Kolejny gatunek wron używa narzędzi

“Zewnętrzne wykorzystanie luźnego lub dającego się manipulować przyczepionego obiektu w środowisku, by zmienić skuteczniej kształt, pozycję lub stan innego obiektu, innego organizmu lub samego użytkownika, kiedy użytkownik trzyma i manipuluje bezpośrednio narzędzie podczas lub przed użyciem i jest odpowiedzialny za prawidłowe i skuteczne nakierowanie narzędzia”.

I, według artykułu z Wikipedii, używanie narzędzi odkryto w 33 rodzinach ptaków, włącznie z tymi (mam filmy wideo dla każdego przykładu):

• Czapla zielona “tworzy przynętę na ryby ze skórek chleba, owadów, dżdżownic, gałązek, piór i innych obiektów, rzucając je na powierzchnie wody, by zwabić małe ryby”. (Video)
• Ścierwniki (białosępy) rozbijają jaja kamieniem (być może, tylko w niewoli)
• Kłowacz kaktusowy, jedna z zięb Darwina, używa kolców kaktusa do wydobywania lub przebijania owadów
• Modroary hiacyntowe używają drewnianych klinów i liści do rozbijania orzechów.

Jest znacznie więcej przykładów, choć autorzy artykułu, jakim zajmujemy się dzisiaj, mówią, że “widomo tylko o garści gatunków ptaków, które używają narzędzi, żerując w naturze”. Prawdą jest, że dla niektórych ptaków „używanie narzędzi” było zaobserwowane tylko w niewoli, ale artykuł Wikipedii sugeruje, że użycie narzędzi w naturze jest widziane u znacznie więcej niż „garści” ptaków.

Nie jestem pewien jak ważne jest rozróżnienie “użycie w naturze” i “użycie w niewoli”; w obu wypadkach zwierzęta mogą albo mieć wdrukowane używanie narzędzi, albo mogą nauczyć się tego od innych osobników, które same do tego doszły. I niezależnie od tego czy dzieje się to w niewoli, czy na wolności, mówi nam coś o kreatywności i inteligencji zwierząt. Przypuszczam, że biologów bardziej interesuje „naturalne” zachowanie niż zachowanie w niewoli, być może dlatego, że jest możliwość uczenia się od ludzi zamiast od innych zwierząt. Ale biolodzy są znacznie bardziej zafascynowani tym, co dzieje się w stanie dzikim niż tym, co dzieje się w zoo. Dla rzeczy takich jak zachowania godowe ma to duże znaczenie, ale nie tak duże dla używania narzędzi.

Tak czy inaczej, każdy przykład używania narzędzi przez zwierzęta zyskuje uwagę, jak ten, opisany w nowym artykule w”Nature” przez Christiana Rutza i in. (link poniżej). Niestety, nie tylko to zachowanie widziane jest tylko w niewoli, ale może być widziane tylko w niewoli, bo gatunek, który go używa, wymarł na wolności. Chodzi o wronę ogorzałą, ‘Alalā (Corvus hawaiiensis), kiedyś rdzenną na Hawajach, ale wytępioną na wolności przez grabieże myszołowów, szczurów i dzikich kotów. Ptaki te żyją obecnie tylko w niewoli i są hodowane do możliwego wypuszczenia na wolność. Jest ich 109 w trzech obiektach hawajskich i jest jeden samotny osobnik pokazywany w San Diego Zoo Safari Park.

Tutaj jest ‘Alalā; to są przystojne ptaki, a jak to krukowate, są bardzo bystre:

Autorzy zbadali 104 z istniejących 109 ptaków i odkryli, że 78% z nich spontanicznie używa narzędzi (głównie patyków) do sondowania, przebijania i podważania kawałków żywności umieszczonych w eksperymentalnym pniu, pełnym dziur i szczelin. Oto jak wygląda to zachowanie, a można je także zobaczyć na filmie tuż pod zdjęciami:

Już wiedzieliśmy, że wrona brodata, Corvus moneduloides, nie tylko używa narzędzi, ale rozwiązuje wszelkiego rodzaju zagadki (patrz moje poprzednie posty tutaj, tutaj i tutaj), i mogą nawet mieć „teorię umysłu”. Wiadomo, że C. moneduloides używa narzędzi na wolności, ale nie można tego ustalić w wypadku ‘Alalā.

Obserwacja używania narzędzi wywołuje pięć pytań:

Jak wiele razy to zachowanie powstało wśród tych 108 wron w niewoli?  Ponieważ są zamknięte w klatkach i trzymane razem (z zapisami ich historii) jako część programu hodowlanego, autorzy ustalili, że jeśli to zachowanie było wyuczone i kopiowane, mogło powstać między 1 a 8 razy. Zdaniem autorów było to więcej niż jeden raz, ponieważ „jest mało prawdopodobne, by pojedyncza ‘innowacja’ mogła wyjaśnić zaobserwowaną w całym gatunku kompetencję w posługiwaniu się narzędziami”. No cóż, można i tak, chociaż same dane nie świadczą na korzyść wielokrotnego powstawania tej innowacji.    

Czy jest to zachowanie nauczone od innych, czy też może zachowanie pojedynczych osobników? Zachowanie, nawet jeśli jest wyuczone od innych, musi zacząć się od jednego osobnika, a więc pytanie jest nieco mylące. Niemniej ma znaczenie dla pytania, jak wiele razy mogło “powstać” zarówno w niewoli, jak w stanie dzikim. (Ważniejszym pytaniem, a nie umiem znaleźć sposobu, w jaki można by na odpowiedzieć, jest to, czy istnieje per se skłonność genetyczna do używania narzędzi, czy też te ptaki po prostu uczą się szybko wszystkiego i wpadły na pomysł narzędzi jako wygodnego sposobu dobrania się do pokarmu.)  

W każdym razie autorzy zbadali siedem naiwnych wron, wychowanych w dwóch grupach, które nigdy nie widziały dorosłych, używających narzędzi. Wszystkie siedem zaczęły z czasem sondować dziury i szpary patykami, chociaż tylko pięciu w końcu się to udało. Są to jednak tylko dwa niezależne początki takiego zachowania, nie zaś pięć.

Czy to zachowanie zdarza się na wolności? Tego, oczywiście, nie wiemy, ale autorzy argumentują, że kiedy ‘Alalā żyły na swobodzie, prawdopodobnie używały narzędzi. Opierają to na dwóch obserwacjach: że młode spontanicznie wpadły na pomysł używania patyków, by dostać się do żywności (dość przekonujące) i że używanie narzędzi można znaleźć u całego gatunku w niewoli (niezbyt przekonujące). Notują, że zanim gatunek wymarł na wolności w 2002 r., nie było żadnych obserwacji używania narzędzi przez dzikie osobniki, chociaż żerowały na gałęziach i pniach. Jak powiedziałem jednak, dla mnie obserwacja używania narzędzi jest fascynująca, niezależnie od tego, czy jest widziana w naturze.

Czy używanie narzędzi u wron brodatych i wron ogorzałych powstało niezależnie? Niemal z pewnością tak,ponieważ ‘Alalā i wrony brodate są dalekimi krewnymi, a żaden gatunek pomiędzy nimi nie pokazuje tego zachowania. Jest więc nieprawdopodobne, że zostało odziedziczone od wspólnego przodka. Tutaj jest filogeneza pokazana w artykule wraz z mapą i kilkoma innymi ptakami używającymi narzędzi.

Na koniec, dlaczego to zachowanie występuje tylko u tych dwóch gatunków wron? No cóż, wrony są bystre, a więc już mają skłonność do rozwijania takich zachowań, szczególnie biorąc pod uwagę ich niezwykłą zdolność do rozwiązywania skomplikowanych zagadek. Autorzy proponują następujące wyjaśnienie  używania narzędzi przez te dwa gatunki:

Możliwym bodźcem ekologicznym dla tych dwóch gatunków – jak również dla używających narzędzi kłowaczy kaktusowych – jest to, że wyewoluowały na odosobnionych wyspach tropikalnych (Fig. 1e powyżej), gdzie konkurencja o zdobycz jest zredukowana, a drapieżnicy nie stanowią wielkiego zagrożenia. Te warunki, które uprzednio uważano za sprzyjające zachowaniu używania narzędzi, mogą być różne w środowiskach wyspiarskich, ale przypuszczalnie są rzadsze w habitatach przylegających lądów, dostarczając możliwego wyjaśnienia uderzającej rzadkości ptasiego używania narzędzi.  

Drapieżnictwo nie wydaje mi się ważne i nie jest jasne, co autorzy mają na myśli: czy używanie patyków powoduje, że ptak bardziej naraża się na zjedzenie?  Ważniejszy wydaje się brak konkurencji, szczególnie dzięciołów, a nie ma ich na Galapagos, Nowej Kaledonii i Hawajach. Dzięcioły są skuteczniejsze w wydobywaniu zwierzyny niż te wrony (na przykład, dzięcioły nie muszą szukać narzędzia) i mogły wykonkurować wrony w polowaniu na owady w i na drzewach.  

To można przetestować, jeśli znajdzie się inne gatunki wron na wyspach, na których nie ma dzięciołów ani innych ptaków, które potrafią wydobywać pokarm z drzew bez narzędzi, ale wymagałoby to dużej próbki niespokrewnionych wron i nie wiem, czy mamy coś takiego. Tym co mamy, jest kolejny przykład użycia narzędzi przez ptaki i obserwację, że młode wrony mogą spontanicznie zacząć to robić. Nie wiem, czy zasługuje to na artykuł w „Nature”, chociaż z pewnością warte jest doniesienia. U podstaw całego rozgłosu leży fakt, że używanie narzędzi jest fascynujące dla ludzi, bo jesteśmy gatunkiem antropomorfizującym.

h/t: Nicole, Trevor Price

________

Rutz, C., B. C. Klump, L. Komarczyk, R. Leighton, J. Kramer, S. Wischnewski, S. Sugasawa, M. B. Morrissey, R. James, J. J. H. St Clair, R. A. Switzer, and B. M. Masuda. 2016. Discovery of species-wide tool use in the Hawaiian crow. Nature 537:403-407.

Another species of crow uses tools

Why Evolution Is True, 21 września 2016

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska