Polio zlikwidowane w Afryce
Wydaje się, że to jest dobry czas na dobrą wiadomość – po dwudziestu latach wspólnych wysiłków dziki typ polio został całkowicie wyeliminowany w Afryce. Obecnie istnieją na świecie tylko dwa kraje, w których jest endemiczne polio: Pakistan i Afganistan. Raz jeszcze jesteśmy na skraju likwidacji polio na całym świecie. Świat musi wspólnie zebrać siły do ostatniego pchnięcia, by na zawsze wyeliminować tę chorobę.
Mówię “raz jeszcze”, ponieważ byliśmy w tym miejscu 20 lat temu, ale straciliśmy szansę. W 2002 roku Światowa Organizacja Zdrowia przepowiadała, że może zlikwidować polio z ostatniego afrykańskiego kraju, Nigerii, pod koniec roku. Następnie, do roku 2005 mieli nadzieję zlikwidowania polio z ostatnich krajów na Ziemi: Indii, Pakistanu i Afganistanu. Te nadzieje zniweczyły jednak antyszczepionkowe kampanie szerzone w Nigerii.
Niektórzy muzułmańscy duchowni niepokoili się, że program był prowadzony przez ludzi Zachodu, którym nie ufali. Rozpuścili plotkę, że szczepionka albo zawiera wirusa AIDS po to, by umyślnie szerzyć chorobę, albo czynnik sterylizujący, żeby muzułmańskie kobiety nie mogły mieć dzieci. Doprowadziło to do zmniejszenia liczby szczepień i przypadki polio w Nigerii poszybowały w górę z pojedynczych zachorowań do niemal tysiąca, a z czasem rozprzestrzeniły się na inne kraje afrykańskie. Zabrało niemal dwadzieścia lat przeczołganie się ponownie do miejsca, w którym byliśmy w 2002 roku, a teraz starania WHO doprowadziły do zepchnięcia do zera przypadków zakażeń dzikim szczepem polio w Afryce.
Polio jest wywoływany przez wirus, który atakuje neurony ruchowe w rdzeniu kręgowym. Kiedy te komórki nerwowe obumierają, przerywa to połączenie między mózgiem a mięśniami, do których te komórki są połączone. Ponadto, te neurony ruchowe utrzymują komórki mięśni przy życiu i zdrowiu, kiedy więc neuron umiera, komórki mięśnia z którym były poprzednio połączone, ulegają atrofii i w końcu także umierają. Rezultatem jest atrofia i słabość mięśni.
Istnieją trzy dzikie szczepy wirusa polio. Dwa z tych szczepów już zostały zwalczone na świecie, ale jeden pozostaje. Istnieje również poszczepienne polio (patrz dyskusja o dwóch rodzajach szczepionek). W bardzo rzadkich wypadkach szczepionka z żywych, atenuowanych (osłabionych) wirusów może spontanicznie zmutować w bardziej zakaźny typ i spowodować zarażenie polio. Taki poszczepienny wirus może następnie szerzyć się wśród tych, którzy nie są szczepieni.
To zdarza się, kiedy atenuowany wirus z szczepionki dostaje się wraz z kałem osoby zaszczepionej do miejscowego źródła wody. W rzeczywistości jest to głównie dobra rzecz, ponieważ wywołuje odporność u tych, którzy się z nim zetkną. Szczepienie chroni także przed wirusem poszczepiennym, a więc szerzenie się tego wirusa jest ograniczone w zaszczepionej populacji. Jeśli jednak w populacji jest duża liczba nieszczepionych, wirus poszczepienny może dłużej trwać w środowisku. Daje to wirusowi czas na mutowanie i w bardzo rzadkich wypadkach może ponownie zmutować do postaci, która powoduje paraliż. Jeśli społeczność jest w pełni zaszczepiona, to się nie zdarzy.
Aby ustawić to we właściwej perspektywie, WHO ocenia, że program szczepień przeciwko polio w Afryce przez ostatnich 20 lat zapobiegł milionom przypadków dzikiego typu polio, ale spowodował setki wypadków polio poszczepiennego – około 10 tysięcy wypadków, którym zapobieżono, na każdy przypadek poszczepienny. Ponadto, nowsze wersje szczepionki, które nie zawierają dzikiego szczepu typu 2 wirusa, bo został on zlikwidowany, dają znacznie mniej zachorowań poszczepiennych.
Wnioskiem jest więc to, że szczepienie całej populacji zapobiega zarówno dzikiemu typowi polio, jak poszczepiennemu (przez zredukowanie czasu szerzenia się choroby w środowisku, a więc okazji do powstania mutacji).
Należy także podkreślić, że pełne wytępienie polio jest możliwe. Ten wirus nie ma żadnego gospodarza poza człowiekiem, żadnego rezerwuaru, w którym może przeżyć i ponownie zarażać ludzi. Jeśli więc zredukujemy ludzkie przypadki do zera – wirus znika. Tak samo jak z czarną ospą, może zostać całkowicie zlikwidowany. Ale to jest gra we “wszystko lub nic”. “Prawie” nie wystarcza. Polio jest bardzo zakaźnym wirusem. Jeśli pozostanie choćby jeden przypadek i rozprzestrzeni się i w ciągu dziesięciu lat możemy zobaczyć setki tysięcy przypadków na całym świecie. To znaczy, że wszystkie kraje muszą utrzymywać program szczepień przeciwko polio aż do osiągnięcia jego całkowitej likwidacji.
Jak blisko jesteśmy? Jak dotąd w 2020 roku było 37 raportowanych przypadków choroby (zakażenia dzikiego typu) w Afganistanie i 65 przypadków w Pakistanie (i zero w reszcie świata). To są niskie liczby, ale mogą powiększyć się gwałtownie, jeśli nie będzie się utrzymywać starań o szczepienia wszystkich. W tych pozostałych krajach istnieje agresywny program szczepień, ale jak informuje WHO:
Niestety, dzieci nadal bywają nieszczepione z różnych powodów, włącznie z brakiem infrastruktury, odległych miejsc zamieszkania, ruchów populacji, konfliktów i niepewności oraz oporu wobec szczepień.
W Afganistanie źródłem oporu jest głównie Taliban, ale nie dlatego, że boją się szczepionki, boją się zachodnich szpiegów i uderzeń dronów. W zasadzie zakazali szczepień w domach na terenach, które kontrolują. Pozwalają na szczepienia w klinikach, ale jest ich zbyt mało, by dotrzeć do wszystkich, którzy powinni zostać zaszczepieni. Musimy dotrzeć do 95% populacji, by zatrzymać szerzenie się wirusa. To jest czysto polityczny problem i może być ostatnią przeszkodą, która nie pozwala na zlikwidowanie tej choroby na całym świecie.
Wiele dzieje się na świecie, szczególnie podczas pandemii, ale nie należy stracić z oczu sprawy polio. Wytępienie jest trwałe i nie dokonanie go oznacza, że świat nadal jest zagrożony nowymi epidemiami polio. Cały świat ma w tym interes i uwaga całego świata powinna skupić się na Pakistanie i Afganistanie, aż przekroczymy metę. W tym momencie wszystkie zasoby wydane na osiągnięcie tego celu, są tego warte.
Science Based Medicine, 26 sierpnia 2020
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska