. Nie muszę również dodawać, że jego organizacja nie otrzymuje astronomicznego wsparcia finansowego z Zachodu, a raporty tej organizacji nie cieszą się zainteresowaniem zagranicznych korespondentów.

Uchwalenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka było kamieniem milowym w dziejach ludzkości, wracając w stare koleiny zaczęto używać jej jako narzędzia do celów całkowicie sprzecznych z jej duchem i pierwotnymi celami.         


P.S. Niedawna historia tej organizacji nie wskazuje, by przypisywała ona zbyt wielką wagę do sprawdzania przedstawionych jej "świadectw": krótko mówiąc, zazwyczaj akceptuje ona bez sprawdzania czegokolwiek opowieści, które pokazują działalność żołnierzy izraelskich w złym świetle. Nie ma zbyt wielu przykładów, kiedy udaje się dowieść, iż te opowieści są nieprawdziwe tylko dlatego, że BtS nie podaje żadnych danych umożliwiających zidentyfikowanie wydarzenia. Kilka jednak udało się zidentyfikować i okazały się fikcją. Podaję tu tylko jeden przykład:

BtS przedstawiła komisji Goldstone’a świadectwo żołnierza o pseudonimie Ram, który twierdził, że był naocznym świadkiem zastrzelenia matki i jej dwojga dzieci w Gazie podczas operacji Płynny Ołów. Po zbadaniu sprawy okazało się, że nie był naocznym świadkiem, a tylko o tym słyszał, okazało się, że matka i jej dwoje dzieci nie zginęły, a tylko oddano w ich kierunku strzał ostrzegawczy, bo zbliżały do miejsca walk, że dowódca żołnierza, który oddał strzał ostrzegawczy zrugał go za strzelanie w kierunku kobiety z dziećmi. Nawet "New York Times" przyznał z czasem, że ta mrożąca krew w żyłach historia o zastrzeleniu z zimną krwią palestyńskiej kobiety z dziećmi była zaledwie zasłyszana opowieścią.
(Raport Goldsone'a opierał się w niemałym stopniu na materiałach BtS, a sam Goldstone wycofał się z czasem z tego, co podpisał swoim nazwiskiem.)