Kolczasty problem

Jeżyna krzewiasta obejmuje wiele gatunków, które trudno odróżnić; ponad 300 z nich zostało uznanych w Wielkiej Brytanii. Te pokrewne gatunki są znane jako mikrogatunki i ze względów praktycznych są traktowane zbiorczo jako kompleks gatunkowy lub jako grupa zagregowana (w skrócie agg.). Dlatego jeżyny zwykle nazywamy Rubus fruticosus agg.

Rodzime europejskie jeżyny są cenionymi roślinami owocowymi, gdy są uprawiane jako odmiany, ale w pewnych okolicznościach są również inwazyjne. Ich gęste zarośla stanowią barierę dla zakochanych książąt i wędrującego bydła, a ich ciernie ranią zwierzęta i zanieczyszczają wełnę. Dzięki energicznemu wzrostowi (patrz, jak pędy pędzą naprzód), jeżyny mogą konkurować z innymi dzikimi roślinami i ograniczać rozwój sadzonek drzew; pozostawione bez kontroli, jeżyny mogą szybko zmienić skład gatunkowy i strukturę fizyczną niektórych siedlisk. Z tych powodów są uważane za chwasty inwazyjne w Australii, Nowej Zelandii i USA.

Jak jednak wiemy z wielu poradników życiowych, problemy są okazjami z cierniami: wiele ptaków i małych ssaków gniazduje lub chroni się w krzakach jeżyn. A ich jagody są pokarmem dla różnych zwierząt, takich jak borsuki, myszy polne, lisy, ćmy i norniki: zobacz, jak niektóre z nich jedzą pożywne owocowe śniadanie. Jagody jeżynowe są bardzo przydatne, gdy inne źródła pokarmu zaczynają kurczyć się późnym latem i jesienią.

Zarośla jeżyn: bariera i schronienie © Richard Humphrey, Wikimedia Commons:

Ale jeżyny mają znacznie więcej do zaoferowania; ich otwarte, miskowate kwiaty, typowe dla rodziny Rosaceae, są łatwo dostępne i wytwarzają duże ilości pyłku i nektaru, które są dostępne przez większą część sezonu – w Wielkiej Brytanii zwykle od maja do września. Tak więc wiele owadów zapylających i innych korzysta z tych obfitych i niezawodnych źródeł pożywienia, od pszczoły miodnej (Apis mellifera), która jest jednym z najbardziej entuzjastycznych gości, po rzadkie gatunki, takie jak trzmiel zmienny (Bombus humilis) (Wignall i in., 2020).

Zapraszający kwiat jeżyny © Rosser1954, Wikimedia Common:

Jeżyny mają elastyczne podejście do reprodukcji. Zwykle rozmnażają się wegetatywnie (bez nasion), rozmieszczając „rozłogi”, pędy, które zapuszczają korzenie, gdy dotykają ziemi; mogą uciekać się do apomiksji, czyli produkcji nasion bez zapłodnienia; lub rzadziej mogą wykorzystywać znany mechanizm seksualny osadzania się pyłku. Ta zróżnicowana strategia pomaga wyjaśnić złożoną taksonomię jeżyn. Rośliny powstałe w wyniku wzrostu wegetatywnego lub apomiksji są klonami, genetycznie identycznymi z rośliną rodzicielską. Kiedy od czasu do czasu krzyżują się i produkują nasiona z zapłodnionych zalążków, powstałe potomstwo będzie miało profile genetyczne nieco różniące się od rośliny rodzicielskiej. Z biegiem czasu warianty te stają się gatunkami nieznacznie różniącymi się od siebie, które rozprzestrzeniają się jako klony i łatwo krzyżują (Clark i Jaseniuk, 2012). Rozplątanie tych gatunków to zadanie dla małego plemienia cierpliwych, zawziętych taksonomów zajmujących się batologią (od starogreckiego báton, „jeżyna”): naukowe badanie roślin z rodzaju Rubus.

Chociaż rozmnażanie płciowe jest rzadkie, jest ważne dla zachowania różnorodności genetycznej jeżyn, a tutaj owady odgrywają swoją rolę poprzez zapylanie krzyżowe roślin. Wśród wielu gości jeżyn, kilka pszczół i much zostało uznanych za kandydatów do tej pracy. Ale ta lista jest stronnicza, ponieważ pomija zbierające pyłek lub nektar owady, których normalnie nie widzimy– nocnych gości, tj. ćmy. I nie należy ich lekceważyć. Podobnie jak wiele innych roślin, jeżyny wytwarzają nektar o zmiennym stężeniu cukrów w ciągu dnia, a ich największa wydajność występuje od późnego popołudnia do wieczora. Taka słodka nagroda nie mogła pozostać niezauważona przez wędrowców z nocnej zmiany. Andersona i in. (2023) zgłosił szereg gości odwiedzających kwiaty jeżyny w ciągu dnia (głównie muchy i pszczoły); ale w nocy niemal tylko ćmy wpadały po łyk nektaru. Co więcej, choć ćmy odwiedzały mniej kwiatów na godzinę niż dzienni goście, osadzały więcej ziaren pyłku na znamionach. To ważne odkrycie. Nawiedzanie kwiatów jest często – i błędnie – zakładane jako zapylanie. W rzeczywistości wielu odwiedzających całkowicie unika pyłków lub udaje im się usunąć nieznośne żółte ziarna z ich ciał. Osadzanie się pyłku to dobrze sprawdzona metoda oceny, kto i co zapyla.

Zawisak tytoniowy (Manduca sexta) osadzający pyłek na kwiatach wiesiołka dwuletniego (Oenothera harringtonii) w Colorado Springs © Smith i in., 2022:

Tak więc to wygląda. Niezależnie od miłośników jeżyn, ich krzewy są na ogół pogardzanymi składnikami naszej flory, mimo że odgrywają ważną rolę we wspieraniu zapylaczy i innych zwierząt. Z kolei klienci tych jeżyn mogą polegać na skrytych ćmach w zakresie rozmnażania płciowego swoich żywicieli. Jak to często bywa w naturze, fabuła jest znacznie bardziej złożona, niż się wydaje.

Wśród jeżyn, Valentine Cameron Prinsep (1838–1904), delektując się soczystymi jagodami © Stephen Craven, Wikimedia Commons:

Link do oryginału: https://whyevolutionistrue.com/2023/05/27/readers-wildlife-photos-1860/

Why Evolution Is True, 27 maja 2023

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

* Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskim entomologiem.