Sześćdziesiąt lat temu, po krwawej wojnie, w której zginęło ponad milion ludzi, Algieria ogłosiła niepodległość od Francji. W trakcie zrzucania francuskiego jarzma kolonialnego Algieria pozbyła się 800 tysięcy „białych osadników” lub pieds noirs, ale wraz z osadnikami poszło 130 tysięcy rodzimych algierskich Żydów.
Był ku temu powód: w ciągu roku niepodległości stało się jasne, że w nowej Algierii nie będzie miejsca dla nie-muzułmanów. Rzeczywiście, konstytucja tego kraju przewidywała, że obywatelstwo algierskie mogą uzyskać tylko ci, których ojciec lub dziadek jest muzułmaninem.
Żydowscy uchodźcy, którzy mieli obywatelstwo francuskie, zostali „repatriowani” do Francji, gdzie nigdy nie mieszkali. Jednym z nich był Shmuel Trigano, wówczas 14-letni. W ciągu dwóch dni i z dwiema walizkami w ręku jego życie zmieniło się na zawsze. Wyrwany z jedynego domu, jaki kiedykolwiek znał, został trwale okaleczony.
Jednak dopiero stosunkowo niedawno, kiedy zobaczył Palestyńczyków wymachujących kluczami do domów, które opuścili w 1948 roku, Trigano zdał sobie sprawę, że jego trauma ma wymiar polityczny.
"My też mieliśmy klucze” — mówi o 900 tysiącach Żydów zmuszonych do ucieczki z krajów arabskich. „Byliśmy jednak zbyt skromni. Nie wysunęliśmy żadnych roszczeń – a ponieważ milczeliśmy, pozwoliliśmy, aby fałszywa narracja wypełniła próżnię”.
Aby przeciwdziałać temu, co nazywa masowym wypaczeniem faktów, Trigano jako profesor socjologii zaczął stosować narzędzia swojej profesji. Skonstruował ramy koncepcyjne, aby nadać sens exodusowi Żydów z 10 krajów arabskich po latach czterdziestych XX wieku na przestrzeni 30 lat.
Jak wskazuje Trigano, słowom, których używamy do opisania tego wydarzenia, brakuje rygoru. Na przykład wyrażenie „zapomniany exodus” jest często używane do opisania tego kataklizmu. Ale zapomniany przez kogo? Na pewno nie przez ludzi, którzy zostali wysiedleni. „Likwidacja” lub „czystki etniczne” są dokładniejsze niż bierny termin „exodus”, sugeruje Trigano.
Historia tego okresu wciąż nie została właściwie napisana, ale Trigano zaczął od redagowania książki La fin du Judaïsme en terres d'Islam, która zestawia dane zgromadzone przez dziesięciu wyspecjalizowanych historyków.
Przez wieki Żydzi byli, obok Ormian i Greków, poddanymi, dhimmi, ludźmi drugiej kategorii, żyjącymi pod muzułmańską dominacją, głównie w Imperium Osmańskim. Ale po klęsce Arabów w izraelskiej wojnie o niepodległość w 1948 r. ucisk ten przekształcił się w jawną czystkę etniczną.
Ta czystka etniczna przybrała dwie formy: wykluczenie, „łagodniejszą” formę ucisku w miejscach takich jak Maroko, Tunezja i Liban; i wypędzenia z miejsc takich jak Egipt, Irak i Libia.
Trigano identyfikuje kilka czynników, które dotykały wszystkie te społeczności żydowskie w różnych okresach: wynarodowienie (odmowa lub cofnięcie obywatelstwa), izolacja (odmowa paszportów i zakazów podróżowania), sekwestracja, dyskryminacja prawna (arabizacja, przejęcie przez państwo żydowskich organów gminnych), dyskryminacja społeczno-ekonomiczna (przymusowe partnerstwa biznesowe z muzułmanami i bojkoty), wywłaszczenia (wymuszenia, zamrożenie kont bankowych, domiary i konfiskaty) oraz przemoc (zamieszki i aresztowania na podstawie fałszywych oskarżeń). Wszystkie te środki przypominały statut des juifs, zbiór dyskryminujących praw nałożonych przez pro-nazistowski reżim Vichy w Afryce Północnej podczas II wojny światowej.
Antysemicki charakter środków podjętych przez państwa arabskie jest jasny dla wszystkich: niezależnie od ich opinii politycznych, wszyscy Żydzi zostali ukarani za „zbrodnię” syjonizmu. Według Trigano ta zbiorowa kara wywodzi się z antysemickiego mitu o pojedynczym Żydzie jako kimś, kto ukrywa się za własną emancypacją, aby sprawować tajną władzę i kontrolę.
Chociaż Żydzi ówczesnej Palestyny doznali pogromów zainicjowanych przez palestyńskiego muftiego Hadż Amina al-Husseiniego i byli celem planowanej eksterminacji w wojnie 1948 r., odwrócono fakty do góry nogami, by twierdzić, że czystkę etniczną zastosowano wobec strony arabskiej, która przegrała rozpoczętą przez siebie wojnę.
Zdaniem profesora Trigano problem polega na tym, że Izrael nie powiedział prawdy, pozwalając na zniekształcenie historii i propagandę, do tego stopnia, że we francuskim parlamencie zaproponowano przewrotną rezolucję potępiającą Izrael jako państwo „apartheidu”.
Syjonizm obwinia się o los Żydów i zbyt wielu ludzi wierzy w mit o pokojowym współistnieniu Żydów i Arabów przed powstaniem Izraela. Niestety wśród Żydów pojawiła się również tendencja do przemilczania niewygodnych faktów lub upiększania historii stosunków między obiema grupami.
Czy Porozumienia Abrahamowe zmieniły sytuację? Porozumienia muszą być celebrowane, mówi Trigano, ale nie kosztem historii i pamięci.
Making sense of the great Mizrahi exodus
JNS Org., 26 grudnia 2022
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
Lyn Julius
Dziennikarka, współzałożycielka brytyjskiego stowarzyszenia HARIF, Żydów pochodzących z Północnej Afryki i krajów Bliskiego Wschodu; stowarzyszenia informującego o liczącej trzy tysiące lat historii Żydów na Bliskim Wschodzie i o losie tej mniejszości wyznaniowej i religijnej w XX wieku. Rodzina Lyn Julius pochodzi z Iraku.
