Wronia inteligencja
Wrony są naprawdę mądrymi ptakami. Prawdopodobnie wielu ludzi wie już o tym, ale ich inteligencja nadal zaskakuje badaczy. Nowe badanie dodaje jeszcze więcej dowodów na zdolności tych ptaków do rozwiązywania problemów.
Najpierw nieco o wronach – są członkami rodziny Corvidae, która obejmuje wrony, kruki, gawrony, kawki, sójki, sroki, srokówki jasnoskrzydłe, Pyrrhocorax i Nucifraga. Cała ta rodzina ptaków wykazuje się stosunkową bystrością, ale szczególnie wrony i sójki pokazały zaskakującą inteligencję. Wrony należą do nielicznych zwierząt, które zdają egzamin lustra – rozpoznają się w lustrze (właściwie to badanie zrobiono z euroazjatyckimi srokami – w jednym z badań wrony nie zdały egzaminu lustra), potrafią tworzyć i używać narzędzi, mają niewiarygodną pamięć i okazują imponujące zdolności rozwiązywania problemów.
W nowym badaniu przyglądano się wronom brodatym. Badacze ustawili „automaty”, które działały tak, że po włożeniu kawałka papieru odpowiedniej wielkości do szpary, uwalniał się smakołyk. Wrony szybko nauczyły się, jak używać automatu, by uzyskać żywność. To jednak nie była nowość – nowością było to, że badacze dawali następnie wronom papier, ale o rozmiarach nieodpowiednich do automatu. Wrony nie miały żadnych wskazówek, jakiej wielkości ma być papier poza własną pamięcią poprzedniego użycia.
Pytaniem badaczy było – czy wrony potrafią dopasować papier do właściwego rozmiaru i kształtu tylko z pamięci? Potrafiły to zrobić bez żadnego problemu. Badacze sądzili, że potrafią, ponieważ te wrony już pokazały zdolność wytwarzania narzędzi. Robią haczyki z łodyg i używają ich do chwytania robaków lub ryb. Robią to posługując się pamięcią. Młode wrony także uczą się tej umiejętności od rodziców, co wskazuje na istnienie kultury wytwarzania narzędzi u tych wron.
Mózgi wron
Najbardziej interesujące są implikacje tych badań dla zrozumienia zwierzęcej inteligencji i inteligencji ogólnie. Mamy tendencję do używania ludzkiej inteligencji jako ogólnego przykładu „inteligencji”, ale w rzeczywistości jest wiele dróg ewolucyjnych, jakimi może pójść inteligencja.
W porównaniu do innych zwierząt wrony mają dość duże mózgi w stosunku do rozmiarów ciała. Ich “współczynnik encefalizacji” jest mniej więcej równy szympansom. EQ jest stosunkiem mózgu do wielkości ciała, ale z dopasowaniem do wielkości, ponieważ nie jest to związek liniowy. Wrony mają EQ 4,1, szympansy 4,2, ludzie 8,1. Nie jest to jednak wszystko.
Możemy także spojrzeć na gęstość neuronalną – liczbę neuronów na gram mózgu. Ptaki na ogół mają wysoką gęstość neuronalną – wyższą niż naczelne. W swoich małych mózgach mają więc większą moc przetwarzania. Kilku badaczy próbowało stworzyć pełniejszą miarę mocy przetwarzania. Rozważali kilka zmiennych: “liczbę neuronów korowych, gęstość upakowania neuronów, odległość między neuronami i szybkość przewodnictwa aksonów”. Krukowate również przy tych pomiarach otrzymują wysokie wyniki, a ludzie najwyższe.
Ponieważ krukowate są latającymi ptakami, istnieje skrajny nacisk ewolucyjny na minimalizowanie ich wagi. Dlatego, jeśli równocześnie istnieje presja na większą inteligencję, ma sens pakowanie ciaśniej neuronów zamiast tworzenia większych mózgów (jak to zrobili ludzie). Ptaki nie mogłyby latać, gdyby miały olbrzymie głowy.
W każdym razie stosunkowo duże i potężne mózgi krukowatych odpowiadają ich zaobserwowanej inteligencji. Jest jednak jeszcze jedna cecha, którą należy rozważyć – organizacja mózgu. Jednym z powodów, dla których naukowcy byli początkowo zaskoczeni inteligencją krukowatych, jest fakt, że brak im płatów czołowych, jakie widzimy u naczelnych, a szczególnie u ludzi. Jest to część mózgu głównie związana z rozwiązywaniem problemów, rozumieniem siebie (stąd test lustra) i umysłową elastycznością.
Badacze podejrzewali więc, że wrony wyewoluowały inną strukturę w mózgu do przeprowadzania tego samego rodzaju przetwarzania i jak dotąd dowody wskazują, że istotnie tak jest. Badacze patrzący na aktywność mózgu wron podczas rozwiązywania problemów znaleźli taką aktywność w nidopallium caudolaterale (NCL). Wydaje się prawdopodobne, że ta część mózgu wron wyewoluowała obwody niezbędne dla zachowań elastycznego rozwiązywania problemów, jakie wykazują wrony.
Jest to więc przykład konwergentnej ewolucji. Krukowate i naczelne rozwinęły różne części swoich mózgów, by podejmować elastyczne, adaptacyjne zachowania. Wrony są inteligentne, ale mają inną anatomię mózgu niż naczelne.
Fascynuje myślenie, dokąd może to zaprowadzić. Jeśli będą mogły ewoluować przez kolejne 100 milionów lat, czy jest możliwe, że krukowate wyewoluowałyby w technologiczny gatunek? Jaki byłby?
Istnieją inne gatunki, które także mają wysoką gęstość neuronalną w połączeniu z imponującymi zdolnościami rozwiązywania problemów. Na przykład, szopy pracze są także naprawdę bystre. Łatwo jest wyobrazić sobie, że ewoluują w technologiczny gatunek.
Oczywiście dotyczy to także większości naczelnych. Ciekawe jest jednak, że tylko jedna mała gałąź i jeden nadal żyjący gatunek rzeczywiście wyewoluował technologiczną, budującą cywilizacje inteligencję. Wskazuje to przypuszczalnie, że nawet jeśli wiele cech istnieje, prawdopodobieństwo nadal jest niewielkie. Wiele rzeczy musi się zbiec, nie tylko bystrość.
Fascynujące jest także zgadywanie, jaka mogłaby być całkowicie obca inteligencja, inteligencja z kosmosu. Moim zdaniem, jedyne, co możemy o tym powiedzieć, jest, że będzie się bardziej różnić od ludzkiej inteligencji niż potrafimy to sobie wyobrazić. Kosmici w science fiction są na ogół (jest kilka wyjątków) niewiarygodnie ludzcy – nie tylko anatomicznie, ale intelektualnie. Całkowicie niezależna ścieżka ewolucyjna, nawet przy konwergentnej ewolucji rozwiązującej podobne problemy, nadal dawałaby inteligencję, która byłaby całkowicie różna od naszej w zaskakujące i iluminujące sposoby.
Być może, inteligencja krukowatych jest maleńkim oknem na to, czego moglibyśmy oczekiwać, kiedy zetkniemy się z inteligencją z kosmosu – czyli czymś zupełnie innym.
2 lipca 2018
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
Steven Novella
Neurolog, wykładowca na Yale University School of Medicine. Przewodniczący i współzałożyciel New England Skeptical Society. Twórca popularnych (cotygodniowych) podkastów o nauce The Skeptics’ Guide to the Universe. Jest również dyrektorem Science-Based Medicine będącej częścią James Randi Educational Foundation (JREF), członek Committee for Skeptical Inquiry (CSI) oraz członek założyciel Institute for Science in Medicine.
Prowadzi blog Neurologica.