Prawda

Piątek, 29 marca 2024 - 15:46

« Poprzedni Następny »


Powiadom znajomych o tym artykule:
Do:
Od:

Trochę inny rak wątroby


Paulina Łopatniuk 2018-09-29

Guzkowo przebudowana marska wątroba, CC BY 4.0, https://www.omicsonline.org/india/cirrhosis-peer-reviewed-pdf-ppt-articles/
Guzkowo przebudowana marska wątroba, CC BY 4.0, https://www.omicsonline.org/india/cirrhosis-peer-reviewed-pdf-ppt-articles/

Nie wiem jakie macie skojarzenia z rakiem wątroby, mogę tylko podejrzewać. Wirusowe zapalenia wątroby? Marskość? Choroba alkoholowa? Nie, nie zamierzam was przekonywać, że się mylicie. Najczęstszy  nowotwór złośliwy tego jakże przydatnego narządu, rak wątrobowokomórkowy, rzeczywiście zazwyczaj rozwija się na podłożu marskości i marskość pozapalna to jeden z głównych czynników doń prowadzących goniona zaciekle przez marskość związaną z przewlekłym spożywaniem alkoholu.


Aflatoksyny produkowane przez m.in. kropidlaka żółtego, Aspergillus flavus, uważane są za istotny czynnik sprzyjający rozwojowi raka wątrobowokomórkowego; Fekete-Kertész Ildikó, http://enfo.agt.bme.hu/drupal/en/node/2780

Aflatoksyny produkowane przez m.in. kropidlaka żółtego, Aspergillus flavus, uważane są za istotny czynnik sprzyjający rozwojowi raka wątrobowokomórkowego; Fekete-Kertész Ildikó, http://enfo.agt.bme.hu/drupal/en/node/2780



Nie są oczywiście zapalenia i alkohol jedynymi winowajcami, lista czynników ryzyka byłaby długa – od aflatoksyn (toksyn grzybiczych – mykotoksyn – wytwarzanych przez pewnych przedstawicieli rodzaju Aspergillus) przez rozliczne choroby metaboliczne, palenie papierosów (tak, to nie tylko choroby płuc i nie tylko rak pęcherza czy nerki) po pewne schorzenia autoimmunizacyjne (pierwotna marskość żółciowa wątroby nie jest częsta, nie należy jednak o niej zapominać). Zresztą na pewno jeszcze do raka wątrobowokomórkowego wrócimy – to zabójca znajdujący się na samych szczytach wyliczeń zgonów onkologicznych. Wraz z rakami płuc (bezdyskusyjny zwycięzca) i żołądka stoi na niechlubnym podium. Ale gdy słyszycie o pierwotnym raku wątroby, pamiętajcie, że choć klasyczny carcinoma hepatocellulare jest tu (u dorosłych przynajmniej) agresorem najczęstszym, nie jest bynajmniej jedyny. I nie mówię już nawet o nowotworach powstających z innych współbudujących wątrobę tkanek i komórek – o gruczolakoraku dróg żółciowych czy guzach wywodzących się z naczyń krwionośnych. Sam rak rozwijający się z komórek wątrobowych (hepatocytów) miewa też odmiany zachowujące się zupełnie inaczej.


Ale może zacznijmy od jakiegoś konkretnego przypadku.


Poszerzone drogi żółciowe wypełniające się kontrastem po usunięciu przeszkody blokującej przewód żółciowy wspólny; po lewej pęcherzyk, po prawej przewody wątrobowe i ich odgałęznienia; CC BY-NC-ND 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5440287/

Poszerzone drogi żółciowe wypełniające się kontrastem po usunięciu przeszkody blokującej przewód żółciowy wspólny; po lewej pęcherzyk, po prawej przewody wątrobowe i ich odgałęznienia; CC BY-NC-ND 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5440287/



Dwudziestosiedmioletni – dotąd zdrowy – mężczyzna trafił do szpitala z powodu żółtaczki, której towarzyszyły bóle brzucha i wymioty. Nie palił, nie był otyły, nie miał kontaktu z żadnymi istotnymi czynnikami sprzyjającymi nowotworzeniu, a jego wątroba od marskości była daleka. Ot, nagle zachorował i tyle. I nie, diagnostyka nie była tym razem długa i trudna, jak to czasem w “naszych” przypadkach bywa. Rzeczywiście, badanie fizykalne niczego ciekawego poza żółtaczką nie ujawniło, jednak dalej poszło już z  górki. Badania obrazowe i laboratoryjne szybko odnalazły zmianę leżącą u podłoża dolegliwości. Duży, kilkunastocentymetrowy guz wątroby z dodatkowo powiększonym okolicznym węzłem chłonnym, masywnie poszerzone drogi żółciowe, badania laboratoryjne pokazujące poważną dysfunkcję zajętego przez nowotwór narządu (ale już wiązane często z nowotworami wątroby markery CEA i AFP były w normie). Choremu wycięto część wątroby, pęcherzyk żółciowy, lokalne węzły chłonne, śródoperacyjnie zaś obejrzano wnętrze dróg żółciowych. Jak się okazało, nie sam tylko ucisk rozrośniętych nowotworowo okolic był przyczyną ich poszerzenia. Przewód żółciowy wspólny (odprowadzający żółć do dwunastnicy z wątroby i pęcherzyka żółciowego) przytkany był w miejscu odejścia przewodu pęcherzykowego od przewodu wątrobowego wspólnego grudą naciekającego nowotworu – nic dziwnego, że wszystko, co powyżej, uległo rozdęciu.

Opisywana przez Edmondsona “dziecięca” (czy raczej młodzieńcza, bo to wątroba czternastolatki) odmiana raka wątrobowokomórkowego; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13282629

Opisywana przez Edmondsona “dziecięca” (czy raczej młodzieńcza, bo to wątroba czternastolatki) odmiana raka wątrobowokomórkowego; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13282629



Winowajcą okazał się rak wątrobowokomórkowy. Dziwne? Młoda osoba w końcu, bez obciążeń zdrowotnych. Ze zdrową poza tym wątrobą! Otóż i takim chorym może się rak wątroby przytrafić. Ale też niejednokrotnie nie będzie to wcale rak typowy. W 1956 roku Hugh Edmondson w swym tekście o nowotworach i zmianach nowotworopodobnych rozwijających się w wątrobach dziecięcych opisywał cechy mikroskopowe szczególne dla niektórych form raka wątroby powstającego w tej właśnie grupie wiekowej. Z obfitym włóknieniem i niewielkimi komórkami raka o zadziwiająco “spokojnym”, złudnie podobnym do zwykłych hepatocytów wyglądzie miały ponoć nierzadko takie guzy być mylone ze zmianami łagodnymi, gruczolakami zazwyczaj. Trochę jeszcze czasu musiało minąć, by obserwacje Edmondsona przełożyły się na wytyczne diagnostyczne i wkroczyły do podręczników, jeszcze więcej zaś nim ostatecznie umościły się w oficjalnych klasyfikacjach. Wreszcie w 2010 roku odmiana włóknistoblaszkowa raka wątrobowokomórkowego dorobiła się w klasyfikacji WHO własnej osobnej kategorii kodowej, co finalnie przyklepało jej status.


Nowotworowe hepatocyty z wyraźnymi jąderkami (kropki w kropkach), a pomiędzy nimi włókniste pasma bogate w kolagen, specjalnie podkreślone barwieniem histochemicznym kolorującym kolagen na niebiesko; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30141990

Nowotworowe hepatocyty z wyraźnymi jąderkami (kropki w kropkach), a pomiędzy nimi włókniste pasma bogate w kolagen, specjalnie podkreślone barwieniem histochemicznym kolorującym kolagen na niebiesko; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30141990



Swej nazwy nowotwór dorobił się w roku 1980, kiedy to (we współpracy z samym Edmondsonem zresztą) John Craig opublikował w czasopiśmie Cancerserię 23 przypadków (5-69 lat) dzielących ze sobą charakterystyczny obraz mikroskopowy, którego zarysy pojawiły się ponad dwie dekady wcześniej. Intensywnie różowe (czyli eozynofilne tudzież kwasochłonne w naszej terminologii) rzadko tylko znacząco na oko zmienione w porównaniu ze zdrowymi komórkami miąższu wątroby nowotworowe hepatocyty i obfity włóknisty, bogaty w kolagen zrąb oddzielający od siebie grupy komórek raka blaszkowatymi pasmami. Ostateczna nazwa to zresztą tylko skrót pierwotnie przyjętego przez badaczy opisowego “kwasochłonny rak wątrobowokomórkowy z blaszkowatym włóknieniem”. Opisane przez Craiga (i wcześniej Edmondsona) cechy do dziś są podstawą rozpoznania raka włóknistoblaszkowego.

Gniazda i sznury komórek oddzielone podłużnymi włóknistymi pasmami; CC BY-NC 3.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4449480/

Gniazda i sznury komórek oddzielone podłużnymi włóknistymi pasmami; CC BY-NC 3.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4449480/



Gniazda, wyspy i sznury mocno różowych komórek i pasma kolagenu. Dodatkowo co bardziej szczegółowe źródła wspomną o rzucających się w oczy jąderkach (spójrzcie na zdjęcie – to te ciemniejsze kropki wyróżniające się w większych kleksach jąder komórkowych – kropki w kropkach). No i wspomną o dodatkowych badaniach i barwieniach – na przykład histochemicznych wybarwiających na niebiesko kolagen i podkreślających tym samym kluczowe dla rozpoznania włókniste pasma.


Rak włóknistoblaszkowy rzeczywiście jest nowotworem atakującym szczególnie chętnie osoby młode. Może niekoniecznie zaraz dzieci, jak można by wnioskować po tekście Edmondsona, choć nie stroni i od prawdziwych maluchów. 80% przypadków przypada pomiędzy dziesiątym a trzydziestym piątym rokiem życia – parę dekad wcześniej niż klasyczny rak wątrobowokomórkowy chętniej uderzający po pięćdziesiątce. Nie jest guzem częstym – to zaledwie jedna setna raków, którym początek dają hepatocyty. I – jak już wiecie – w przeciwieństwie do swego starszego i częstszego kuzyna preferuje wątroby zdrowe i bez śladu marskości, nieuszkodzone chorobami metabolicznymi i mykotoksynami.


Wokół nieco zielonkawego z białymi zbliznowaceniami poza kilkoma również nowotworowymi guzkami satelitarnymi widać tylko brunatnowiśniowy zdrowy miąższ wątroby; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29751881

Wokół nieco zielonkawego z białymi zbliznowaceniami poza kilkoma również nowotworowymi guzkami satelitarnymi widać tylko brunatnowiśniowy zdrowy miąższ wątroby; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29751881



Powiedziałam, że większość tego typu raków to grupa wiekowa 10-35, prawda? Ale wspomniałam też, że nie oszczędza wcale dzieci zupełnie małych. Choć rak wątrobowokomórkowy – niezależnie już od typu – w ogóle jest niezwykle rzadki przed piątym rokiem życia (onkologia pediatryczna w swej “najmłodszej” odsłonie częściej boryka się z innym niż raki nowotworem złośliwym tego narządu – wątrobiakiem płodowym, hepatoblastoma), zdarzają się i tu nietypowe przypadki. I tak na przykład Journal of Pediatric Hematology/Oncology opisywał historię poza tym zdrowego czteromiesięcznego niemowlęcia, które wylądowało w szpitalu z powodu trwających już trzecią dobę wymiotów. Uwagę lekarzy badających chłopca natychmiast zwróciła powiększona wątroba dziecka. USG i MRI potwierdziły ich podejrzenia, ukazując dobrze unaczyniony guz lewego płata narządu i powiększone węzły chłonne. Kolejną (mniejszą) zmianę znaleziono w płacie prawym, a podczas operacji okazało się dodatkowo, że guz zaczął już naciekać ścianę jelita grubego, a w przestrzeni zaotrzewnowej pojawiły się przerzuty. W przeciwieństwie do wcześniejszej historii na radykalne leczenie chirurgiczne nie było już szans. Pobrano wycinki, w których zakład patologii rozpoznał – a jakże – raka włóknistoblaszkowego. Podjęto próbę leczenia chemioterapią (choć ten akurat nowotwór nie uchodzi za zmianę szczególnie na tę formę terapii podatną), po przejściowej jednak poprawie choroba zaczęła dalej postępować. Cztery miesiące od postawienia rozpoznania dziecko umarło.


Wielki guz wyraźnie wydzielający się z gładkie poza tym powierzchni niezmienionej marsko wątroby; CC BY-NC 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5329705/

Wielki guz wyraźnie wydzielający się z gładkie poza tym powierzchni niezmienionej marsko wątroby; CC BY-NC 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5329705/



Raka włóknistoblaszkowego zwykło się uważać za nowotwór dużo lepiej rokujący niż jego klasyczny odpowiednik, to powiedzą wam niektóre podręczniki, to powie wam niejednokrotnie literatura fachowa. Coraz częściej jednak w nowszych podręcznikach i świeższej literaturze zaczyna się poddawać tę tezę w wątpliwość, podejrzewając raczej, że gorsze prognozy w typowym raku wątrobowokomórkowym to efekt towarzyszącego często temu rakowi uszkodzenia narządu w przebiegu wcześniejszej marskości. Jeśli zwykłemu rakowi wątrobowokomórkowemu nie towarzyszy marskość, nie wydaje się wcale rokować gorzej niż  jego włóknistoblaszkowy kuzyn. Pięć lat od momentu rozpoznania przeżyje przeciętnie nieco mniej niż połowa chorych. Wydatnie pogarszają rokowanie przerzuty – no ale to generalnie standard w przypadku nowotworów złośliwych. Podobnie jak to, że lepsze perspektywy jawią się w przypadku osób, u których nowotwór da się jeszcze wyleczyć chirurgicznie, jak to było z dwudziestosiedmiolatkiem z pierwszej historii. W momencie publikacji, rok od diagnozy, miał się dobrze i nie zdradzał cech nawrotu ani śladu przerzutów.


<span>Operowany “na ostro” pęknięty rak włóknistoblaszkowy; CC-BY, </span>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3727204/
Operowany “na ostro” pęknięty rak włóknistoblaszkowy; CC-BY, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3727204/

A przerzuty niestety często obecne są już w momencie wykrycia. Pacjent czy pacjentka z rakiem włóknistoblaszkowym nierozsianym jeszcze ma ponad 80% szans na przeżycie kolejnych pięciu lat. Przerzuty zmniejszają je do mniej niż czterdziestu. A przecież nie są wyjątkowe sytuacje, gdy to przerzuty właśnie stanowią pierwszy objaw choroby. Pewna dwudziestotrzyletnia pacjentka na przykład wylądowała na stole operacyjnym z powodu szesnastocentymetrowego guza prawego jajnika z – jak sugerowały badania – licznymi przerzutami w przymaciczach, otrzewnej, drugim jajniku, wątrobie, a nawet wyrostku robaczkowym.


Liczne guzowate zmiany jajników i okolicy oraz kolejno – loża po usuniętej macicy z przydatkami i okolicznymi guzami oraz loża po usuniętym domniemanym przerzucie do wątroby; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28523316

Liczne guzowate zmiany jajników i okolicy oraz kolejno – loża po usuniętej macicy z przydatkami i okolicznymi guzami oraz loża po usuniętym domniemanym przerzucie do wątroby; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28523316



Wstępne rozpoznanie zaawansowanego raka jajnika po badaniach histopatologicznych wyciętych zmian szybko ustąpiło diagnozie zaawansowanego – owszem – rozsianego raka wątrobowokomórkowego w swej włóknistoblaszkowej odmianie. Ot, patologia bywa pełna niespodzianek. Nie mogę wam zaoferować niespodziankowego happy endu niestety, bo mimo dalszego leczenia nie udało się zatrzymać postępów choroby i pięć lat później kobieta zmarła. Z drugiej strony przy tak zaawansowanym schorzeniu być może powinno się mówić nie o zaledwie pięciu jednak, a o aż pięciu latach.


Napisałam, że patologia pełna jest niespodzianek. I rzeczywiście. Zresztą na pewno niejednej się jeszcze doczekamy. Rak włóknistoblaszkowy jako jednostka chorobowa stosunkowo nowa wciąż jest jeszcze chętnie badany i wciąż odsłania przed nami kolejne swe tajemnice. Wiemy już na przykład, że nie tylko niezwykła budowa mikroskopowa odróżnia go od konwencjonalnego raka wątrobowokomórkowego. To de facto zupełnie inny nowotwór obdarzony zupełnie innym zestawem mutacji i podążający odmiennymi ścieżkami metabolicznymi. Czego nie znamy, to przyczyn leżących u podłoża jego rozwoju. Wciąż szuka się jakichś unikalnych  potencjalnie zwiększających jego ryzyko czynników, takich jak znane nam czynniki ryzyka rozwoju zwykłego raka wątrobowokomórkowego. Posunięto się nawet do przegrzebania starych przedwojennych jeszcze archiwów zakładów patologii, gdy zaistniało podejrzenie, że być może grać by mogły pewną rolę w jego genezie obciążenia środowiskowe z czasu drugiej wojny światowej czy związany z nią rozwój przemysłowy. Nic z tego – sugestię niektórych badaczy, jakoby ta odmiana raka nie istniała przed rokiem 1939 szybko zbiły wykryte pośród starych preparatów przypadki doskonale wpasowujące się w kryteria diagnostyczne podówczas jeszcze nieistniejące – jeden z roku 1924, drugi – z 1915. Nadal zatem nie wiemy co mogłoby rozwojowi naszego “trochę innego” raka wątroby sprzyjać i nadal mamy w związku z nim czego szukać.

 

(Przypominam też, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana)


Literatura:


Fibrolamellar Carcinoma: A Concise Review
. CC Lin, HM Yang; Archives of Pathology and Laboratory Medicine 2018;142(9):1141-1145

Fibrolamellar Carcinoma: What Is New and Why It Matters. RP Graham; Surgical Pathology Clinics 2018;11(2):377-387

Differential diagnosis of tumors and tumor-like lesions of liver in infancy and childhood. HA Edmondson; A.M.A. Journal of Diseases of Children 1956;91(2):168-86

Fibrolamellar carcinoma of the liver: a tumor of adolescents and young adults with distinctive clinico-pathologic features. JR Craig, RL Peters, HA Edmondson, M Omata; Cancer1980;46(2):372-9

Fibrolamellar hepatocellular carcinoma with ovarian metastasis – an unusual presentation. SH Ciurea, E Matei, CS Stănescu, IG Lupescu, M Boroş, V Herlea, NI Luca, BM DorobanŢu; Romanian Journal of Morphology and Embryology 2017;58(1):187-192

An unusual case of jaundice: Biliary tumor thrombus in fibrolamellar hepatocellular carcinoma. JA Espinosa, A Merlo, M-O Arafeh, G Munene ; International Journal of Surgery Case Reports2017;36:50-54

Fibrolamellar hepatocellular carcinoma in an infant and literature review. O Cruz, A Laguna, M Vancells, L Krauel, M Medina, J Mora; Journal of Pediatric Hematology/Oncology 2008;30(12):968-71

Environmental exposures as a risk factor for fibrolamellar carcinoma. RP Graham, JR Craig, L Jin, AM Oliveira, JR Bergquist, MJ Truty, T Mounajjed, PT Greipp, MS Torbenson; Modern Pathology 2017;30(6):892-896



