Prawda

Czwartek, 28 marca 2024 - 19:59

« Poprzedni Następny »


Animula blandula, blastula vagula
rzecz
o zarodkach wędrujących gdzie nie trzeba


Paulina Łopatniuk 2015-12-19

Ludzka blastula, blastocysta; Mr. J. Conaghan; domena publiczna; wikipedia
Ludzka blastula, blastocysta; Mr. J. Conaghan; domena publiczna; wikipedia

Początek poematu cesarza Hadriana,

Animula, vagula, blandula
Hospes comesque corporis


w kanonicznym w Polsce tłumaczeniu Kazimierza Morawskiego brzmi:


Duszyczko moja, tkliwa, ruchliwa,
Gościu ty ciała mojego i druhno


Choć powstały rozliczne (także i polskie) tłumaczenia pożegnalnego wiersza Hadriana, dość jasno pobrzmiewa w nich wszystkich niepokój i troska – dokąd to pobłądzi uchodząca z cesarza duszyczka (W jakie ty strony odejdziesz bladziutka, naga, zziębnięta?, zapytuje w swym tłumaczeniu Zygmunt Kubiak)? Jakie będą jej dalsze losy?


Pośmiertne losy Hadriana nie będą tematem dzisiejszej notki, tym bardziej, że to raczej mitologiczna niźli medyczna kwestia, jednak błądząca cesarska duszyczka może przywoływać nie tylko skojarzenia natury – powiedzmy – schyłkowej. I tu możemy już spojrzeć na rzecz w sposób bliższy codziennej perspektywie patologów. Niebagatelną wszak kwestią jest przecież także ta, dokąd trafi nasza metaforyczna duszyczka na początku swej drogi i gdzie się zagnieździ. Bo też i losy zapłodnionej komórki jajowej nie są – jak zapewne pamiętacie – wcale tak oczywiste, jak mogłoby się w pierwszej chwili wydawać. Wiemy że efekty zapłodnienia bywają niekiedy różne, niekoniecznie zbliżone do tych zazwyczaj oczekiwanych. Podobnie bywa z docelową lokalizacją zarodka tudzież zarodków wskutek zapłodnienia powstałych.


Jajowód i macica na przekroju; Anatomia człowieka pod red. J. Sokołowskiej-Pituchowej, wyd. VI
Jajowód i macica na przekroju; Anatomia człowieka pod red. J. Sokołowskiej-Pituchowej, wyd. VI


Urzęsiony nabłonek wyściełający ścianę jajowodu; http://www.siumed.edu/~dking2/index.htm via Davidson College, davidson.edu
Urzęsiony nabłonek wyściełający ścianę jajowodu; http://www.siumed.edu/~dking2/index.htm via Davidson College, davidson.edu

Plemniki, mknąc z zawrotną prędkością rzędu 100 mikrometrów na sekundę, docierają zazwyczaj do komórki jajowej w bańce jajowodu (najdłuższej i najszerszej jego części), po czym to rozpoczyna się wieloetapowy i wielogodzinny proces, który zbiorczo określamy mianem zapłodnienia. Jego rezultat, czyli najpierw zygota, a z biegiem kolejnych godzin i dni odpowiednio – przypominająca owoc morwy morula, później zaś pęcherzykowata blastula, czyli blastocysta, powoli przemieszcza się w stronę miejsca, gdzie docelowo zagnieździ się, by spokojnie dalej rozwijać się i rosnąć. Standardowo dzięki ruchom perystaltycznym (robaczkowym, jak w przewodzie pokarmowym) mięśniówki jajowodu i ruchom rzęsek nabłonka wyściełającego ścianę tego narządu zarodek około 3-4 dnia rozwoju powinien dotrzeć do jamy macicy, a pięcio-sześciodniowa blastocysta powinna zacząć się mościć wygodnie w odpowiednio do tego celu przygotowanym dzięki wpływom hormonalnym endometrium, błonie śluzowej jamy macicy, nadtrawiając jego składowe i powoli zagłębiając się, tak iż 11-12 dnia rozwoju w miejscu wniknięcia zarodka pozostaje jedynie znaczący jego ślad skrzep (zagnieżdżaniu, czyli implantacji, może towarzyszyć przejściowe krwawienie zwane implantacyjnym). Tak rzecz powinna wyglądać w sytuacji modelowej i tak zazwyczaj, jeśli ciąża ma przebiegać prawidłowo, wygląda. Ale przecież nie zawsze wszystko idzie tak, jak powinno.


