Prawda

Czwartek, 28 marca 2024 - 17:29

« Poprzedni Następny »


Moje stanowisko wobec NOMA: stara recenzja


Jerry Coyne 2014-10-03

Królestwo pokoju – Edward Hicks
Królestwo pokoju – Edward Hicks

Kilku czytelników zwróciło mi uwagę na ciekawy esej biologa Davida Barasha w dzisiejszym “New York Times”, w którym pisze o niezgodność nauki i religii. W eseju Barash rozprawia się z akomodacjonistycznym stanowiskiem Steve’a Goulda, wyrażonym w jego koncepcji Niezachodzących na siebie magisteriów czyli NOMA, przedstawionym szczegółowo w książce Goulda z 1999 r., Rocks of Ages.

Po ukazaniu się tej książki “Times Literary Supplement” poprosił mnie o recenzję i zgodziłem się ją napisać. Przypomniała mi się ta recenzja przy lekturze eseju Davida, ale kiedy próbowałem znaleźć ją online, odkryłem, że zniknęła.


Tutaj jest więc maszynopis tego, co opublikował “Times Literary Supplement” 9 czerwca 2000 r. (s. 28-28). Były tam jakieś drobne zmiany w  opublikowanym tekście, ale ponieważ nie ma do niego dostępu, chcę mieć ten esej tutaj, gdzie ja (i inni) łatwo mogę go znaleźć.


Czytając pierwszy akapit stwierdzam, że ja, podobnie jak Gould, dotarłem do filozopauzy.

 

Czy NOMA jest ziemią niczyją? 

Jerry A. Coyne

Rocks of Ages: Science and Religion in the Fullness of Life
by Stephen Jay Gould
1999; The Library of Contemporary Thought; Ballantine Publishing Group
241 pages; $ 18.95 (US)


Jak wszyscy inni także naukowcy przechodzą kryzys wieku średniego, ale w naszym wypadku na ogół nie objawia się to w nagłej pasji do szybkich czerwonych samochodów. Dopada nas częściej pragnienie porzucenia codziennych zadań i zajęcia się takim lub innym wielkim problemem metafizycznym, które od wieków pochłaniają filozofów i teologów. Rezultatem tego jest często gruba książka zajmująca się kondycją człowieczą. Ta tendencja jest tak powszechna, że ukuto dla niej nazwę: filozopauza. Niestety, tomy wyprodukowane podczas filozopausy są często amatorskie, skazane na pozostanie najbardziej zakurzonymi przedmiotami na półkach bibliotecznych. Nie można wykluczyć, że życie spędzone na prowadzeniu taksówki przygotowuje lepiej do zajmowania się wielkimi pytaniami ludzkości niż życie spędzone na ślęczeniu nad mikroskopem.


Jeśli ktokolwiek mógłby oprzeć się temu trendowi, to byłby nim Stephen Jay Gould, człowiek wszechstronny, paleontolog, znany z jego książek o ewolucji. W nowej książce Gould pomija swoje zawodowe tematy i zwraca się ku kwestii, której starsi naukowcy rzadko potrafią się oprzeć: relacji między nauką a religią. Muszę ze smutkiem poinformować, że Gould rozłożył się na Rocks of Ages, niewiele dodając do prac tych, którzy już zajmowali się tym odwiecznym problemem. Ta stosunkowo niewielka książka, choć napisana z dobrymi intencjami i charakterystyczną dla Goulda żywą prozą, jest równie nieważka objętościowo, jak i naukowo. W ostatecznym rachunku, Rocks of Ages jest skarbnicą zdroworozsądkowych  myśli, które nie są nowe, i nowych myśli, które nie wydają się specjalnie rozsądne.


Gould zaczyna od obserwacji, że zarówno nauka, jak religia, wykraczają czasami poza swoje granice: religia stawiając dające się naukowo przetestować twierdzenia o naturze, a nauka przez wyciąganie z natury wniosków dotyczących etyki lub przekonań społecznych. Oczywistym przykładem pierwszego jest amerykański kreacjonizm, który ostatnio wsławił się krucjatą zmierzającą do zmniejszenia miejsca ewolucji w programach szkolnych w Kansas. Z drugiej strony, naukowcy – szczególnie w psychologii ewolucyjnej – próbują czasami opierać zasady moralne i społeczne na naszej historii ewolucyjnej.


Na przykładach Darwina, Galileusza, kardynała Newmana i innych naukowców i teologów Gould pokazuje, że te naruszenia terytorialne zachodziły na całej przestrzeni dziejów nauki i religii. Jego celem jest zapobieżenie powtarzaniu się tego zjawiska przez zaproponowanie zasady pojednania nazwanej „Nienachodzące na siebie magisteria” [Non-Overlapping Magisteria], którą obarczył niezgrabnym akronimem “NOMA”. Ta zasada pozostawia zarówno religię, jak naukę z ważnymi, ale odrębnymi zadaniami:


“Nauka próbuje dokumentować faktyczny charakter świata natury i zbudować teorie, które koordynują i wyjaśniają te fakty. Religia, z drugiej strony, działa w równie ważnej, ale całkowicie odmiennej dziedzinie ludzkich celów, znaczenia i wartości – przedmiotach, które faktograficzna dziedzina nauki może naświetlić, ale nigdy nie może ich rozwiązać”. [s. 4)]


Gould przyznaje tym magisteriom równy status i twierdzi, że musimy uznać wartość obu. Wzywa do poważnego dialogu między religią i nauką nie po to, by je zjednoczyć, ale by zachęcić do większej harmonii i wzajemnego zrozumienia.


To jest interesująca propozycja i jest niemal tak stara, jak same nauka i religia. Ale Gould idzie dalej i wpada w tarapaty. Po pierwsze, nigdy nie definiuje „religii”. Chociaż to, co uważamy za “naukę” jest dość dobrze ustalone, “religia” może znaczyć różne rzeczy, włącznie z samymi instytucjami religijnymi, doktryną kościelną, przekonaniami znanych teologów, praktykami religijnymi zwykłych ludzi i tak dalej. Fakt, że Gould nie wyjaśnił tego kluczowego terminu, martwi sam w sobie, ale powoduje nieuleczalne pomieszanie w połączeniu z drugim problemem: jego niechęcią do trzymania się jednej definicji NOMA. Zamiast tego przedstawia kilka wersji, które używa zamiennie.


Najpierw wyobraża sobie NOMA jako wizję utopijną. W idealnym świecie religia i nauka logicznie stworzyłyby harmonijne, nienachodzące na siebie dziedziny aktywności. Gdyby to było wszystko, co Gould mówi, moglibyśmy zaakceptować to jako miły banał i pójść dalej. Wierzy on jednak, że tę utopię trzeba zrealizować: nauka i religia powinny być tak zbudowane, by pozwolić na pokojową koegzystencję. Dlatego też przedefiniowuje NOMA jako „potencjalną harmonię różnic między nauką a religią, obie właściwie pojmowane i odgraniczone” [s. 43]. Słowo „właściwie” jest tutaj czerwoną flagą. Łatwo jest wyobrazić sobie „właściwą” naukę – olbrzymia większość naukowców wykonuje swój zawód jako całkowicie materialistyczne przedsięwzięcie. Ale co jest „właściwą” religią? Wydaje się, że to jest religia, która nie zachodzi na naukę.


Niestety, rzeczywista religia jest często i uparcie niewłaściwa, bo przekonania religijne wielu ludzi są w całkowitym konflikcie z ustaleniami nauki. Ewolucja dostarcza najbardziej znanego przykładu – nie tylko fundamentaliści, ale także wielu protestantów i katolików, mormonów, Świadków Jehowy, ortodoksyjnych Żydów, Indian, scjentologów, muzułmanów i hindusów głównego nurtu podpisuje się pod opowieściami kreacjonistycznymi. Przekonania w sprawie pochodzenia człowieka nie są jedynym religijnym naruszeniem NOMA. Wyznawcy Stowarzyszenia Chrześcijańskiej Nauki wierzą, na przykład, w duchową teorię chorób, a wielu hindusów podziela wiarę Glenna Hoddle’a, że kalectwo jest oznaką byłych występków duchowych. Faktem jest, że religie na całym świecie często zapędzają się na terytorium nauki, czasami z tragicznymi rezultatami. Kto wie, jak wielu umarło, bo bakteria została błędnie zdiagnozowana jako schorzenie duchowe?


Gould najwyraźniej ogranicza religię do poglądów liberalnych teologów zachodnich, z których wielu jest w zasadzie agnostykami, tylko nie używa tej nazwy. Oczywiście jednak religia to coś dużo więcej niż opinie uczonych. Religia obejmuje przekonania, które pomagają ludziom nadać sens ich osobistej rzeczywistości, niezależnie od tego, czy te przekonania nachodzą na naukę. Przez ustawianie się w roli arbitra „właściwej” religii Gould po prostu przedefiniowuje pojęcia, by zadowolić swoją utopijna wizję. W ten sposób NOMA przechodzi kolejną metamorfozę – od rzekomo osiągalnej utopii do faktycznego opisu rzeczywistości. To jest, pozorne starcia między religią i nauką tworzą autentyczny rozdźwięk, ale w rzeczywistości nie dotyczą ani nauki, ani religii. Pisząc o tych autorach, którzy wychodząc z naturalistycznych założeń krytykują religię, Gould stwierdza:


“Jeśli koledzy pragną walczyć z zabobonami, irracjonalizmem, filisterstwem, ignorancją, dogmatem i chmarą innych obelg wobec intelektu człowieka (często także politycznie zamienionych w niebezpieczne narzędzia morderstwa i ucisku), to niech im Bóg błogosławi – ale niech nie nazywają tego wroga ‘religią’”. [s. 209-210]


Niestosowne wtrącanie się naukowców w sens i moralność są dość rzadkie i niemal wszyscy z nas potępiają je i odrzucają. Wielu ludzi religijnych jednak z pewnością oburzy, że NOMA wymaga od nich porzucenia zasadniczych części ich wiary. Niemniej to właśnie wydaje się być receptą Goulda.


Jako przykład iluzorycznego naruszenia NOMA Gould podaje amerykańskie chrześcijaństwo ewangeliczne i jego wojowniczy kreacjonizm. Dla zachowania realności NOMA twierdzi on, że kreacjonizm nie jest właściwą religią ani nawet nie wyrasta z religii. („Religii nie można po prostu zrównać z dosłownym traktowaniem Księgi Rodzaju…” [s.209]). Na poparcie tego poglądu najpierw przedstawia argument, że kreacjonizm propaguje tylko hałaśliwa mniejszość amerykańskich wierzących i że niemal nie istnieje on w innych krajach. Istotnie, jest stosunkowo niewielu kreacjonistów, którzy próbują wkręcać swoją pomyloną „naukę” do szkół publicznych; niemniej badania systematycznie pokazują, że niemal 50% Amerykanów wierzy, iż Bóg bezpośrednio stworzył ludzi w ciągu ostatnich 10 tysięcy lat, a 40% uważa, że kreacjonizm powinien zastąpić ewolucję na lekcjach biologii w szkole. Bez wsparcia tej milczącej większości kreacjoniści byliby bezsilni. Gould deprecjonuje kreacjonizm zauważając , że wśród jego przeciwników jest „olbrzymia większość zawodowych duchownych i uczonych religijnych”. [s. 129] Także tutaj „religią” jest pogląd intelektualnych teologów. Wreszcie utrzymuje on, że kreacjonizm jest w rzeczywistości ruchem społeczno-politycznym, który nie ma nic wspólnego z religią. Wielu z tych, którzy walczą z kreacjonizmem, nie zgodziłoby się. Nie zgodziliby się również sami kreacjoniści, którzy szczerze wierzą, że nauczanie ewolucji podważa autorytet Biblii, moralność i duchowy sens życia. Gould ma jednak rację, kiedy mówi, że poglądy fundamentalistyczne mają społeczno- polityczne reperkusje. W przemówieniu, który wydawałoby się surrealistyczne wszędzie poza Stanami Zjednoczonymi, kongresmen Tom DeLay wskazał oskarżycielskim palcem na Darwina po strzelaninie w szkole w Littleton w Kolorado: „nasz system szkolny uczy dzieci, że są tylko gloryfikowanymi małpami, które wyewolucjonizowały z jakiejś pierwotnej zupy z błota”.


Również inne argument podawane przez Goulda opierają się na budzących wątpliwości analizach. Ograniczę się do jednego przykładu: jego twierdzenia, że religia jest (i powinna być) głównym źródłem moralności. To twierdzenie ignoruje ożywioną debatę o źródłach przekonań etycznych. Czy religia tworzy bezpośrednio poglądy moralne, czy jedynie kodyfikuje i wzmacnia moralność zaczerpniętą ze źródeł świeckich? Mogą istnieć jakieś przekonania etyczne wypływające głównie z religii, ale w wielu wypadkach (np. idei równych praw kobiet i mniejszości etnicznych lub niemoralności niewolnictwa) można twierdzić, że instytucje religijne po prostu przyjęły wcześniejsze zmiany moralności świeckiej. I nie muszę chyba wspominać, że ateiści nie są z definicji niemoralni.


Gould wyczuwa tę trudność, ale raz jeszcze zręcznie ją omija przez redefinicję, twierdząc, że cała etyka jest w rzeczywistości religią w przebraniu. Rozróżnianie tych dwóch, powiada, jest „kłótnią o etykietki” i postanawia „traktować jako fundamentalnie religijne (dosłownie, wiążące nas razem) wszystkie moralne rozprawianie o zasadach, które może przybliżyć do ideału uniwersalnego braterstwa ludzi” [oba cytaty ze strony 62]. No cóż, jeśli to jest religia, możemy bez poczucia winy zamienić niedzielną mszę na ożywioną dyskusję w pubie.


Od Goulda czytelnikom należy się coś więcej niż uproszczone i budzące wątpliwości argumenty, sklecone razem w imię dobrej sprawy. Rock of Ages jest książką niespójną i chyba  zestawianą w pośpiechu. Trzy rozdziały są zszywką z jego wcześniejszych esejów, a szwy łatwo dostrzec. Także proza jest znacznie poniżej normalnego, wysokiego standardu Goulda; aż nazbyt często jego pióro wydaje się lecieć na automatycznym pilocie (np., “Science and religion interdigitate in patterns of complex fingering, and at every fractal scale of self-similarity.”). [s.65] [Religia i nauka splatają się w złożony wzór aplikatury na każdej skali fraktalnej wzajemnego podobieństwa.] 


W sumie, Rocks of Ages jest nieciekawą kłótnią o etykietki i nie wnosi znaczącego wkładu w debatę nauka/religia. NOMA zaś staje się irytującym akronimem dla utopii, która, jak wszystkie utopie, nigdy nie istniała i nigdy nie zaistnieje. Religia będzie zawsze wdzierać się na terytorium nauki i naukowcy będą zawsze podnosić głos przeciwko wpełzającemu obskurantyzmowi. Jak rozumiał Izajasz, kiedy przepowiadał harmonię między bestiami, potrzeba cudu, by pogodzić to, co jest nie do pogodzenia: „lew też będzie zjadał słomę jak wół”.


My take on NOMA: an old book review

Why Evolution Is True, 28 września 2014

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska



Jerry A. Coyne

Profesor na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji.  Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków.  Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nowy ateizm i krytyka religii

Znalezionych 900 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

"Chrześcijańskie dziewczyny są przeznaczone tylko do jednego – do dawania przyjemności muzułmańskim mężczyznom”   Ibrahim   2016-10-03
"Nic wspólnego z islamem"?   Bergman   2016-12-11
"Time Magazine” i zachodnie podejście do islamizmu   Mahmoud   2021-10-02
#PrayForGaza #PrayForPalestina.   Koraszewski   2018-02-07
„Szczepionkowa” hipoteza powstania religii   Ferus   2021-05-02
“Atlantic” rozważa ważką kwestię: czy wczesne homininy miały dusze?   Coyne   2015-10-05
“Hańba Pakistanu”: oskarżenia o bluźnierstwo   Saeed   2023-02-03
“New York Times” głosi fałszywą przyjaźń między nauką i religią   Coyne   2023-03-30
“Newsweek” bezkrytycznie chwali brazylijskiego chirurga fantomowego -  i wychwala inne czary-mary   Coyne   2016-03-12
“Rozum został stworzony przez Boga”   Coyne   2014-01-03
 “Islam przeżywa ostre starcie z nowoczesnością i wymaga reform”     2018-11-22
Uzdrawianie wiarą zabija dzieci   Coyne   2014-11-19
Dzisiejszy strajk i encyklika z 1968 roku   Koraszewski   2016-10-03
Kościół, nauka i próby pogodzenia wiary z życiem   Koraszewski   2016-10-07
Portret wielkiego agnostyka   Coyne   2013-12-14
Ani nie manifest, ani nie tak nowego ateizmu   Koraszewski   2019-04-26
  Egzorcyści kontra Zły (II). Czyli pozorna walka „dobra ze złem”.   Ferus   2023-11-12
(Nie)Fachowe pośrednictwo religijne.Czyli nieudana próba połączenia sprzecznych ze sobą zachowań.   Ferus   2021-08-29
(Nie)zwykła opowieść wigilijna. Czyli moja nocna, niedokończona rozmowa z psem.   Ferus   2021-12-26
Adwokat diabła II.Czyli religijna wersja ludzkich umiejętności „poszukiwania wyjścia”.   Ferus   2018-12-16
Adwokat diabła. Czyli religijne racje zastępujące prawdę.   Ferus   2018-12-09
Ameryko, obudź się!   Imani   2014-08-08
Arabia Saudyjska i jej pięć minut w mediach   Koraszewski   2015-10-02
Bańki, medycyna, islam i sport     2016-08-27
Bezbożne „Ranczo”.Czyli nie jest dobrze, iż wierni mało wiedzą o religii, czy raczej bardzo dobrze?   Ferus   2021-02-21
Bezduszna duchowość ateistów   Koraszewski   2021-08-03
Biblia źródłem moralności? Żartujesz sobie!   Coyne   2014-09-10
Bogowie popkultury.Czyli jakimi religijnymi stereotypami „karmi” nas telewizja.   Ferus   2021-09-05
Boski niebyt, nauka i patriotyzm   Koraszewski   2018-11-07
Boże słowo głoszone z ambony     2017-08-10
Cena świętego spokoju.Czyli religijny raj dla oportunistów albo też azyl ignorancji (wg Spinozy).   Ferus   2024-03-10
Chrześcijanie XXI wieku   Koraszewski   2014-01-17
Czego naucza imam w Kopenhadze     2017-06-19
Czy Bóg jest bezcielesną osobą?   Coyne   2014-03-16
Czy nasze wartości pochodzą od Boga?   Stenger   2014-07-31
Czy nauka czyni zbędną wiarę w Boga?   Stenger   2017-08-25
Czym jest wszechświat wobec chodzenia po wodzie?   Ferus   2015-01-03
Duchowa służba zdrowia. Czyli oblicze Boga zatroskanego Miłosierdziem.   Ferus   2021-04-18
Duchowość i seksualność szatana XXI wieku   Kruk   2014-04-30
Ego kontra Świadomość. Czyli lepiej żyć złudzeniami czy prawdą o rzeczywistości?   Ferus   2019-03-03
Humanizm jako alternatywa   Grayling   2016-06-12
Ignorowane ludobójstwo chrześcijan w Nigerii    Ibrahim   2020-08-25
Indyjskie czary nad słowem sekularyzacja   Ahmad   2015-11-27
Islamscy towarzysze podróży w drodze do bigoterii i masowych mordów   Fernandez   2017-04-23
Jacek Tabisz o nowym humanizmie    Tabisz   2021-12-21
Jak odpowiadać na argumenty teisty   Stenger   2016-08-25
Kiedy największa na świecie sunnicka instytucja religijne potępi swój kolonializm?    Shoaaib   2019-02-24
Koran i mowa nienawiści   Rizvi   2015-03-28
Mój racjonalny ateizm.Czyli w czym upatruję siłę areligijnych poglądów.   Ferus   2024-01-28
Miecz czy Rozum? Czyli jak uczy historia religii: na jedno wychodzi!   Ferus   2021-03-28
Moja racjonalna wiara. Czyli idea bogów/Boga dla bardziej wymagających.   Ferus   2023-12-31
Najdłużej trwająca mistyfikacja w dziejach ludzkości. Suplement „B”.   Ferus   2020-01-19
Najlepszy ze światów – Ziemia? Czyli najlepsza z możliwych marności nad marnościami.   Ferus   2023-08-06
Niechciany dar Boga. Czyli trudności z akceptacją nieuniknionego.   Ferus   2018-12-02
Nieudacznicy, tchórze? Nie, idealiści   Carmon   2017-06-02
Nieudane autodafe. Czyli: kiedy ateizm był zbrodnią.    Ferus   2023-11-19
Nocna rozmowa z biskupem o sensie życia   Koraszewski   2018-04-09
Osaczeni przez religię   Rushdie   2017-02-03
Otwarty umysł jest zaletą   Andreadis   2017-02-16
Państwo częściowo wyznaniowe   Koraszewski   2014-06-15
Pod sztandarem Niebios   Foster   2015-03-15
Pod sztandarem Niebios   Foster   2017-03-09
Podsumowanie ataków na ateistów   Coyne   2014-01-07
Poznacie ich po ich owocach   Grayling   2017-07-30
Poświąteczna refleksja. Kiedy mity traktowane są jako rzeczywistość.   Ferus   2021-04-11
Religia, “Playboy” i Frank Sinatra   Coyne   2014-08-27
Republika Ateistów odparła atak religijnych ekstremistów   Stone   2017-06-07
Rozmyślając nad sensem życia (VI)   Ferus   2019-05-12
Rozum i wiara, Część III -Czyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych.   Ferus   2015-12-13
Rozum i WiaraCzyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych.   Ferus   2015-11-01
Sens życia   Haught   2015-11-20
Sumerowie patrzą z osłupieniem jak Bóg tworzy świat     2014-12-23
Szamani: antenaci współczesnych kapłanów. Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (V)   Ferus   2022-08-28
Szamani: antenaci współczesnych kapłanów.Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (II)   Ferus   2022-08-07
Szamani: antenaci współczesnych kapłanówI.Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (III)   Ferus   2022-08-14
Tako rzecze rzecznik Nycza   Koraszewski   2016-03-28
Teologia wyzwolenia diabłów                  Kruk   2014-10-24
Tęsknota za bezpiecznym miejscem (II)Czyli Królestwo Niebieskie na Ziemi.   Ferus   2018-02-18
Tęsknota za bezpiecznym miejscem. Czyli Królestwo Niebieskie na Ziemi.   Ferus   2018-02-11
Turcja: Czy z religijnego punktu widzenia pożądanie własnej córki jest w porządku?   Bekdil   2016-01-25
Uciekłaś od wojny, a oni przyjęli cię      2020-03-13
Uprowadzenie Holocaustu dla Dżihadu: Auschwitz i KnesetCzęść 5: Wbijanie noża   Pandavar   2020-06-24
Wezwanie do reformy islamu     2016-05-05
Wspólnota (niektórych) wierzących i (niektórych) ateistów   Koraszewski   2014-10-01
Zatrute ziarnoCzyli wkład chrześcijaństwa w cywilizację europejską.   Ferus   2024-02-11
Zbiorowe zmartwychwstanie, czyli jednak Halloween   Kruk   2015-04-09
Zderzenie cywilizacji czy zderzenie idei?     Koraszewski   2015-09-06
Zwrot, który zmienił świat   Koraszewski   2016-07-01
Świadkowie Jehowy i odmowatransfuzji krwi dla dziecka   Coyne   2014-09-07
Pytanie bez odpowiedzi   Łukaszewski   2021-10-18
Wierzę w Boga Ojca   Koraszewski   2016-09-09
Agnostyk czy ateista?   Koraszewski   2013-12-05
Konstytucyjni ateiści   Koraszewski   2013-12-05
Ab ovo   Kruk   2015-02-15
Abraham aresztowany po próbie złożenia ofiary z syna   Swidler   2014-09-29
Absolwent teologii mówi o naszej rzekomej potrzebie dalszych studiów teologicznych zanim zaczniemy krytykować religię   Coyne   2015-06-12
Absurdalna awersja wierzących do ateizmu   Ferus   2021-11-07
Afrykańska ateistka ujawnia, dlaczego się ukrywa   Igwe   2016-01-21
Afrykański eksport starego chrześcijańskiego barbarzyństwa   Igwe   2014-09-16
Allah mi kazał   Greenfield   2014-10-08

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk