Szejk Dżarrah i niesymetryczne roszczenia

Lustrzane odbicie sprawy Szejk Dżarrah zdarzyło się niedawno w Iraku. Tam lokator w Bagdadzie, który obawiał się, że jego dom zostanie zburzony, zaapelował do żydowskiego właściciela ziemi, który obecnie mieszka w Kanadzie, by pozwał do sądu dewelopera, który sfałszował akt własności.

Jednak, nawet gdyby wygrali sprawę sądową, żydowscy właściciele nie mogliby żądać swojej własności, ponieważ zostały one znacjonalizowane – Żydom odebrano prawa własności, kiedy zmuszono ich do wyjazdu z kraju.

Podczas gdy dyskusje mogą odbywać się tam, gdzie rządzi Izrael, Jonathan Spyer pisząc w “Jerusalem Post”, pokazuje fundamentalną asymetrię: wszystkie drogi wiodące do restytucji przejętej własności żydowskiej w krajach arabskich są zamknięte. “Siła jest prawem” w dyktaturach, które prześladowały żydowskich obywateli, wyznaczonych na kozły ofiarne jako syjoniści. Dla Żydów sama myśl o ubieganiu się o zwrot ich własności jest uważana za  śmiechu wartą.

Żydom wygnanym z krajów arabskich odebrano własność wartą miliardy dolarów. (Nieliczni Żydzi wydaleni z Egiptu po kryzysie sueskim, obywatele brytyjscy i francuscy, otrzymali pewną rekompensatę od Wielkiej Brytanii i Francji, ale olbrzymia większość nie otrzymała niczego.)

Był tylko jeden przykład zwrotu własności jej żydowskim właścicielom, rodzinie Metzger - „zwrócono” Hotel Cecil w Alexandrii. Egipski sąd w 1996 roku wydał wyrok, że hotel ma być zwrócony Albertowi Metzgerowi, ale wyrok nie został wykonany z obawy, że będzie stanowić precedens do zwrotu znacjonalizowanej własności żydowskiej.

Dopiero w 2007 roku egipski rząd zaproponował umowę, według której wyrok zostałby wykonany, ale rząd natychmiast odkupiłby hotel od rodziny Metzger.

Kiedy Ustanowiono Komisję Roszczeń Majątkowych po inwazji Iraku w 2003 roku, by zająć się roszczeniami Irakijczyków, którym odebrano ich własność, początkowy punkt czasowy ustalono na rok 1968, kiedy to reżim Baas przejął władzę. To wykluczyło olbrzymią większość potencjalnych ubiegających się o zwrot majątku – 130 tysięcy Żydów, którzy opuścili kraj w latach 1950-51.  

Komisja Roszczeń miała być powołana według warunków umowy pokojowej między Egiptem a Izraelem w 1979 roku. Nigdy jednak jej nie powołano.

Jerozolima jest wyjątkiem. Kiedy miasto dostało się pod izraelską jurysdykcję po 1967 roku, Żydzi wygnani przez Jordańczyków w 1948 roku otrzymali możliwość odzyskania swoich nieruchomości na Starym Mieście i we wschodniej Jerozolimie.  

Prawo z 1970 roku umożliwia żydowskim właścicielom żądanie restytucji w sądzie. Jest jednak ważne zastrzeżenie: prawo chroni lokatorów, którzy płacą czynsz. W wypadku Szejk Dżarrah lokatorzy odmówili płacenia czynszu.  

W Izrael zaszła częściowa wymiana nieruchomości: żydowscy uchodźcy z krajów arabskich zamieszkali w porzuconych palestyńskich domach i wsiach. I odwrotnie, Palestyńczycy zajęli żydowskie dzielnice, kluby społeczne, szkoły i synagogi w Iraku, Libii, Libanie i Syrii.

Drażliwa kwestia roszczeń majątkowych uchodźców po obu stronach nadal oczekuje na wszechstronne porozumienie pokojowe. Najbardziej sprawiedliwym rozwiązaniem może być rekompensata zamiast restytucji. W świetle ostatnich wydarzeń ta perspektywa wydaje się odległa.  

Sheikh Jarrah and asymmetrical property claims

JNS Org. 18 maja 2021

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Lyn Julius  

Dziennikarka, współzałożycielka brytyjskiego stowarzyszenia HARIF, Żydów pochodzących z Północnej Afryki i krajów Bliskiego Wschodu; stowarzyszenia informującego o liczącej trzy tysiące lat historii Żydów na Bliskim Wschodzie i o losie tej mniejszości wyznaniowej i religijnej w XX wieku. Rodzina Lyn Julius pochodzi z Iraku.