Ciąża jajowodowa; jajowód usunięty operacyjnie i rozcięty, by uwidocznić zarodek i zaczątki łożyska; CDC/Dr. Edwin P. Ewing, Jr., domena publiczna
Ciąża jajowodowa; jajowód usunięty operacyjnie i rozcięty, by uwidocznić zarodek i zaczątki łożyska; CDC/Dr. Edwin P. Ewing, Jr., domena publiczna

Ściślej mówiąc – coś idzie nie tak w mniej więcej jednym do dwóch na sto przypadków ciąż obserwowalnych klinicznie (pomińmy wszystkie te sytuacje, w których zarodek obumarł zanim ktokolwiek zauważył jego pojawienie się). Czasami zarodek z różnych względów nie dociera w pożądane miejsce i zagnieżdża się gdzie indziej. Przyczyny mogą być różne. W wielu przypadkach trudno je jednoznacznie wskazać. Pośród głównych podejrzanych na pewno znajdziemy wszelkie czynniki zmieniające strukturę jajowodów – czy to wcześniejsze zabiegi chirurgiczne, czy stany zapalne chociażby. Taki pechowy zarodek w pechowym jajowodzie może po prostu pozostać, nie przemieszczając się dalej w stronę jamy macicy i rzeczywiście znakomita większość – ponad 95% – ciąż ektopowych (pozamacicznych) to właśnie ciąże jajowodowe. Może też nasza blastula vagula pobłądzić w kierunku jajnika (do 3% przypadków) lub hen, hen, daleko, by osiąść gdzieś w jamie brzusznej (ok. 1-2% błędnych duszyczek), ewentualnie skromniej – zaczepić się gdzieś bliziutko na zewnątrz w okolicy macicy (np. w obrębie aparatu więzadłowego podtrzymującego narząd), tudzież – zupełnie odwrotnie – podążywszy dalej i dotarłszy do jamy macicy, nie zdołać – na przykład ze względu na zrosty pooperacyjne czy pozapalne – “zapuścić korzeni” na czas i w odpowiednim miejscu, i powędrować do kanału szyjki macicy, by ostatecznie zagnieździć się w ścianie szyjki (mniej niż 1%).


Ciąża pozamaciczna; R. de Graaf, De Mulierum Organis Generationi Inservientibus, reprint z listu Benoit Vassala do Royal Society, 1669; domena publiczna
Ciąża pozamaciczna; R. de Graaf, De Mulierum Organis Generationi Inservientibus, reprint z listu Benoit Vassala do Royal Society, 1669; domena publiczna

W jajowodzie najczęściej zarodek pozostaje tam, gdzie i najczęściej dochodzi do zapłodnienia – w bańce (ok. 80% ciąż jajowodowych), choć może przemieścić się w stronę jajnika, bądź zbliżyć do leżącej bliżej macicy cieśni jajowodu, czy nawet (na szczęście rzadko, taka sytuacja może bowiem skończyć się pęknięciem ściany macicy) utknąć w śródściennej jego części przebiegającej – zgodnie z nazwą – już w obrębie mięśniówki ściany macicy (ciąża jajowodowa śródścienna zwana też rogową, od lokalizacji – rogu macicy).


Lewostronna ciąża jajowodowa; czerwone strzałki pokazują rozdęty, nabrzmiały krwistą treścią jajowód, niebieskie – trzon macicy; Mikael Häggström; CC BY-SA 3.0
Lewostronna ciąża jajowodowa; czerwone strzałki pokazują rozdęty, nabrzmiały krwistą treścią jajowód, niebieskie – trzon macicy; Mikael Häggström; CC BY-SA 3.0


Macica z prawostronną ciążą jajowodową, koniec 3 miesiąca rozwoju; C- rozerwany jajowód, E- płód; A nurse’s handbook of obstetrics, 1915; https://www.flickr.com/photos/internetarchivebookimages/14782335102/
Macica z prawostronną ciążą jajowodową, koniec 3 miesiąca rozwoju; C- rozerwany jajowód, E- płód; A nurse’s handbook of obstetrics, 1915; https://www.flickr.com/photos/internetarchivebookimages/14782335102/

Tak, jak uczyniłaby to w jamie macicy, tu również blastocysta zaczyna się zagnieżdżać. Jej część rozwijająca się w kierunku tkanek łożyskowych, trofoblast, powoli nadtrawia ścianę jajowodu, kosmki stopniowo naciekają warstwę mięśniową i surowicówkę, światło samego jajowodu poszerza się, wypełniając krwią i tkankami łożyskowymi, choć tkanki ciężarnej w tym miejscu nigdy nie przejdą w pełni przemian tworzących funkcjonalne podłoże dla przyszłego łożyska, jakie w prawidłowo rozwijających się ciążach wytwarza śluzówka jamy macicy. Zazwyczaj całemu procesowi towarzyszy różnie nasilony odczyn zapalny. Jeśli takie rozwijające się jajo płodowe nie obumrze i nie zostanie przez organizm spontanicznie wchłonięte (tak, to się zdarza), jeśli nie zostanie równie spontanicznie wydalone (niekiedy do jamy brzusznej zresztą poprzez lejek jajowodu – mówimy wtedy o poronieniu jajowodowym), cóż – będzie rosło. A, pamiętajmy, jajowód to nie jama macicy, nie ma szans, by poszerzył się na tyle, by pozwolić na pełen rozwój płodowy, jego ściana zaś jest zbyt cienka i anatomicznie słabo przystosowana do rozwoju łożyska. Jajowód będzie się poszerzał, jego ściana będzie coraz cieńsza i coraz bardziej rozciągnięta, aż – zazwyczaj około ósmego tygodnia rozwoju – w końcu po prostu pęknie. Jedna czwarta takich rozdętych “zaciążonych” jajowodów ulegnie rozerwaniu zanim lekarze zdążą zorientować się w stanie pacjentki. Krwotok towarzyszący pęknięciu jajowodu bywa masywny, niejednokrotnie z fatalnymi dla kobiety skutkami – ciąża pozamaciczna to nadal jeden z istotnych czynników zabijających ciężarne (według różnych źródeł stanowi nawet do kilkunastu procent przyczyn zgonów), a pośród czynników zabijających je w pierwszym trymestrze jest przyczyną wiodącą.


Ciżą jajowodowa – przekrój; zaznaczone miejsce rozerwania, gdzie naciekające kosmki tworzącego się łożyska znacząco osłabiły ścianę narządu; Obstetrics for nurses, 1922; https://www.flickr.com/photos/internetarchivebookimages/14766416075/
Ciżą jajowodowa – przekrój; zaznaczone miejsce rozerwania, gdzie naciekające kosmki tworzącego się łożyska znacząco osłabiły ścianę narządu; Obstetrics for nurses, 1922; https://www.flickr.com/photos/internetarchivebookimages/14766416075/

Aktualne wytyczne postępowania w przypadku ciąży jajowodowej obejmują – zależnie od parametrów klinicznych (m.in. poziom gonadotropiny kosmówkowej pozwalający ocenić przebieg ciąży, stopień poszerzenia jajowodu, stan ogólny pacjentki) – interwencję chirurgiczną bądź farmakologiczną, ewentualnie – w przypadku ściśle wyselekcjonowanych pacjentek, u których można podejrzewać, że dojdzie do samoistnego obumarcia zarodka – postawę wyczekującą (choć tu zaleca się dużą ostrożność).


Ciąża jajowodowa może niekiedy okazać się ciążą bliźniaczą; http://ispub.com/IJGO/16/2/14212#
Ciąża jajowodowa może niekiedy okazać się ciążą bliźniaczą; http://ispub.com/IJGO/16/2/14212#

Interwencja chirurgiczna jest niezbędna w przypadku już pękniętej ciąży pozamacicznej, jednak ma zastosowanie także u pacjentek “stabilnych”. Przebieg procedury zasadniczo jest dość prosty – należy usunąć przyczynę dolegliwości tudzież zagrożenie dla chorej. Poza usunięciem całego jajowodu (salpingektomia) istnieje, oczywiście, też możliwość przeprowadzenia zabiegu oszczędzającego z linijnym nacięciem jajowodu (salpingotomia) i usunięciem jego zawartości, co intuicyjnie wydawałoby się zwiększać szanse pacjentki na kolejną ciążę (jakkolwiek badania wydają się tych intuicji nie potwierdzać). W przypadku sporego odsetka ciąż jajowodowych preferowaną metodą jest opcja farmakologiczna zakończenia ciąży, czyli metotreksat pozwalający uniknąć zabiegu chirurgicznego.


Stanowisko polskich teologów w kwestii ciąż ektopowych bywa różne – http://teologiamoralna.pl/wp-content/uploads/2013/01/Kraj.pdf
Stanowisko polskich teologów w kwestii ciąż ektopowych bywa różne – http://teologiamoralna.pl/wp-content/uploads/2013/01/Kraj.pdf

Dobór optymalnego w danym przypadku postępowania – podkreślę ponownie – zależy od sytuacji klinicznej. A dlaczego podkreślam? Bo niekiedy pomiędzy parametry kliniczne wkrada się ideologia. Pół biedy jeśli jest to ideologia kierująca pacjentką – dorośli, świadomi swej sytuacji, nieubezwłasnowolnieni pacjenci mają prawo odmówić zalecanej terapii. Niestety, zdarza się, że czynnikiem wpływającym na przebieg leczenia jest ideologia z góry narzucana przez gremia zarządzające daną placówką medyczną, a względy ideologiczne niekoniecznie stawiają na pierwszym miejscu dobro pacjentki. Tymczasem nieodpowiednio potraktowana ciąża jajowodowa może zabić. Zarodka, zauważę złośliwie, raczej to nie uratuje.


Złośliwości na bok jednak. Czy taki zagnieżdżony w jajowodzie zarodek ma jakieś szanse? Cóż, póki przebywa w jajowodzie – nie. Nasuwający się być może niektórym w pierwszej chwili pomysł – “to go wyjmijmy” – nie znalazł szerszego zastosowania w praktyce klinicznej. Owszem, archiwa medyczne przechowują zapisy pojedynczych prób przeniesienia go do jamy macicy, o wartości raczej anegdotycznej i trudnej do zweryfikowania, mamy jednak zarówno podstawy merytoryczne (byłaby to wysoce inwazyjna procedura wymagająca doskonałego zgrania czasowego – tak by wczesny, na czas wykryty zarodek dał radę zagnieździć się w przewidywanym dlań prawidłowym miejscu), jak i wzmianki o nieudanych eksperymentach wystarczające, by nie traktować podobnego pomysłu ze szczególną rewerencją (choć badać podobne możliwości zapewne warto). Ale jest przecież inny sposób opuszczenia ciasnych ścian jajowodu. Tak, nieco dramatyczny.


Ten płód również “zaczepił się” na zewnętrznej ścianie macicy, obumarł ok. 23 tygodnia rozwoju; CC-BY; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4397520/
Ten płód również “zaczepił się” na zewnętrznej ścianie macicy, obumarł ok. 23 tygodnia rozwoju; CC-BY; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4397520/

Krwotok towarzyszący rozerwaniu jajowodu bywa bardzo groźny. Rzecz może się skończyć wstrząsem i śmiercią pacjentki. Zarodek niemal zawsze przy okazji ginie. Ale zdarzają się zupełnie pojedyncze przypadki, gdy krwawienie ulega samoograniczeniu, a zarodek, wypłynąwszy na zewnątrz, przyczepia się do jakiegoś bardziej niźli jajowód wytrzymałego obiektu – na przykład zewnętrznej ściany macicy. To nie są tak komfortowe warunku do rozwoju, jak te zapewniane przez jamę macicy, ale już dają jakieś szanse przeżycia (podkreślmy – szanse, to że zarodek zaimplantuje się w nowym miejscu, wcale jeszcze nie oznacza, że jego historia zakończy się pozytywnie). Tyle że to trochę jak z wygraną na loterii – fajnie, jeśli się przydarzy, ale zazwyczaj na to nie liczymy, zaciągając kredyt, a jeśli już koniecznie chcemy podjąć takie ryzyko, lepiej by była to nasza własna decyzja, a nie zewnętrzny przymus.


Śródoperacyjne zdjęcie przedstawiające zlokalizowany na podstawnej powierzchni prawego płata wątroby worek owodniowy; CC-BY; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3519057/
Śródoperacyjne zdjęcie przedstawiające zlokalizowany na podstawnej powierzchni prawego płata wątroby worek owodniowy; CC-BY; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3519057/

W przytłaczającej większości przypadków lokalizacja jajowodowa to dla zarodka wyrok śmierci. Los bywa nieco łaskawszy dla tych nielicznych embrionów, które pobłądziły nieco dalej. Ciąże brzuszne to rzadkość, jednak zasięg rażenia mają zaiste imponujący. Taki zarodek potrafi się zagnieździć w każdym właściwie miejscu, do którego zdoła dotrzeć – i może to być zarówno wątroba, jak i ściana pęcherza moczowego czy jelita, ale też śledziona (naprawdę – dobrze czytacie, śledziona), sieć, powierzchnia przepony czy ściany jamy brzusznej. Część takich ciąż – nazywanych wtórnymi – to efekt sytuacji takiej jak wyżej opisana – pierwotnie jajowodowa ciąża ektopowa, która rozerwała jajowód, nie dając objawów wystarczających, by zaalarmować pacjentkę i zarodek, który miał dość szczęścia, by podczas tego incydentu nie obumrzeć i znaleźć sobie nowy punkt zaczepienia, część to przypadki poronień jajowodowych. Pierwotne ciąże brzuszne to duszyczki, które pobłądziły bez prób implantacji w jajowodzie – od razu zagnieżdżając się gdzieś w obrębie jamy brzusznej.


Łożysko przyczepione częściowo do ściany zewnętrznej macicy, częściowo do ściany jelita (w dłoni po lewej), pośrodku – pępowina; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3158531/
Łożysko przyczepione częściowo do ściany zewnętrznej macicy, częściowo do ściany jelita (w dłoni po lewej), pośrodku – pępowina; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3158531/

Niezależnie od swego pierwotnego czy wtórnego pochodzenia pozamaciczne ciąże brzuszne udaje się (choć rzadko, często zresztą niechcący, wskutek zbyt późnego zarejestrowania lokalizacji płodu) doprowadzić do etapu, na którym możliwy jest przy współpracy chirurgów happy end. Choć i one same, i próby ich usunięcia wiążą się z zagrożeniem życia i zdrowia ciężarnej (od rozerwanej śledziony po zgon z wykrwawienia) z ryzykiem zgonu sięgającym 20%, choć te wczesne nader często obumierają samoistnie, a ze względu na niebagatelne jednak ryzyko zazwyczaj jednak – przy odpowiednio wczesnej diagnozie – podobne ciąże się terminuje, te bardziej zaawansowane poddaje się niejednokrotnie ostrożnej obserwacji (przy późnej ciąży brzusznej próba jej usunięcia może być dla ciężarnej bardziej niebezpieczna niż kontynuacja ciąży), doprowadzając przy dużej dozie szczęścia do donoszenia zdrowego dziecka. I to jest potencjalnie znakomita wiadomość dla niektórych pacjentek – pod warunkiem, że nikt nie będzie na nich wymuszał bohaterstwa i narażania zdrowia i życia celem utrzymania takiej ciąży.


A jeśli uważacie, że ciąża brzuszna jest zjawiskiem spektakularnym u człowieka, może powinniście zwrócić uwagę na inne gatunki. Bo też, jak się zapewne domyślacie, nie są ciąże ektopowe bynajmniej patologią ograniczoną do H. sapiens, choć specyfika ludzkich ciąż pozamacicznych może być od innych gatunków odmienna, chociażby ze względu na różną anatomię i fizjologię narządu rodnego, np. ciąże jajowodowe u zwierząt innych niż naczelne nie są częste, dużo częściej obserwuje się wtórne ciąże brzuszne wywołane uszkodzeniem ściany macicy “wyrzucającym” zarodki/płody na zewnątrz, co przy ciążach mnogich u niektórych gatunków może dawać dość dramatyczny efekt. No ale to już temat na inny artykuł.


Ciąża brzuszna u samicy królika związana z pęknięciem lewego rogu macicy (strzałka); http://www.reproduction-online.org/content/131/4/631.full

Ciąża brzuszna u samicy królika związana z pęknięciem lewego rogu macicy (strzałka); http://www.reproduction-online.org/content/131/4/631.full




(Przypominam tylko, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać)

Literatura:

Blausteins Pathology of the Female Genital Tract. J Kurman, L Hedrick Ellenson, BM Ronnett, 6th ed. 2011

Ciąża ektopowa. G Jakiel, D Robak-Chołubek, J Tkaczuk-Włach; Przegląd Menopauzalny 2006;1:61–64

Diagnostyka i leczenie ciąży ektopowej. M Sobstyl, J Tkaczuk-Włach, W Bednarek, G Jakiel; Przegląd Menopauzalny 2012;5:431–435

Does This Woman Have an Ectopic Pregnancy? The Rational Clinical Examination Systematic Review. JR Crochet, LA Bastian, MV Chireau; Journal of the Americam Medical Association 2013;309(16):1722-1729

Ectopic pregnancy in animals and humans. JM Corpa; Reproduction 2006;131:631-40

Conservative management of tubal ectopic pregnancy. NM van Mello, F Mol, BW Mol, PJ Hajenius; Best Practice & Research. Clinical Obstetrics and Gynaecology 2009;23(4):509-18

Surgical treatment of ectopic pregnancy. M Agdi, T Tulandi; Best Practice & Research. Clinical Obstetrics and Gynaecology 2009;23(4):519–527

Treating non-tubal ectopic pregnancy. M Chetty, J Elson; Best Practice & Research. Clinical Obstetrics and Gynaecology 2009;23(4):529-38

Management of extra-tubal and rare ectopic pregnancies: case series and review of current literature. R Oliver, M Malik, A Coker, J Morris; Archives of Gynecology and Obstetrics 2007;276(2): 125-131

Methotrexate for ectopic pregnancy: when and how. GN Cecchino, E Araujo Júnior, J Elito Júnior; Archives of Gynecology and Obstetrics 2014;290(3):417-23

Diagnosing ectopic pregnancy and current concepts in the management of pregnancy of unknown location. E Kirk, C Bottomley, T Bourne; Human Reproduction Update 2014;20(2):250-61 

Ectopic pregnancy in uncommon implantation sites. S Badr, AN Ghareep, LM Abdulla, R Hassanein; The Egyptian Journal of Radiology and Nuclear Medicine 2013;44(1):121-30

Unilateral Tubal Twin Ectopic Pregnancy: An Unusual Case. A Kakani, S Goel, D Shrivastava, V Shrivastava; The Internet Journal of Gynecology and Obstetrics; 16(2)

Extra-uterine twin pregnancy: case report of spontaneous bilateral tubal ectopic pregnancy. BH Amine, S Haythem; The Pan African Medical Journal 2015;20:435

Spontaneous Unruptured Bilateral Tubal Pregnancy: A Case Report. N Ghomian, M Lotfalizadeh; Iranian Journal of Medical Sciences 2015;40(6):537-40

Ruptured ectopic pregnancy presenting as intestinal obstruction. S Singh, BK Jain, D Mohanty, J Agrawal, S Mehta; Canadian Journal of Surgery 2009;52(4):E99–E100

Primary hepatic pregnancy. R Yadav, C Raghunandan, S Agarwal, S Dhingra, S Chowdhary; Journal of Emergency, Trauma, and Shock 2012;5(4):367–369

Hepatic Pregnancy Suspected at Term and Successful Delivery of a Live Neonate With Placental Attachment to the Right Lobe of the Liver. KJ Brouard, BR Howard, RA Dyer; Obstetrics and Gynecology 2015;126(1):207-10

An Early Abdominal Wall Ectopic Pregnancy Successfully Treated with Ultrasound Guided Intralesional Methotrexate: A Case Report. PM Anderson, EK Opfer, JM Busch, EF Magann; Obstetrics and Gynecology International 2009;Article ID 247452

Primary abdominal ectopic pregnancy: a case report. R Yildizhan, A Kolusari, F Adali, E Adali, M Kurdoglu, C Ozgokce, N Cim; Cases Journal 2009;2:8485

Hemoperitoneum in advanced abdominal pregnancy with a live baby: a case report. D Matovelo, N Ng’walida; BMC Research Notes 2014;7:106

Secondary abdominal pregnancy in urinary bladder. OP Sharma; Gynaecology and Obstetrics Imaging 2006;16(4):815-818

Do Religious Restrictions Influence Ectopic Pregnancy Management? A National Qualitative Study. AM Foster, A Dennis, F Smith; Women’s Health Issues 2011;21(2):104-9

 




Paulina Łopatniuk

Lekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj




Komentarze
1. klauzula sumienia lekarzy mieczysławski 2015-12-20


Nauka

Znalezionych 1469 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Uprawy GM są dobre dla środowiska     2014-07-08
Bliskie spotkania z baronem MünchausenemPaulina Łopatniuk     2017-07-22
Indyjscy farmerzy wysiali ziarna GMO w proteście obywatelskiego nieposłuszeństwa     2019-06-13
Coraz mniejsza część głównych plonów roślin jadalnych na świecie idzie na wyżywienie głodnych, a coraz więcej wykorzystuje się do celów niespożywczych     2022-05-28
Maniok o wysokiej zawartości żelaza i cynku może poprawić odżywianie i zdrowie w Afryce Zachodniej     2019-02-05
Pierwsze spojrzenie na mikroby współczesnych łowców zbieraczy     2014-04-23
Wojna domowa w ludzkim genomie     2014-10-13
Badania dowodzą, że fakty nie mają znaczenia: jak propaganda wykorzystuje i normalizuje antysemityzm     2022-08-03
Nazistowscy lekarze i dzisiejsi antysemici: redefinicja etyki, żeby usprawiedliwić prześladowania Żydów     2022-07-18
Film dokumentalny “Know GMO”, nakręcany w Afryce, stawia wyzwanie panikarskiej kampanii straszenia ludzi     2015-11-07
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Maleńkim lisom na Wyspach Santa Barbara brakuje różnorodności genetycznej i strachu przed ludźmi     2016-05-15
Ekomodernizm i zrównoważona intensyfikacja     2015-06-17
Chemicznie zakamuflowana żaba     2015-12-12
Nie jesteśmy wszyscy neandertalczykami: tak postępuje nauka     2016-02-02
Strepsiptera – najdziwaczniejsze owady?     2015-12-22
Nigeria gotowa na spełnienie oczekiwań rolników     2022-07-08
Ogniska odry w Brooklynie w 2013 r.: Badanie kosztów antyszczepionkowej pseudonauki     2018-08-14
Atak “doktorostwa Wolfson” na rodziców chłopca, który zmarł na koklusz     2018-09-20
Naiwna promocja “integrowania” znachorstwa do medycyny     2018-01-29
Triumf Mao: Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie akceptuje szarlatanerię tradycyjnej chińskiej medycyny     2019-06-04
Rolnictwo biodynamiczne: podobne do antropozoficznej medycyny, ale dla farm     2018-04-06
Fabrizio Benedetti pyta: “Czy badania placebo wzmacniają pseudonaukę?”     2019-11-01
Naturopaci: potrafią uczynić nawet sól z Epsom potencjalnym zabójcą     2017-10-23
Obniżenie poprzeczki dla tradycyjnej medycyny chińskiej dla ideologii i zysku     2017-12-29
Szarlatan handlujący fałszywą nadzieją     2017-05-12
Czego może nas nauczyć była zwolenniczka antyszczepionkowców, Kelley Watson-Snyder     2019-08-30
Nanocząstki: nowy, jedyny, prawdziwy powód wszystkich chorób?     2017-03-24
Finansowanie społecznościowe terapii komórkami macierzystymi o nieudowodnionej skuteczności: wykorzystywanie hojności obcych, by płacić za szarlatanerię     2018-05-18
Antyszczepionkowcy - pielęgniarka lub lekarz nie powinni opiekować się dziećmi     2018-09-10
Wybuchy epidemii odry w Europie: zapowiedź tego, co przyjdzie do USA?     2017-07-24
Szczepionka HPV działa. Koniec kropka     2019-07-13
Akupunktura kontra nauka, wersja lingwistyczna     2017-06-01
Śmiertelność z powodu raka nadal spada wbrew twierdzeniom szarlatanów     2020-02-11
Efekt Krugera-Dunninga, antyszczepionkowcy i arogancja ignorancji     2018-08-09
Dlaczego sądy nie powinny rozstrzygać o nauce     2018-12-13
Tydzień Świadomości Homeopatii. Pomaga przypomnieć ludziom, że jest to szarlataneria!     2018-05-02
Plastry uśmierzające ból z Luminas: gdzie słowa „kwantum” i „energia” w rzeczywistości znaczą „magia”     2018-09-07
Zabobonne pojęcia u sedna przekonań antyszczepionkowych     2017-08-21
Tako rzecze antyszczepionkowa “wojowniczka mama”, Brittney Kara: jeśli szczepionki są tak wspaniałe, to dlaczego nie wspomina ich Biblia?     2018-04-26
Jak to jest, że Stanisław Burzyński nadal żeruje na zrozpaczonych pacjentach z rakiem?     2018-05-12
Helen Lawson i czarna maść: wycinanie, wypalanie i zatruwanie w sposób „naturalny”     2018-06-09
Homeopatia, wibracje i oszustwo     2018-06-12
Kolejne przypomnienie, nie ma epidemii autyzmu     2017-03-13
Akupunktura jadu pszczelego: śmiercionośne znachorstwo, które może zabić     2018-04-23
Naturopatyczna propaganda głosi normalne porady dotyczące stylu życia jako własne i dodaje szamaństwo     2018-02-14
Rzekł antyszczepionkowiec: Szczepionki powodują autyzm u psów!     2017-04-28
Dychotomiczne myślenie, niepewność i zaprzeczanie nauce     2020-01-01
Dlaczego szarlatani nie powinni nadzorować sami siebie     2019-05-08
Zły tydzień dla homeopatii jest dobrym tygodniem dla nauki     2018-03-23
Inicjatywa „Globalna Spójność”: nonsens na globalną skalę     2018-04-11
Dziennik z Mozambiku: Sybilla     2014-03-01
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Musi się potępić akademicki mobbing uczonego     2018-12-14
Przekonania antyoświeceniowe są „zaskakująco trwałe”     2018-05-11
Na zdrowie: izraelscy naukowcy warzą piwo na ”wskrzeszonych” drożdżach sprzed 5000 lat     2019-05-31
Ostateczna klęska teorii ewolucji     2016-02-15
Co mówi nam ruch płaskiej Ziemi     2018-05-17
Organiczne środki owadobójcze są szkodliwe dla pożytecznych owadów     2022-04-30
Wspólne pochodzenie sygnałów płodności   Cobb   2014-01-28
Uderzające podobieństwo: rewolucyjne wyniki badań nad bliźniętami   Dynesen   2018-08-27
Opera mydlana z życia łysek amerykańskich, część III   Lyon   2017-07-28
Edytowanie genów kluczem do ulepszenia podstawowych upraw w Afryce   Abugu   2021-10-01
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Ugandyjscy studenci nalegają na powszechne stosowanie biotechnologii i uchwalenie prawa o biobezpieczeństwie   Agaba   2021-11-17
Afrykańscy naukowcy wzywają do polityki poparcia biologii syntetycznej i innych innowacji   Agaba   2021-12-02
 Syntetyczna biologia oferuje obietnicę rozwiązania globalnego problemu z plastikiem   Agaba   2021-12-13
Czy wykształceni ludzie są bardziej antysemiccy?   Albert Cheng i Ian Kingsbury   2021-04-05
Fałszywe nadzieje i niewidzialni wrogowie   Anomaly   2018-02-09
Skuteczny kontra patologiczny altruizm   Anomaly   2018-10-10
Dziwaczny rodzaj rasistowskiego patriarchatu   Arora   2020-12-31
Pierwsza spożywcza roślina GMO w Ghanie   Baffour-Awuah   2022-04-16
Wszystkie antyizraelskie wiadomości zasługują na publikację   Bard   2021-09-04
Strzelby, zarazki, maszyny to zdecydowanie antyrasistowska książka. Dlaczego lewica jej nie kocha?   Barnett   2021-10-13
Opowieść o dwóch krzywych dzwonowych   Ben Winegard   2017-04-12
Przeddarwinowscy “darwiniści”   Berry   2020-10-16
Nie karm mózgu śmieciowym jedzeniem   Bhogal   2022-08-10
Niebezpieczne życie antropologa   Blackwell   2019-10-12
Nowe zastosowania zużytych filtrów do dializy   Blum   2018-08-07
Odwołajcie antyszczepionkową konferencję w Tel Awiwie   Blum   2019-11-15
Fałszywa pokora nie uratuje planety   Boudry   2020-01-09
Dlaczego środowiskowcy stanowią większą przeszkodę dla skutecznej polityki klimatycznej niż negacjoniści?   Boudry   2022-02-21
Ryzyko niewarte podejmowania: list otwarty do moich kolegów w świecie akademickim   Boutwell   2017-06-14
Stagnacja socjologii i jej przyczyny   Boutwell   2017-03-21
Ewolucyjne wyjaśnienie nienaukowych przekonań   Bretl   2020-01-31
Dlaczego leniwce wypróżniają się na ziemi?   Bruce Lyon   2014-02-02
Zaprzeczanie neuronauce o różnicach płci   Cahill   2019-04-05
Propaganda w wykonaniu nauczycieli akademickich   Chesler   2021-06-02
Nagonka na Izrael grasuje w stowarzyszeniach nauk ścisłych, medycyny i edukacji   Chesler   2021-06-24
Ugandyjski dziennikarz: jak informować o biotechnologii, kiedy jej krytycy rozsiewają dezinformację?   Christopher Bendana   2017-11-03
A polać wielką wodą…   Cipiur   2019-05-18
Zrozumienie nowoczesnych horrorów afrykańskich zakorzenionych w handlu niewolnikami przez Ocean Indyjski   Clarfield   2019-02-28
Ewolucyjne korzyści udawania ofiary   Clark   2021-03-11
Co byłoby, gdyby Wilkins i Franklin umieli ze sobą współpracować?   Cobb   2016-09-03
Ewolucja człowieka: zarośnięty brzeg   Cobb   2016-02-24
Google świętuje Antoniego van Leeuwenhoeka   Cobb   2016-10-31
Ogony CAT osłabiają centralny dogmat – dlaczego ma to znaczenie i dlaczego nie ma   Cobb   2015-01-08
Z okazji urodzin Maxa Delbrücka   Cobb   2016-09-22
Wesołych Świąt od Oswalda Avery’ego – ale co byłoby, gdyby zmarł wcześniej?   Cobb   2016-12-30
Kacze dzioby, Umwelt i a priori Kanta   Cobb   2019-03-04

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk