Mali i zręczni influencerzy
Arachne, urodzona w starożytnym królestwie Lidii, naprawdę umiała tkać. Może była mistrzynią w tkactwie, ale nie była zbyt mądra. Chwaliła się światu swoimi umiejętnościami, twierdząc, że jest lepsza od samej Ateny, bogini rękodzieła. Wszystkie te przechwałki dotarły do niebiańskich uszu, a urażona bogini uznała, że nadszedł czas, by utrzeć nosa impertynenckiej Lidyjce. Przebrana za staruszkę Atena pojawiła się przed Arachne i ostrzegła ją, że irytowanie bogów może zakończyć się łzami. Arachne nie tylko zignorowała radę staruchy, ale wyzwała ją na konkurs tkania. Atena ujawniła swoją prawdziwą tożsamość i odkrzyknęła: „Proszę bardzo, ty suko!” (lub coś podobnego; tłumaczenia są różne). Udowadniając ponad wszelką wątpliwość, że nie jest mądra, Arachne nie ustąpiła. Co gorsza, utkała wspaniały obraz, ale o treści godnej tabloidu. Księżniczka Leda i Zeus przebrani za satyra i łabędzia oddający się różnym igraszkom. Na tkaninie Arachny były także różne romantyczne wykroczenia członków rodziny królewskiej, takich jak Apollo, Dionizos i Posejdon.
Atena, choć przyznała, że przegrała z lepszą tkaczką, była wściekła i upokorzona – w końcu Zeus był jej tatusiem. Podarła pracę Arachne na kawałki i zniszczyła jej krosno. Do Arachne wreszcie dotarło. Przerażona swoją lekkomyślnością, powiesiła się. Atena, która miała stanowisko bogini mądrości, zdecydowała, że głupia śmiertelniczka zrozumiała nauczkę. Zamieniła linę, na której wisiała Arachne, w pajęczynę i przywróciła Arachne do życia, ale nie do poprzedniego. W księdze VI Metamorfoz Owidiusz opowiada nam, co się stało: „Arachne wypadły włosy. Zniknął jej nos i uszy, jej głowa skurczyła się do najmniejszych rozmiarów, a całe jej ciało stało się malutkie. Jej smukłe palce przylgnęły do jej boków jako nogi, reszta to brzuch, z którego wciąż przędła nić i jak pająk [po grecku arachni] tka swoją starożytną sieć”. Odtąd potomkowie Arachne będą wisieć na nitkach i dalej pracować jako utalentowani tkacze.
W kulturach zachodnich historia Arachne jest tylko jednym z wielu mitów, legend i symboli związanych z pająkami (gromada Arachnida, rząd Araneae). Pomimo swojego znaczenia w naukach humanistycznych, pająki mają tendencję do wywoływania u ludzi szeregu negatywnych emocji: strachu, wstrętu, obrzydzenia. Rzeczywiście, dzieci w wieku szkolnym najbardziej boją się pająków, bardziej niż porwania, drapieżników lub ciemności. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne uznaje arachnofobię, uporczywy i irracjonalny strach przed pająkami, za zaburzenie psychiczne, które dotyka wielu ludzi. Wrodzony strach przed pająkami i wężami prawdopodobnie jest pozostałością zachowania nabytego podczas naszej ewolucyjnej historii w celu identyfikowania i unikania zwierząt, które mogą być dla nas szkodliwe (np. New & German, 2015 . Evolution and Human Behavior 36: 165-173).
Pomoc dzieciom, by spały spokojnie: Mała Panna Muffet ma zamiar nawiązać znajomość. Grafika autorstwa Arthura Rackhama, 1913. Wikimedia Commons:
Negatywnemu wizerunkowi pająków nie pomaga dezinformacja: Mammola i in. zgromadzili dane z gazet w 40 językach na całym świecie i doszli do wniosku, że około połowa wiadomości była całkowicie błędna, nieścisła lub nastawiona na sensację. Jest to godne ubolewania, ponieważ przypadki konfliktów pająków z ludźmi lub zwierzętami domowymi są niezwykle rzadkie, zwłaszcza biorąc pod uwagę ich liczebność: w niektórych siedliskach można natknąć się na 130 do 150 osobników/ m². Ale większości z nich raczej nie zobaczysz, ponieważ są małe, prowadzą nocny tryb życia lub polują w zakamarkach gleby. Około 45 tysięcy znanych gatunków pająków występuje w praktycznie każdym środowisku lądowym na naszej planecie. Zamiast gryźć ludzi, pająki spędzają większość czasu na tropieniu lub ściganiu niczego niepodejrzewającej ofiary (z wyjątkiem jednego gatunku roślinożercy, cudownie nazwanego Bagheera kiplingi). Są eurybiontami, rzucającymi się na wszystko, co jest w ich zasięgu.
Owady zapylające mają powody, by szczególnie uważać na jedną grupę pająków: ukośnikowate (rodzina Thomisidae). Większość z nich to drapieżniki zasadzkowe: siedzą idealnie nieruchomo w miejscu, które może być odwiedzane przez owady, takie jak kwiat, i czekają, by przyleciała ich przekąska. Co gorsza, wiele pająków ukośnikowatych wykazuje pewien stopień crypsis, zdolności wtapiania się w otoczenie w celu uniknięcia wykrycia (co różni się od mimikry, która polega na maskowaniu się przez podobieństwo do innego organizmu). Można po prostu powiedzieć, że pająki ukośnikowate są bardzo dobre w kamuflażu.
Samica pająka ukośnikowatego, przypominająca kraba z białymi paskami (Misumenoides formosipes) na stanowisku. Może zmieniać kolor z żółtego na biały, aby dopasować się do otoczenia © Judy Gallagher, Wikimedia Commons.
Co ciekawe, muchy są mniej podatne na drapieżnictwo pająków niż pszczoły, prawdopodobnie dlatego, że mają lepszy wzrok i mogą unikać napastników lub im umknąć. Trzmiele rzadziej stają się ofiarami niż pszczoły samotne i pszczoły miodne, tylko dlatego, że są większe i masywniejsze, a przez to trudniejsze do złapania. Sugerowano, że długa trąbka i unoszący się w powietrzu wzór latania niektórych ciem wyewoluowały jako mechanizmy unikania drapieżników: im dalej od kwiatu i mniej statycznie, tym większa szansa na ucieczkę przed czyhającym pająkiem. Ale nie tylko poprzez zabijanie pająki zakłócają zapylanie: sama ich obecność powoduje, że owady odwiedzają mniej i spędzają mniej czasu na kwiatach. W rezultacie pająki mogą zmniejszyć wskaźniki zapylania, a tym samym produkcję nasion (np. Romero i in., 2011. PLoS JEDEN 6,6: e20689).
Koniec gry: samica pająka ukośnika (Thomisus onustus) chwytająca pszczołę © Alvesgaspar, Wikimedia Commons.
Sądząc z powyższego możesz pokusić się o szał zabijania pająków w swoim ogrodzie, by chronić zapylacze i zapylanie. To byłby błąd. Mamy ograniczoną wiedzę na temat wpływu drapieżnictwa na zapylanie, ale nie ma powodów do niepokoju. Liczba zabitych gości kwiatowych stanowi ułamek ich populacji, więc wyeliminowanie pająków w niczym by nie pomogło. A ze względu na złożoność tych interakcji mogą wystąpić szkodliwe konsekwencje.
Pająk ukośnik, Thomisus onustus, występujący w całej Europie, ogranicza wizyty pszczół do kwiatów pleszczotki górskiej (Biscutella laevigata). Ale pająki nie preferują pszczół: wezmą wszystko, co stanie im na drodze. Tak więc owady żywiące się częściami wegetacyjnymi (liście, płatki itp.) prawdopodobnie będą głównymi ofiarami pająków tylko dlatego, że występuje ich więcej niż zbieraczy pyłku lub nektaru (Knauer i in ., 2018. Nature Communications 9, 1367). Bez pająka owady mogłyby bezkarnie zjadać pleszczotkę górską.
Pająki ukośniki żerujące na pszczole bruzdownicy ( Halictus sp.) i gąsienicy ćmy piętnówki kapustnicy ( Plutella xylostella ) © AC Knauer (Knauer et al ., 2018. Nature Communications 9, 1367):
W Ameryce Południowej bezżądła pszczoła Trigona spinipes odwiedza mniej kwiatów spokrewnionego z grochem Chamaecrista ramosa, gdy w pobliżu występują pająki ukośnikowate z rodzaju Misumenops. Co jest dobre z punktu widzenia rośliny, ponieważ te pszczoły grabią pyłek, to znaczy raczą się pyłkiem bez zapylania kwiatów. Ale pszczoły zadrzechniowate Xylocopa ordinaria i X. hirsutissima, które są pełnoprawnymi zapylaczami C. ramosa, nie dają się odstraszać przez pająki, prawdopodobnie dlatego, że są zbyt duże i silne, aby je schwytać (Telles i in ., 2019. Biological Journal of Linnean Society 126: 521–532). Tak więc goszczenie drapieżnika pszczół o ograniczonych zdolnościach łowieckich może być korzystne dla rośliny.
Mesumenops bellulus gotowy do śmiertelnego uścisku, ale nie jest groźny dla dużych pszczół zadrzechniowatych ©Judy Gallagher i Bob Peterson. Wikimedia Commons:
Pająki to jedna z najważniejszych grup drapieżników na Ziemi, mająca ogromny wpływ na świat przyrody. Nyffeler & Birkhofer oszacowali, że pająki zabijają rocznie równowartość 400 do 800 milionów ton ofiar na całym świecie. Ponad 90% tej biomasy stanowią skoczogonki i owady, w tym ogromna liczba szkodników domowych i rolniczych. Dla porównania, roczne spożycie pokarmu wszystkich ptaków morskich na świecie szacuje się na 70 milionów ton.
Stoły nakryte do obiadu. Dla owada jest tam niebezpiecznie:
Rzeź dokonywana przez pająki jest niezwykle korzystna: reguluje liczebność licznie występujących gatunków, zapobiegając przejmowaniu środowiska przez nie, a także utrzymując w ryzach szkodniki. Są także niezbędnym pożywieniem dla innych stworzeń: osy, żaby, jaszczurki, ptaki, a nawet ryby żywią się pająkami, czasem w znacznym stopniu.
Nie musisz lubić pająków; ale świadomość ich znaczenia ekologicznego sprawiłaby, że byłyby bardziej akceptowane i cenione, nawet na odległość.
Ku uciesze obrończyni praw kobiet, J. K. Rowling, nowy gatunek pająka odkryty w Indiach w 2016 r. został nazwany na cześć Godryka Gryffindora, znanego z serii o Harrym Potterze): Eriovixia gryffindori. Cały czas odkrywane są nowe gatunki pająków © India Biodiversity Portal i Suzelfe (Wikimedia Commons):
Johnny Cash, „Człowiek w czerni”, był źródłem nazwy nowego gatunku tarantuli, którego samce są zazwyczaj czarne: Aphonopelma johnnycashi. Pająk został odkryty w pobliżu kalifornijskiego więzienia, które zainspirowało Casha do piosenki Folsom Prison Blues (1955). A. johnnycashi jest jednym z 14 nowych gatunków tarantuli odkrytych ostatnio w Stanach Zjednoczonych (Hamilton i in ., 2016. Zookeys 560: 1-340) © Hamilton i in., Wikimedia Commons.
Why Evolution Is True, 20 stycznia 2023
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
*Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskim entomologiem.