Paulina Łopatniuk


Lekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
 

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1470 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Po raz kolejny twierdzenie, że płeć nie jest binarna, ale bez żadnych nowych argumentów   Coyne   2024-03-29
Jak małpy człekokształtne (włącznie z ludźmi) straciły swoje ogony   Coyne   2024-03-26
Ale najpierw kawa   Tonhasca Júnior   2024-03-21
Ideolodzy: dlaczego nauczanie genetyki musi mieć charakter społeczno-polityczny   Coyne   2024-03-19
Przepływ genów od neandertalczyków i denisowian do ludzi „współczesnych” i odwrotnie   Coyne   2024-03-14
Wejdź – skoro nalegasz   Tonhasca Júnior   2024-03-09
Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki?   Coyne   2024-03-06
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Kolejna błędna próba skorygowania ewolucji   Coyne   2024-02-22
Ryjący w ziemi przedsiębiorcy   Tonhasca Júnior   2024-02-15
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą   Tonhasca Júnior   2024-01-15
Czy ludzie wyewoluowali w wodzie?   Coyne   2024-01-08
Jak upadają wielcy   Tonhasca Júnior   2024-01-04
Oczy reniferów zmieniają kolor, żeby łatwiej im było dostrzec jadalne porosty   Coyne   2023-12-30
Życzliwi przestępcy   Tonhasca Júnior   2023-12-28
Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach   Coyne   2023-12-26
Zdumiewający manipulatorzy   Tonhasca Júnior   2023-12-25
Nie gryzie się ręki, która cię zapyla   Tonhasca Júnior   2023-10-19
Rewolucja komunikacyjna   Hannam   2023-10-18
BBC szerzy propagandę rolnictwa organicznego, a biedni na świecie cierpią   i Kathleen Hefferon   2023-10-13
Niezwykły przypadek koewolucji i specyficzności zapylacz/storczyk   Coyne   2023-10-07
Płeć męska lub żeńska: nie ma nic pomiędzy   Elliot   2023-10-03
Myślenie intuicyjne i analityczne   Novella   2023-09-29
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
Jak (i dlaczego) ośmiornica edytuje swój RNA   Lewis   2023-09-23
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
Do jakiego stopnia pary mają wspólne cechy?   Novella   2023-09-14
Kenia daje zielone światło 58 projektom GMO – naukowcy na całym świecie kontynuują badania w dziedzinie biotechnologii, mimo procesów sądowych i dezinformacji   Ombogo   2023-09-08
Lancet atakuje anty-przebudzenie, a czytelnik odpowiada   Coyne   2023-08-24
Więcej wyrafinowanej teologii: uczony religijny zastanawia się, czy neandertalczycy mieli nieśmiertelne dusze   Coyne   2023-08-16
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Mało znana strona ryjkowców   Tonhasca Júnior   2023-08-11
Dlaczego nie można być osobą transrasową?   Coyne   2023-08-10
Walka z malarią za pomocą inżynierii genetycznej   Novella   2023-08-08
Jak restrykcje Unii Europejskiej podsycały głosy przeciwko GMO, jak również głód na globalnym Południu, a zwłaszcza w Afryce   Oria   2023-08-02
Nieznośni mali pomocnicy   Tonhasca Junior   2023-07-29
Macedońskie skarby   Tonhasca Júnior   2023-07-26
GMO i motyle   Novella   2023-07-25
Narzucanie ideologii naturze: Kew Garden celebruje „rośliny queer”   Coyne   2023-07-24
Smak miesiąca   Tonhasca Júnior   2023-07-20
Kłopoty na wylocie   Szczęsny   2023-07-18
Ideologiczne podważanie biologii   i Luana S. Maroja   2023-07-17
Role mężczyzn i kobiet w polowaniu, raz jeszcze   Coyne   2023-07-15
David Hillis o specjacji   Coyne   2023-07-13
Niechętni dawcy i pracowici biorcy   Tonhasca Júnior   2023-07-08
Grube problemy z jelitem   Szczęsny   2023-07-07
Badaczka z Leakey Foundation twierdzi, że kości orangutanów mówią nam, że biologiczna płeć jest spektrum, a nie binarna   Coyne   2023-06-30
Przez dziurkę od klucza   Szczęsny   2023-06-24
Nowa (nie podparta żadnymi dowodami) hipoteza, która eliminuje role płciowe w społecznościach łowców-zbieraczy   Coyne   2023-06-22
Błędne wyobrażenia o ewolucji   Coyne   2023-06-16
Influencerzy z podziemia   Tonhasca Júnior   2023-06-13
Jak wyewoluowało ubarwienie ostrzegawcze?   Coyne   2023-06-12
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
Kolczasty problem   Tonhasca Júnior   2023-06-06
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Błędna krytyka genetycznych testów na pochodzenie   Coyne   2023-06-02
Zdatny do lotu   Tonhasca Júnior   2023-06-01
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
Główny problem w filogenezie zwierząt wydaje się być rozwiązany   Coyne   2023-05-26
Americana   Tonhasca Júnior   2023-05-24
Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię?   Coyne   2023-05-18
Kenia: Musimy zająć się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, ale najpierw musimy położyć kres dezinformacji na temat upraw modyfikowanych genetycznie   Oria   2023-05-16
Czytanie myśli z fMRI i AI   Novella   2023-05-05
Jest lepiej niż myślisz   Lomborg   2023-05-03
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Niewygodna historia   Ferguson   2023-04-28
Biologia rezygnacji z działania: kiedy kontynuować, a kiedy spasować   Coyne   2023-04-26
Porywacze ciał   Tonhasca Júnior   2023-04-25
Porażka jest kluczowym składnikiem innowacji   Ridley   2023-04-22
Używanie roślin jako biofrabryk   Novella   2023-04-14
Dawno zmarli przemawiają do nas   Tonhasca Júnior   2023-04-12
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Uganda: aktywiści przeciwni biotechnologii szerzą dezinformację   Wetaya   2023-04-05
Anglia pozwala na uprawy poddane edycji genów   Novella   2023-04-03
Recenzja z książki  Can “The Whole World” Be Wrong?   Rose   2023-04-01
Psychologia ewolucyjna dla początkujących   Coyne   2023-03-27
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
Gigantyczna armia małych zabójców   Tonhasca Júnior   2023-03-22
Colin Wright broni binarności płci u zwierząt   Coyne   2023-03-15
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Zmienić język w ekologii i biologii ewolucyjnej! Przykład anemii sierpowatej   Coyne   2023-03-13
Wzrost liczby nieobecnych ojców i towarzyszące temu społeczne problemy   Geary   2023-03-11
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Dezinformacja o GMO: Kenijczykom będzie trudno podejmować racjonalne decyzje i to może kosztować życie   Mykonyo   2023-02-24
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
ChatGPT niemal zdaje lekarski egzamin końcowy   Novella   2023-02-21
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
Postmodernizm obnażony   Dawkins   2023-02-14
Powody naszych wierzeń. Jak i dlaczego irracjonalność trzyma nas w swoich szponach i jak możemy z tym walczyć?   Pinker   2023-02-13
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
W nowej książce jest słuszna krytyka idei, że są lepsze i gorsze gatunki, ale jest także błędne twierdzenie, że gatunki nie są realne   Coyne   2023-02-06
Kolczatki wydmuchują bąbelki śluzu z nosa, żeby się ochłodzić   Coyne   2023-02-02
Mali i zręczni influencerzy   Tonhasca Júnior   2023-01-31
Dowody na ewolucję: Bezwłose zwierzęta mają martwe geny na sierść   Coyne   2023-01-23
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Bąkojady czyszczą nosorożce   Coyne   2023-01-18
Mózg używa geometrii hiperbolicznej   Novella   2023-01-16
O wspaniały nowy świecie   Tonhasca Júnior   2023-01-12
Ciepło zabija. Zimno zabija wielu więcej   Jacoby   2023-01-09

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


&#8222;Choroba&#8221; przywrócona przez Putina


&#8222;Przebudzeni&#8221;


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk