Prawda

Czwartek, 28 marca 2024 - 20:09

« Poprzedni Następny »


Mali i zręczni influencerzy


Athayde Tonhasca Júnior 2023-01-31

Minerwa (rzymska wersja Ateny) anuluje Arachne za jej mowę nienawiści wobec bogów. Obraz René-Antoine Houasse, 1706. Wikimedia Commons
Minerwa (rzymska wersja Ateny) anuluje Arachne za jej mowę nienawiści wobec bogów. Obraz René-Antoine Houasse, 1706. Wikimedia Commons

Arachne, urodzona w starożytnym królestwie Lidii, naprawdę umiała tkać. Może była mistrzynią w tkactwie, ale nie była zbyt mądra. Chwaliła się światu swoimi umiejętnościami, twierdząc, że jest lepsza od samej Ateny, bogini rękodzieła. Wszystkie te przechwałki dotarły do niebiańskich uszu, a urażona bogini uznała, że nadszedł czas, by utrzeć nosa impertynenckiej Lidyjce. Przebrana za staruszkę Atena pojawiła się przed Arachne i ostrzegła ją, że irytowanie bogów może zakończyć się łzami. Arachne nie tylko zignorowała radę staruchy, ale wyzwała ją na konkurs tkania. Atena ujawniła swoją prawdziwą tożsamość i odkrzyknęła: „Proszę bardzo, ty suko!” (lub coś podobnego; tłumaczenia są różne). Udowadniając ponad wszelką wątpliwość, że nie jest mądra, Arachne nie ustąpiła. Co gorsza, utkała wspaniały obraz, ale o treści godnej tabloidu. Księżniczka Leda i Zeus przebrani za satyra i łabędzia oddający się różnym igraszkom. Na tkaninie Arachny były także różne romantyczne wykroczenia członków rodziny królewskiej, takich jak Apollo, Dionizos i Posejdon.

Arachne, urodzona w starożytnym królestwie Lidii, naprawdę umiała tkać. Może była mistrzynią w tkactwie, ale nie była zbyt mądra. Chwaliła się światu swoimi umiejętnościami, twierdząc, że jest lepsza od samej Ateny, bogini rękodzieła. Wszystkie te przechwałki dotarły do niebiańskich uszu, a urażona bogini uznała, że nadszedł czas, by utrzeć nosa impertynenckiej Lidyjce. Przebrana za staruszkę Atena pojawiła się przed Arachne i ostrzegła ją, że irytowanie bogów może zakończyć się łzami. Arachne nie tylko zignorowała radę staruchy, ale wyzwała ją na konkurs tkania. Atena ujawniła swoją prawdziwą tożsamość i odkrzyknęła: „Proszę bardzo, ty suko!” (lub coś podobnego; tłumaczenia są różne). Udowadniając ponad wszelką wątpliwość, że nie jest mądra, Arachne nie ustąpiła. Co gorsza, utkała wspaniały obraz, ale o treści godnej tabloidu. Księżniczka Leda i Zeus przebrani za satyra i łabędzia oddający się różnym igraszkom. Na tkaninie Arachny były także różne romantyczne wykroczenia członków rodziny królewskiej, takich jak Apollo, Dionizos i Posejdon.


Atena, choć przyznała, że przegrała z lepszą tkaczką, była wściekła i upokorzona – w końcu Zeus był jej tatusiem. Podarła pracę Arachne na kawałki i zniszczyła jej krosno. Do Arachne wreszcie dotarło. Przerażona swoją lekkomyślnością, powiesiła się. Atena, która miała stanowisko bogini mądrości, zdecydowała, że głupia śmiertelniczka zrozumiała nauczkę. Zamieniła linę, na której wisiała Arachne, w pajęczynę i przywróciła Arachne do życia, ale nie do poprzedniego. W księdze VI Metamorfoz Owidiusz opowiada nam, co się stało: „Arachne wypadły włosy. Zniknął jej nos i uszy, jej głowa skurczyła się do najmniejszych rozmiarów, a całe jej ciało stało się malutkie. Jej smukłe palce przylgnęły do jej boków jako nogi, reszta to brzuch, z którego wciąż przędła nić i jak pająk [po grecku arachni] tka swoją starożytną sieć”. Odtąd potomkowie Arachne będą wisieć na nitkach i dalej pracować jako utalentowani tkacze.


W kulturach zachodnich historia Arachne jest tylko jednym z wielu mitów, legend i symboli związanych z pająkami (gromada Arachnida, rząd Araneae). Pomimo swojego znaczenia w naukach humanistycznych, pająki mają tendencję do wywoływania u ludzi szeregu negatywnych emocji: strachu, wstrętu, obrzydzenia. Rzeczywiście, dzieci w wieku szkolnym najbardziej boją się pająków, bardziej niż porwania, drapieżników lub ciemności. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne uznaje arachnofobię, uporczywy i irracjonalny strach przed pająkami, za zaburzenie psychiczne, które dotyka wielu ludzi. Wrodzony strach przed pająkami i wężami prawdopodobnie jest pozostałością zachowania nabytego podczas naszej ewolucyjnej historii w celu identyfikowania i unikania zwierząt, które mogą być dla nas szkodliwe (np. New & German, 2015 . Evolution and Human Behavior 36: 165-173).


Pomoc dzieciom, by spały spokojnie: Mała Panna Muffet ma zamiar nawiązać znajomość. Grafika autorstwa Arthura Rackhama, 1913. Wikimedia Commons:



Negatywnemu wizerunkowi pająków nie pomaga dezinformacja: Mammola i in. zgromadzili dane z gazet w 40 językach na całym świecie i doszli do wniosku, że około połowa wiadomości była całkowicie błędna, nieścisła lub nastawiona na sensację. Jest to godne ubolewania, ponieważ przypadki konfliktów pająków z ludźmi lub zwierzętami domowymi są niezwykle rzadkie, zwłaszcza biorąc pod uwagę ich liczebność: w niektórych siedliskach można natknąć się na 130 do 150 osobników/ m². Ale większości z nich raczej nie zobaczysz, ponieważ są małe, prowadzą nocny tryb życia lub polują w zakamarkach gleby. Około 45 tysięcy znanych gatunków pająków występuje w praktycznie każdym środowisku lądowym na naszej planecie. Zamiast gryźć ludzi, pająki spędzają większość czasu na tropieniu lub ściganiu niczego niepodejrzewającej ofiary (z wyjątkiem jednego gatunku roślinożercy, cudownie nazwanego Bagheera kiplingi). Są eurybiontami, rzucającymi się na wszystko, co jest w ich zasięgu.


Owady zapylające mają powody, by szczególnie uważać na jedną grupę pająków: ukośnikowate (rodzina Thomisidae). Większość z nich to drapieżniki zasadzkowe: siedzą idealnie nieruchomo w miejscu, które może być odwiedzane przez owady, takie jak kwiat, i czekają, by przyleciała ich przekąska. Co gorsza, wiele pająków ukośnikowatych wykazuje pewien stopień crypsis, zdolności wtapiania się w otoczenie w celu uniknięcia wykrycia (co różni się od mimikry, która polega na maskowaniu się przez podobieństwo do innego organizmu). Można po prostu powiedzieć, że pająki ukośnikowate są bardzo dobre w kamuflażu.


Samica pająka ukośnikowatego, przypominająca kraba z białymi paskami (Misumenoides formosipes) na stanowisku. Może zmieniać kolor z żółtego na biały, aby dopasować się do otoczenia © Judy Gallagher, Wikimedia Commons.



Co ciekawe, muchy są mniej podatne na drapieżnictwo pająków niż pszczoły, prawdopodobnie dlatego, że mają lepszy wzrok i mogą unikać napastników lub im umknąć. Trzmiele rzadziej stają się ofiarami niż pszczoły samotne i pszczoły miodne, tylko dlatego, że są większe i masywniejsze, a przez to trudniejsze do złapania. Sugerowano, że długa trąbka i unoszący się w powietrzu wzór latania niektórych ciem wyewoluowały jako mechanizmy unikania drapieżników: im dalej od kwiatu i mniej statycznie, tym większa szansa na ucieczkę przed czyhającym pająkiem. Ale nie tylko poprzez zabijanie pająki zakłócają zapylanie: sama ich obecność powoduje, że owady odwiedzają mniej i spędzają mniej czasu na kwiatach. W rezultacie pająki mogą zmniejszyć wskaźniki zapylania, a tym samym produkcję nasion (np. Romero i in., 2011. PLoS JEDEN 6,6: e20689).


Koniec gry: samica pająka ukośnika (Thomisus onustus) chwytająca pszczołę © Alvesgaspar, Wikimedia Commons.



Sądząc z powyższego możesz pokusić się o szał zabijania pająków w swoim ogrodzie, by chronić zapylacze i zapylanie. To byłby błąd. Mamy ograniczoną wiedzę na temat wpływu drapieżnictwa na zapylanie, ale nie ma powodów do niepokoju. Liczba zabitych gości kwiatowych stanowi ułamek ich populacji, więc wyeliminowanie pająków w niczym by nie pomogło. A ze względu na złożoność tych interakcji mogą wystąpić szkodliwe konsekwencje.


Pająk ukośnik, Thomisus onustus, występujący w całej Europie, ogranicza wizyty pszczół do kwiatów pleszczotki górskiej (Biscutella laevigata). Ale pająki nie preferują pszczół: wezmą wszystko, co stanie im na drodze. Tak więc owady żywiące się częściami wegetacyjnymi (liście, płatki itp.) prawdopodobnie będą głównymi ofiarami pająków tylko dlatego, że występuje ich więcej niż zbieraczy pyłku lub nektaru (Knauer i in ., 2018. Nature Communications 9, 1367). Bez pająka owady mogłyby bezkarnie zjadać pleszczotkę górską.


Pająki ukośniki żerujące na pszczole bruzdownicy ( Halictus sp.) i gąsienicy ćmy piętnówki kapustnicy ( Plutella xylostella ) © AC Knauer (Knauer et al ., 2018. Nature Communications  9, 1367):



W Ameryce Południowej bezżądła pszczoła Trigona spinipes odwiedza mniej kwiatów spokrewnionego z grochem Chamaecrista ramosa, gdy w pobliżu występują pająki ukośnikowate z rodzaju Misumenops. Co jest dobre z punktu widzenia rośliny, ponieważ te pszczoły grabią pyłek, to znaczy raczą się pyłkiem bez zapylania kwiatów. Ale pszczoły zadrzechniowate Xylocopa ordinaria i X. hirsutissima, które są pełnoprawnymi zapylaczami C. ramosa, nie dają się odstraszać przez pająki, prawdopodobnie dlatego, że są zbyt duże i silne, aby je schwytać (Telles i in ., 2019. Biological Journal of Linnean Society 126: 521–532). Tak więc goszczenie drapieżnika pszczół o ograniczonych zdolnościach łowieckich może być korzystne dla rośliny.


Mesumenops bellulus 
gotowy do śmiertelnego uścisku, ale nie jest groźny dla dużych pszczół zadrzechniowatych ©Judy Gallagher i Bob Peterson. Wikimedia Commons:



Pająki to jedna z najważniejszych grup drapieżników na Ziemi, mająca ogromny wpływ na świat przyrody. Nyffeler & Birkhofer oszacowali, że pająki zabijają rocznie równowartość 400 do 800 milionów ton ofiar na całym świecie. Ponad 90% tej biomasy stanowią skoczogonki i owady, w tym ogromna liczba szkodników domowych i rolniczych. Dla porównania, roczne spożycie pokarmu wszystkich ptaków morskich na świecie szacuje się na 70 milionów ton.


Stoły nakryte do obiadu. Dla owada jest tam niebezpiecznie:



Rzeź dokonywana przez pająki jest niezwykle korzystna: reguluje liczebność licznie występujących gatunków, zapobiegając przejmowaniu środowiska przez nie, a także utrzymując w ryzach szkodniki. Są także niezbędnym pożywieniem dla innych stworzeń: osy, żaby, jaszczurki, ptaki, a nawet ryby żywią się pająkami, czasem w znacznym stopniu.


Nie musisz lubić pająków; ale świadomość ich znaczenia ekologicznego sprawiłaby, że byłyby bardziej akceptowane i cenione, nawet na odległość.


Ku uciesze obrończyni praw kobiet, J. K. Rowling, nowy gatunek pająka odkryty w Indiach w 2016 r. został nazwany na cześć Godryka Gryffindora, znanego z serii o Harrym Potterze): Eriovixia gryffindori. Cały czas odkrywane są nowe gatunki pająków © India Biodiversity Portal i Suzelfe (Wikimedia Commons):



Johnny Cash, „Człowiek w czerni”, był źródłem nazwy nowego gatunku tarantuli, którego samce są zazwyczaj czarne: Aphonopelma johnnycashi. Pająk został odkryty w pobliżu kalifornijskiego więzienia, które zainspirowało Casha do piosenki Folsom Prison Blues (1955). A. johnnycashi jest jednym z 14 nowych gatunków tarantuli odkrytych ostatnio w Stanach Zjednoczonych (Hamilton i in ., 2016. Zookeys 560: 1-340) © Hamilton i in., Wikimedia Commons.



The itsy bitsy influencers

Why Evolution Is True, 20 stycznia 2023

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

 

*Athayde Tonhasca Júnior  jest brytyjskim entomologiem. 

 


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1469 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Uprawy GM są dobre dla środowiska     2014-07-08
Bliskie spotkania z baronem MünchausenemPaulina Łopatniuk     2017-07-22
Indyjscy farmerzy wysiali ziarna GMO w proteście obywatelskiego nieposłuszeństwa     2019-06-13
Coraz mniejsza część głównych plonów roślin jadalnych na świecie idzie na wyżywienie głodnych, a coraz więcej wykorzystuje się do celów niespożywczych     2022-05-28
Maniok o wysokiej zawartości żelaza i cynku może poprawić odżywianie i zdrowie w Afryce Zachodniej     2019-02-05
Pierwsze spojrzenie na mikroby współczesnych łowców zbieraczy     2014-04-23
Wojna domowa w ludzkim genomie     2014-10-13
Badania dowodzą, że fakty nie mają znaczenia: jak propaganda wykorzystuje i normalizuje antysemityzm     2022-08-03
Nazistowscy lekarze i dzisiejsi antysemici: redefinicja etyki, żeby usprawiedliwić prześladowania Żydów     2022-07-18
Film dokumentalny “Know GMO”, nakręcany w Afryce, stawia wyzwanie panikarskiej kampanii straszenia ludzi     2015-11-07
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Maleńkim lisom na Wyspach Santa Barbara brakuje różnorodności genetycznej i strachu przed ludźmi     2016-05-15
Ekomodernizm i zrównoważona intensyfikacja     2015-06-17
Chemicznie zakamuflowana żaba     2015-12-12
Nie jesteśmy wszyscy neandertalczykami: tak postępuje nauka     2016-02-02
Strepsiptera – najdziwaczniejsze owady?     2015-12-22
Nigeria gotowa na spełnienie oczekiwań rolników     2022-07-08
Ogniska odry w Brooklynie w 2013 r.: Badanie kosztów antyszczepionkowej pseudonauki     2018-08-14
Atak “doktorostwa Wolfson” na rodziców chłopca, który zmarł na koklusz     2018-09-20
Naiwna promocja “integrowania” znachorstwa do medycyny     2018-01-29
Triumf Mao: Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie akceptuje szarlatanerię tradycyjnej chińskiej medycyny     2019-06-04
Rolnictwo biodynamiczne: podobne do antropozoficznej medycyny, ale dla farm     2018-04-06
Fabrizio Benedetti pyta: “Czy badania placebo wzmacniają pseudonaukę?”     2019-11-01
Naturopaci: potrafią uczynić nawet sól z Epsom potencjalnym zabójcą     2017-10-23
Obniżenie poprzeczki dla tradycyjnej medycyny chińskiej dla ideologii i zysku     2017-12-29
Szarlatan handlujący fałszywą nadzieją     2017-05-12
Czego może nas nauczyć była zwolenniczka antyszczepionkowców, Kelley Watson-Snyder     2019-08-30
Nanocząstki: nowy, jedyny, prawdziwy powód wszystkich chorób?     2017-03-24
Finansowanie społecznościowe terapii komórkami macierzystymi o nieudowodnionej skuteczności: wykorzystywanie hojności obcych, by płacić za szarlatanerię     2018-05-18
Antyszczepionkowcy - pielęgniarka lub lekarz nie powinni opiekować się dziećmi     2018-09-10
Wybuchy epidemii odry w Europie: zapowiedź tego, co przyjdzie do USA?     2017-07-24
Szczepionka HPV działa. Koniec kropka     2019-07-13
Akupunktura kontra nauka, wersja lingwistyczna     2017-06-01
Śmiertelność z powodu raka nadal spada wbrew twierdzeniom szarlatanów     2020-02-11
Efekt Krugera-Dunninga, antyszczepionkowcy i arogancja ignorancji     2018-08-09
Dlaczego sądy nie powinny rozstrzygać o nauce     2018-12-13
Tydzień Świadomości Homeopatii. Pomaga przypomnieć ludziom, że jest to szarlataneria!     2018-05-02
Plastry uśmierzające ból z Luminas: gdzie słowa „kwantum” i „energia” w rzeczywistości znaczą „magia”     2018-09-07
Zabobonne pojęcia u sedna przekonań antyszczepionkowych     2017-08-21
Tako rzecze antyszczepionkowa “wojowniczka mama”, Brittney Kara: jeśli szczepionki są tak wspaniałe, to dlaczego nie wspomina ich Biblia?     2018-04-26
Jak to jest, że Stanisław Burzyński nadal żeruje na zrozpaczonych pacjentach z rakiem?     2018-05-12
Helen Lawson i czarna maść: wycinanie, wypalanie i zatruwanie w sposób „naturalny”     2018-06-09
Homeopatia, wibracje i oszustwo     2018-06-12
Kolejne przypomnienie, nie ma epidemii autyzmu     2017-03-13
Akupunktura jadu pszczelego: śmiercionośne znachorstwo, które może zabić     2018-04-23
Naturopatyczna propaganda głosi normalne porady dotyczące stylu życia jako własne i dodaje szamaństwo     2018-02-14
Rzekł antyszczepionkowiec: Szczepionki powodują autyzm u psów!     2017-04-28
Dychotomiczne myślenie, niepewność i zaprzeczanie nauce     2020-01-01
Dlaczego szarlatani nie powinni nadzorować sami siebie     2019-05-08
Zły tydzień dla homeopatii jest dobrym tygodniem dla nauki     2018-03-23
Inicjatywa „Globalna Spójność”: nonsens na globalną skalę     2018-04-11
Dziennik z Mozambiku: Sybilla     2014-03-01
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Musi się potępić akademicki mobbing uczonego     2018-12-14
Przekonania antyoświeceniowe są „zaskakująco trwałe”     2018-05-11
Na zdrowie: izraelscy naukowcy warzą piwo na ”wskrzeszonych” drożdżach sprzed 5000 lat     2019-05-31
Ostateczna klęska teorii ewolucji     2016-02-15
Co mówi nam ruch płaskiej Ziemi     2018-05-17
Organiczne środki owadobójcze są szkodliwe dla pożytecznych owadów     2022-04-30
Wspólne pochodzenie sygnałów płodności   Cobb   2014-01-28
Uderzające podobieństwo: rewolucyjne wyniki badań nad bliźniętami   Dynesen   2018-08-27
Opera mydlana z życia łysek amerykańskich, część III   Lyon   2017-07-28
Edytowanie genów kluczem do ulepszenia podstawowych upraw w Afryce   Abugu   2021-10-01
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Ugandyjscy studenci nalegają na powszechne stosowanie biotechnologii i uchwalenie prawa o biobezpieczeństwie   Agaba   2021-11-17
Afrykańscy naukowcy wzywają do polityki poparcia biologii syntetycznej i innych innowacji   Agaba   2021-12-02
 Syntetyczna biologia oferuje obietnicę rozwiązania globalnego problemu z plastikiem   Agaba   2021-12-13
Czy wykształceni ludzie są bardziej antysemiccy?   Albert Cheng i Ian Kingsbury   2021-04-05
Fałszywe nadzieje i niewidzialni wrogowie   Anomaly   2018-02-09
Skuteczny kontra patologiczny altruizm   Anomaly   2018-10-10
Dziwaczny rodzaj rasistowskiego patriarchatu   Arora   2020-12-31
Pierwsza spożywcza roślina GMO w Ghanie   Baffour-Awuah   2022-04-16
Wszystkie antyizraelskie wiadomości zasługują na publikację   Bard   2021-09-04
Strzelby, zarazki, maszyny to zdecydowanie antyrasistowska książka. Dlaczego lewica jej nie kocha?   Barnett   2021-10-13
Opowieść o dwóch krzywych dzwonowych   Ben Winegard   2017-04-12
Przeddarwinowscy “darwiniści”   Berry   2020-10-16
Nie karm mózgu śmieciowym jedzeniem   Bhogal   2022-08-10
Niebezpieczne życie antropologa   Blackwell   2019-10-12
Nowe zastosowania zużytych filtrów do dializy   Blum   2018-08-07
Odwołajcie antyszczepionkową konferencję w Tel Awiwie   Blum   2019-11-15
Fałszywa pokora nie uratuje planety   Boudry   2020-01-09
Dlaczego środowiskowcy stanowią większą przeszkodę dla skutecznej polityki klimatycznej niż negacjoniści?   Boudry   2022-02-21
Ryzyko niewarte podejmowania: list otwarty do moich kolegów w świecie akademickim   Boutwell   2017-06-14
Stagnacja socjologii i jej przyczyny   Boutwell   2017-03-21
Ewolucyjne wyjaśnienie nienaukowych przekonań   Bretl   2020-01-31
Dlaczego leniwce wypróżniają się na ziemi?   Bruce Lyon   2014-02-02
Zaprzeczanie neuronauce o różnicach płci   Cahill   2019-04-05
Propaganda w wykonaniu nauczycieli akademickich   Chesler   2021-06-02
Nagonka na Izrael grasuje w stowarzyszeniach nauk ścisłych, medycyny i edukacji   Chesler   2021-06-24
Ugandyjski dziennikarz: jak informować o biotechnologii, kiedy jej krytycy rozsiewają dezinformację?   Christopher Bendana   2017-11-03
A polać wielką wodą…   Cipiur   2019-05-18
Zrozumienie nowoczesnych horrorów afrykańskich zakorzenionych w handlu niewolnikami przez Ocean Indyjski   Clarfield   2019-02-28
Ewolucyjne korzyści udawania ofiary   Clark   2021-03-11
Co byłoby, gdyby Wilkins i Franklin umieli ze sobą współpracować?   Cobb   2016-09-03
Ewolucja człowieka: zarośnięty brzeg   Cobb   2016-02-24
Google świętuje Antoniego van Leeuwenhoeka   Cobb   2016-10-31
Ogony CAT osłabiają centralny dogmat – dlaczego ma to znaczenie i dlaczego nie ma   Cobb   2015-01-08
Z okazji urodzin Maxa Delbrücka   Cobb   2016-09-22
Wesołych Świąt od Oswalda Avery’ego – ale co byłoby, gdyby zmarł wcześniej?   Cobb   2016-12-30
Kacze dzioby, Umwelt i a priori Kanta   Cobb   2019-03-04

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk