Prawda

Piątek, 29 marca 2024 - 12:11

« Poprzedni Następny »


Naturalne czy sztucznie wykreowane religie?


Lucjan Ferus 2021-09-12


Szukając ostatnio pewnych materiałów w swoim „podręcznym archiwum”, mimowolnie zwróciłem uwagę na jeden z komentarzy do mojego artykułu sprzed kilkunastu lat pt. „Prehistoria religii w pigułce”. Jeden z ówczesnych Czytelników, tak go skomentował: „Nakreślony przez pana skrót historii religii, dotyczy tylko religii ‘sztucznie wykreowanych’. Towarzyszą takowe wyłącznie cywilizacji technokratycznej (z socjotechniką na poczesnym miejscu). Wszystkie religie tego rodzaju służą lepszej kontroli nad społecznościami. Określają zasady postępowania, wskazują kapłanów-władców, ustalają porządek społeczny.

A tymczasem istnieje „religia naturalna”, pominięta przez pana w tym tekście. /../ Religia naturalna, co najważniejsze nie pozbawia wolności umysłu, praktycznie nie posługuje się symbolami wykreowanymi przez człowieka, ani inną metodyką indoktrynacji. Religia naturalna /../ umożliwia ludziom odnajdywanie ich własnej drogi rozwoju duchowego. Chodzi tu o rozwój zespołu cech duchowych (tożsame z psychicznymi), takich jak np. szczerość, sprawiedliwość (etyka), bezinteresowność, tolerancja, talenty itp. Dotyczy ona wszystkich ludzi, niezależnie czy są jej świadomi czy nie.

 

Dobrym, sprawdzalnym przykładem  /../ religii naturalnej są Indianie północnoamerykańscy. Są wzorcem zachowań społecznych (dbałość o bliźnich), przykładem obcowania z naturą i pokazują religię wypływającą z naturalnych doświadczeń dostępnych człowiekowi. Nie mają symboli religijnych, a obrzędy polegają na odbiorze indywidualnym ich znaczenia i są raczej społeczne niż religijne. Nie biorą od natury więcej niż potrzebują dla zapewnienia egzystencji. Dlatego nie wymyślili maszyn i innych przyspieszaczy cywilizacji, gdzie religia jest ich narzędziem. A /../ najważniejsze, ich religia naturalna przynosi pozytywne skutki”.

                                                          

Odpisałem wtedy, iż w cytowanej książce, nie znalazłem terminu „religia naturalna”, ani terminu „religia sztucznie wykreowana”. I dalej: „Jak wynika z treści książki, jej autor skłania się do poglądu (ja też), iż wszystkie religie człowieka są naturalne, gdyż powstały w naturalny sposób. Np. w Zarysie dziejów religii, czytamy: „Wierzenia religijne /../ zrodziły się z lęku i bezsilności pierwotnego człowieka, wobec działania nieznanych sił i zjawisk przyrody”, lub: „Wszystkie teorie etyczne powstały w wyniku niezadowolenia ludzi z życia osobistego albo świata w którym żyją”. Ich autorami byli sami ludzie i nikt z zewnątrz się do tego nie mieszał.

 

Z tej samej zapewne przyczyny nie ma religii „sztucznie wykreowanych”. Chyba, że ma pan fantazję Ericha Daenikena i dowody na to, że niektóre religie powstały dzięki jakiejś zewnętrznej (pozaziemskiej) ingerencji. A ich autorami nie byli ludzie lecz obce istoty, na wyższym poziomie rozwoju technicznego. Gdyby tak było, można by te religie nazwać „sztucznie wykreowanymi”. Lecz z tego co mi wiadomo, nie ma takowych. Powtórzę więc: wszystkie religie na Ziemi są naturalne, gdyż są dziełem samych ludzi i powstały na naszej planecie, tyle, że w różnych czasach, kulturach i w różnych okolicznościach historycznych”.

                                                           ------ // ------

Jednakże od tamtego czasu przeczytałem wiele różnych książek o tematyce religioznawczej i religijnej więc myślę, że dzisiaj inaczej odpowiedziałbym temu Czytelnikowi, uwzględniając nabytą w tzw. „międzyczasie” wiedzę. Nie chcę przez to powiedzieć, że nie miał on racji w przytoczonych argumentach, a jedynie to, że kiedyś nie dostrzegałem wielu aspektów tego złożonego problemu, jakie dostrzegam teraz. Obecnie jestem przekonany, iż fakt, że religie są wytworem ludzkiej wyobraźni, tak samo może świadczyć o ich naturalnym pochodzeniu, co również o ich „sztucznym wykreowaniu” (nawet bez udziału kosmitów). Zależy tylko od punktu odniesienia z jakiego będziemy rozpatrywali ów problem.

 

I tak np.: religie twierdzą, że są dziełem Boga i jego Słowem, jakie  przekazał ludziom w swoich „objawionych prawdach”. Czy można więc ich powstanie uznać za naturalne, czy raczej nie, gdyż wykreowane są przez istotę nadprzyrodzoną i ponadludzką? Ciekawe byłoby rozważenie takiego teologicznego problemu: czy boży sześciodniowy akt twórczy opisany w Biblii, można uznać za naturalny czy za sztuczny? Albo stworzenie pierwszych ludzi? Wpierw w taki sposób w jaki Bóg wszystko stwarzał, czyli używając słów: „Niechaj się stanie!” (Rdz 1,27), a później drugi raz „ręcznie” lepiąc mężczyznę z prochu ziemi, a kobietę „budując” z jego żebra (Rdz 2,8,22)? Który z tych aktów twórczych wydawać się może za bardziej naturalny (dla Boga ale też dla ludzi?): ten pierwszy czy ten drugi?

 

Lub wywiedzenie rodzaju ludzkiego przez biblijnego Boga z pary protoplastów o skażonej grzechem naturze. Można go uznać za naturalny początek naszego gatunku (trzymając się religijnej wersji powstania ludzkości), czy za nienaturalny czyli sztucznie wykreowany? Biorąc pod uwagę, że pierwsi ludzie byli doskonali przed upadkiem w raju (jak twierdzą apologeci), to można domniemywać, że wywiedziona z nich ludzkość, miała być naturalnym dziełem Stwórcy prawda? Czyli cała późniejsza ewolucja naszego gatunku, który  powstał z „upadłych” osobników o skażonej grzesznymi skłonnościami naturze – nie może chyba być uznana za naturalne dzieło Boże, a raczej za sztucznie wykreowane, czyż nie tak?

 

Dość jednak tych niemalże scholastycznych dywagacji, które mogą odwracać uwagę od sedna problemu, zamiast do niego zbliżać. Wróćmy więc do meritum czyli rozważań nad tytułowym problemem: czy istnieją „religie naturalne” i „religie sztucznie wykreowane”? A jeśli tak, to po czym je poznać, czym się różnią od siebie i czym istotnym się charakteryzują?

                                                           ------ // ------

Zacznę od następującego pytania: czy np. religie uznawane przez religioznawców za naturalne (czyli stworzone ludzkim umysłem i wyobraźnią, podczas długiego procesu kulturotwórczego), mogą być jednocześnie uznawane za „sztucznie wykreowane” (choćby  niektóre z nich)? A jeśli tak, to co je na tyle wyróżnia, iż można przypisać im „nienaturalną” genezę? Otóż bardzo wiele świadectw historycznych wskazuje na to, iż zdecydowana większość naszych religii, podczas swej długiej historii, ewoluowała od religii „naturalnych”, do religii „sztucznie wykreowanych”. A że w ogóle miał miejsce taki kulturowy proces, doskonale scharakteryzował to w jednym zdaniu Ludwik Feuerbach:

 

„Religia jest pobożną, mimowolną, nieświadomą iluzją, kapłaństwo, kler jest polityczną, świadomą, wyrafinowaną iluzją, jeśli nie od samego początku, to w miarę rozwoju religii” (wg Istota religii). Otóż to! Co wynika z tej konstatacji? Ano to, że ta „pobożna, mimowolna i nieświadoma iluzja”, którą od swych początków były religie, z czasem (zapewne po tysiącach lat) stała się „polityczną, świadomą i wyrafinowaną iluzją”. Czyli ewolucja idei bogów/Boga przebiegała w ten sposób, iż tę ideę wykorzystywali cwani i przedsiębiorczy kapłani do zwiększania swej ziemskiej władzy, powołując się nieodmiennie na wolę bóstw, bogów i wreszcie na wolę jedynego Boga („Bóg stwarza świat, bo chce!” św.Augustyn).

 

Do dziś w zasadzie niewiele się zmieniło w tej kwestii: religia (nawet w krajach gdzie istnieje rozdział Kościoła od państwa) jest najwyższą władzą, której postanowienia respektuje nawet „świecka” władza polityczna. Tak właśnie od tysiącleci działa ten „naturalny” mechanizm powstawania i ewoluowania religii. Zawsze stoją za nim „kapłani wszechczasów”, którzy są prawdziwymi twórcami wszystkich naszych „bogów” i efekty ich działań są zawsze podobne: to oni reprezentują na Ziemi rzekomą „boską” władzę, to oni są pośrednikami między bogami lub Bogiem, a wiernymi. To oni przekazują wiernym rzekome „przykazania i Słowa Boże”.

 

To oni domagają się w jego imieniu, by karać nieprawomyślnych i to oni zarabiają najwięcej na tym „uświęconym” procederze, ciesząc się na ogół wielkim poważaniem u bliźnich oraz autorytetem moralnym, a nawet świętością (np. papieże i różni święci). Należy to otwarcie powiedzieć: wszystkie religie powstały dzięki ludziom o ponadprzeciętnej wyobraźni, którzy zawsze wykorzystywali ją w taki sposób, aby przynosił im długotrwałe i jak największe korzyści własne. Tworząc wyrafinowane systemy władzy człowieka nad człowiekiem i wielorakie stopnie zależności od niej. Władzy, zawsze dzierżonej w imieniu jakiegoś Boga.

 

W tym jednym zdaniu, udało się owemu niemieckiemu filozofowi scharakteryzować istotę procesu ewoluowania idei bogów i uwzględnić (umowną) cezurę rozdzielającą te dwa różne etapy „duchowości religijnej”. Wynikałoby z tego, że od kiedy zaistniał „zawodowy” kler (kapłani), ta „religijna pobożna, mimowolna iluzja” została z czasem zastąpiona „polityczną, świadomą, wyrafinowaną iluzją”. Oczywiście „w miarę rozwoju religii”. Jestem świadomy tego, że nie było jednej wspólnej wszystkim religiom cezury, która by rozdzielała te poszczególne etapy rozwoju religii, a jedynie umowna.

 

Ten kulturowy proces musiał przebiegać w różny sposób i w niejednakowym tempie, w zależności od rejonu świata i musiał się zacząć już bardzo dawno temu. Na tyle dawno, że kiedy dwa tysiąclecia temu powstawało chrześcijaństwo, od wielu, wielu już wieków religie funkcjonowały w formie sacerdotalistycznej, którą Helena Eilstein w książce Biblia w ręku ateisty, tak scharakteryzowała w rozdziale pt. „Biblia kłamców”:

„Religią sacerdotalistyczną nazywamy taką, w której uznaje się, że kontakt z bóstwem czy uzyskanie jego łask w tej lub innej sprawie /../ zyskanie przebaczenia zapewnienie sobie jego ogólnej przychylności przez odpowiednio wyrażoną adorację, odbywać się może wyłącznie za pośrednictwem upoważnionych do tego osób, które /../ są takimi nie ze względu na jakieś uznane przez kogoś /../ cechy osobiste, jak charyzmat czy cnota /../, ale ze względu na przynależność do stanu kapłańskiego.

 

W świetle sacerdotalizmu akty religijne dokonywane przez nie uprawnione do tego osoby są nieskuteczne; bóstwo nie wysłuchuje tak zaniesionych próśb, nie przekazuje uświęcających sakramentów. Co więcej: dokonanie przez nieupoważnioną do tego osobę aktu zastrzeżonego dla osób ze stanu kapłańskiegojest /../ zuchwalstwem, świętokradztwem, obrazą bóstwa. /../ Religie sacerdotalistyczne są przeto zarazem rytualistyczne:aby akt religijny był miły bóstwu i skuteczny, musi być dokonany według ustanowionego rytuału, w którego wypełnieniu wyszkolony jest kapłan”.

Co wynika  z powyższej charakterystyki, tego przemyślnie dopracowanego religijnego systemu „kontaktów człowieka” z „jego Bogiem”? Przede wszystkim to, iż widać tu bez najmniejszych wątpliwości, że idea bogów/Boga została wymyślona przez kapłanów wszechczasów. Bowiem traktują oni Boga jak swoją własność, nie chcąc się z nikim dzielić „bezpośrednim dostępem” do niego (a właściwie do jego koncepcji). Stąd zapewne wziął się pomysł na powołanie „stanu kapłańskiego”, aby ograniczyć konkurencji łatwy dostęp do korzystania z tego „myślowego wynalazku”, a co za tym idzie utratę części dochodów (ściśle związanych z wymyślonym systemem ofiar), szacunku u bliźnich czy też władzy nad nimi.

 

Wypadałoby więc teraz do powyższej definicji sacerdotalizmu (charakteryzującej istotę systemu pośrednictwa kapłanów pomiędzy bogami, a ich wyznawcami), dołączyć definicję religii naturalnych i religii sztucznie wykreowanych. Wg mnie, można by je sformułować w następujący sposób: Religie naturalne to te, które były rezultatem nie tyle rozumowego, co raczej zmysłowego i instynktownego odbioru rzeczywistości przez ówczesną ludzką umysłowość, kiedy to człowiek jeszcze nic nie wiedział o psychicznym mechanizmie nazwanym „adaptacjami” i o ich dużym wpływie na interpretowanie rzeczywistości przez ludzi. Co Jerzy Cepik w książce Jak człowiek stworzył bogów, tak m.in. opisał:

„Tworzone mity wynikały z najgłębszego przekonania, porządkowały nieznany świat, stanowiły prawdę nie do obalenia /../ Dla człowieka tamtych czasów, wszystkie przejawy życia na ziemi były zdumiewającymi darami sił Ziemi i Nieba. /../ Mitologia wypełnia lukę w wiedzy o prehistorii. W zawodnej pamięci ludzkiej wiarafunkcjonuje jako prawda./../ Cokolwiek człowiek stworzył w sferze religii, u podstaw jego poczynań tkwiły wysiłki objaśnienia zastanego świata, z którym walczył o swój człowieczy byt /../ W młodszym paleolicie zostały stworzone podstawy religii i najstarsza mitologia. Ówczesny człowiek wierzył głęboko, że istnienie swoje na ziemi zawdzięcza siłom, które zdolne są stworzyć wszystko i wszystko zniszczyć: bogom”.

Można by zatem uznać (w pewnym skrócie myślowym), że określenie „religia naturalna” powinno charakteryzować religie z tego okresu rozwoju naszych kultur, kiedy to ludzie autentycznie wierzyli, że poznają prawa rządzące naszą rzeczywistością (a nie je tworzą) i że ówczesna wiara religijna traktowana była przez nich jak autentyczna wiedza o świecie i o ludziach zamieszkujących go. Nie było wtedy podziału na wiarę i wiedzę o świecie i o człowieku, nie było też podziału na kapłanów i laikat, czy też na sacrum i profanum. Była zaś przemożna, ludzka potrzeba poznawania świata, nie nosząca jeszcze religijnego kontekstu.

 

Natomiast religie „sztucznie wykreowane, to te, które powstawały w późniejszym czasie, kiedy świadomość ludzi (a szczególnie kapłanów) była już na tyle rozwinięta, iż zaczęli oni sukcesywnie orientować się, kto komu naprawdę służy: kapłani bogom, czy bogowie swoim wyznawcom, a przede wszystkim – kapłanom? Myślę, iż nabywanie pewności w tej kwestii trwało wiele, wiele wieków, ale w końcu stało się dla nich jasne, że to oni są prawdziwymi twórcami i stwórcami swoich bogów. I nastała wtedy „nowa epoka” relacji między bóstwami, a ich wyznawcami, rozdzielona (umowną) cezurą nieodzownego pośrednictwa kapłanów.

 

Co przemawia za tym, iż w kontekście powyższych definicji, wszystkie obecne religie (moim zdaniem, ale nie tylko moim) można uznać za „sztucznie wykreowane”? Otóż w religijnych „prawdach objawionych”, jak i w religijnych doktrynach, a także w zapisach historycznych świadectw dotyczących religii, znajduje się wiele tego rodzaju szczegółów, które świadczą na rzecz tezy o „sztucznym wykreowaniu” danej religii, jak i wizerunku jej Boga. Ich wspólną cechą pozwalającą je zidentyfikować, jest odpowiedź na pytanie: „Komu to jest potrzebne: Bogu czy kapłanom?”, ewentualnie: „Komu to ma przynosić wymierne korzyści: Bogu czy kapłanom?”. Jednakże o tym, postaram się napisać w odrębnym tekście.

 

Wrzesień 2021 r.                                            ------ cdn.------



Autor wydanego niedawno zbioru opowiadań, który można nabyć w Wydawnictwie "Stapis" ; https://www.stapis.com.pl/?product=przeslanie-lucjan-ferus

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nowy ateizm i krytyka religii

Znalezionych 900 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

"Chrześcijańskie dziewczyny są przeznaczone tylko do jednego – do dawania przyjemności muzułmańskim mężczyznom”   Ibrahim   2016-10-03
"Nic wspólnego z islamem"?   Bergman   2016-12-11
"Time Magazine” i zachodnie podejście do islamizmu   Mahmoud   2021-10-02
#PrayForGaza #PrayForPalestina.   Koraszewski   2018-02-07
„Szczepionkowa” hipoteza powstania religii   Ferus   2021-05-02
“Atlantic” rozważa ważką kwestię: czy wczesne homininy miały dusze?   Coyne   2015-10-05
“Hańba Pakistanu”: oskarżenia o bluźnierstwo   Saeed   2023-02-03
“New York Times” głosi fałszywą przyjaźń między nauką i religią   Coyne   2023-03-30
“Newsweek” bezkrytycznie chwali brazylijskiego chirurga fantomowego -  i wychwala inne czary-mary   Coyne   2016-03-12
“Rozum został stworzony przez Boga”   Coyne   2014-01-03
 “Islam przeżywa ostre starcie z nowoczesnością i wymaga reform”     2018-11-22
Uzdrawianie wiarą zabija dzieci   Coyne   2014-11-19
Dzisiejszy strajk i encyklika z 1968 roku   Koraszewski   2016-10-03
Kościół, nauka i próby pogodzenia wiary z życiem   Koraszewski   2016-10-07
Portret wielkiego agnostyka   Coyne   2013-12-14
Ani nie manifest, ani nie tak nowego ateizmu   Koraszewski   2019-04-26
  Egzorcyści kontra Zły (II). Czyli pozorna walka „dobra ze złem”.   Ferus   2023-11-12
(Nie)Fachowe pośrednictwo religijne.Czyli nieudana próba połączenia sprzecznych ze sobą zachowań.   Ferus   2021-08-29
(Nie)zwykła opowieść wigilijna. Czyli moja nocna, niedokończona rozmowa z psem.   Ferus   2021-12-26
Adwokat diabła II.Czyli religijna wersja ludzkich umiejętności „poszukiwania wyjścia”.   Ferus   2018-12-16
Adwokat diabła. Czyli religijne racje zastępujące prawdę.   Ferus   2018-12-09
Ameryko, obudź się!   Imani   2014-08-08
Arabia Saudyjska i jej pięć minut w mediach   Koraszewski   2015-10-02
Bańki, medycyna, islam i sport     2016-08-27
Bezbożne „Ranczo”.Czyli nie jest dobrze, iż wierni mało wiedzą o religii, czy raczej bardzo dobrze?   Ferus   2021-02-21
Bezduszna duchowość ateistów   Koraszewski   2021-08-03
Biblia źródłem moralności? Żartujesz sobie!   Coyne   2014-09-10
Bogowie popkultury.Czyli jakimi religijnymi stereotypami „karmi” nas telewizja.   Ferus   2021-09-05
Boski niebyt, nauka i patriotyzm   Koraszewski   2018-11-07
Boże słowo głoszone z ambony     2017-08-10
Cena świętego spokoju.Czyli religijny raj dla oportunistów albo też azyl ignorancji (wg Spinozy).   Ferus   2024-03-10
Chrześcijanie XXI wieku   Koraszewski   2014-01-17
Czego naucza imam w Kopenhadze     2017-06-19
Czy Bóg jest bezcielesną osobą?   Coyne   2014-03-16
Czy nasze wartości pochodzą od Boga?   Stenger   2014-07-31
Czy nauka czyni zbędną wiarę w Boga?   Stenger   2017-08-25
Czym jest wszechświat wobec chodzenia po wodzie?   Ferus   2015-01-03
Duchowa służba zdrowia. Czyli oblicze Boga zatroskanego Miłosierdziem.   Ferus   2021-04-18
Duchowość i seksualność szatana XXI wieku   Kruk   2014-04-30
Ego kontra Świadomość. Czyli lepiej żyć złudzeniami czy prawdą o rzeczywistości?   Ferus   2019-03-03
Humanizm jako alternatywa   Grayling   2016-06-12
Ignorowane ludobójstwo chrześcijan w Nigerii    Ibrahim   2020-08-25
Indyjskie czary nad słowem sekularyzacja   Ahmad   2015-11-27
Islamscy towarzysze podróży w drodze do bigoterii i masowych mordów   Fernandez   2017-04-23
Jacek Tabisz o nowym humanizmie    Tabisz   2021-12-21
Jak odpowiadać na argumenty teisty   Stenger   2016-08-25
Kiedy największa na świecie sunnicka instytucja religijne potępi swój kolonializm?    Shoaaib   2019-02-24
Koran i mowa nienawiści   Rizvi   2015-03-28
Mój racjonalny ateizm.Czyli w czym upatruję siłę areligijnych poglądów.   Ferus   2024-01-28
Miecz czy Rozum? Czyli jak uczy historia religii: na jedno wychodzi!   Ferus   2021-03-28
Moja racjonalna wiara. Czyli idea bogów/Boga dla bardziej wymagających.   Ferus   2023-12-31
Najdłużej trwająca mistyfikacja w dziejach ludzkości. Suplement „B”.   Ferus   2020-01-19
Najlepszy ze światów – Ziemia? Czyli najlepsza z możliwych marności nad marnościami.   Ferus   2023-08-06
Niechciany dar Boga. Czyli trudności z akceptacją nieuniknionego.   Ferus   2018-12-02
Nieudacznicy, tchórze? Nie, idealiści   Carmon   2017-06-02
Nieudane autodafe. Czyli: kiedy ateizm był zbrodnią.    Ferus   2023-11-19
Nocna rozmowa z biskupem o sensie życia   Koraszewski   2018-04-09
Osaczeni przez religię   Rushdie   2017-02-03
Otwarty umysł jest zaletą   Andreadis   2017-02-16
Państwo częściowo wyznaniowe   Koraszewski   2014-06-15
Pod sztandarem Niebios   Foster   2015-03-15
Pod sztandarem Niebios   Foster   2017-03-09
Podsumowanie ataków na ateistów   Coyne   2014-01-07
Poznacie ich po ich owocach   Grayling   2017-07-30
Poświąteczna refleksja. Kiedy mity traktowane są jako rzeczywistość.   Ferus   2021-04-11
Religia, “Playboy” i Frank Sinatra   Coyne   2014-08-27
Republika Ateistów odparła atak religijnych ekstremistów   Stone   2017-06-07
Rozmyślając nad sensem życia (VI)   Ferus   2019-05-12
Rozum i wiara, Część III -Czyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych.   Ferus   2015-12-13
Rozum i WiaraCzyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych.   Ferus   2015-11-01
Sens życia   Haught   2015-11-20
Sumerowie patrzą z osłupieniem jak Bóg tworzy świat     2014-12-23
Szamani: antenaci współczesnych kapłanów. Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (V)   Ferus   2022-08-28
Szamani: antenaci współczesnych kapłanów.Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (II)   Ferus   2022-08-07
Szamani: antenaci współczesnych kapłanówI.Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (III)   Ferus   2022-08-14
Tako rzecze rzecznik Nycza   Koraszewski   2016-03-28
Teologia wyzwolenia diabłów                  Kruk   2014-10-24
Tęsknota za bezpiecznym miejscem (II)Czyli Królestwo Niebieskie na Ziemi.   Ferus   2018-02-18
Tęsknota za bezpiecznym miejscem. Czyli Królestwo Niebieskie na Ziemi.   Ferus   2018-02-11
Turcja: Czy z religijnego punktu widzenia pożądanie własnej córki jest w porządku?   Bekdil   2016-01-25
Uciekłaś od wojny, a oni przyjęli cię      2020-03-13
Uprowadzenie Holocaustu dla Dżihadu: Auschwitz i KnesetCzęść 5: Wbijanie noża   Pandavar   2020-06-24
Wezwanie do reformy islamu     2016-05-05
Wspólnota (niektórych) wierzących i (niektórych) ateistów   Koraszewski   2014-10-01
Zatrute ziarnoCzyli wkład chrześcijaństwa w cywilizację europejską.   Ferus   2024-02-11
Zbiorowe zmartwychwstanie, czyli jednak Halloween   Kruk   2015-04-09
Zderzenie cywilizacji czy zderzenie idei?     Koraszewski   2015-09-06
Zwrot, który zmienił świat   Koraszewski   2016-07-01
Świadkowie Jehowy i odmowatransfuzji krwi dla dziecka   Coyne   2014-09-07
Pytanie bez odpowiedzi   Łukaszewski   2021-10-18
Wierzę w Boga Ojca   Koraszewski   2016-09-09
Agnostyk czy ateista?   Koraszewski   2013-12-05
Konstytucyjni ateiści   Koraszewski   2013-12-05
Ab ovo   Kruk   2015-02-15
Abraham aresztowany po próbie złożenia ofiary z syna   Swidler   2014-09-29
Absolwent teologii mówi o naszej rzekomej potrzebie dalszych studiów teologicznych zanim zaczniemy krytykować religię   Coyne   2015-06-12
Absurdalna awersja wierzących do ateizmu   Ferus   2021-11-07
Afrykańska ateistka ujawnia, dlaczego się ukrywa   Igwe   2016-01-21
Afrykański eksport starego chrześcijańskiego barbarzyństwa   Igwe   2014-09-16
Allah mi kazał   Greenfield   2014-10-08

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk