Żaba broni się: ukrywa, walczy lub jedno i drugie

Greg Mayer

2016-06-11

Świstek pięciopalcy (Leptodactlyus pentadactylus), Lapa Rios Ecolodge, Osa, Kostaryka

Choć dość ukryty na poszyciu lasu, który nazywa swoim domem, świstek pięciopalcy (Leptodactylus pentadactylus) na zdjęciu powyżej jest zbyt widoczny na kandydata do konkursu “znajdź żabę”. Ten duży gatunek żab (osiąga ponad 150 mm długości) przejawia to, co w armii nazwano by “obroną w głąb” – serię zachowań i adaptacji defensywnych, które pomagają żabie uniknąć losu posiłku kogoś innego. Żabę na powyższym zdjęciu spotkałem w Lapa Rios Ecolodge, przy końcu półwyspu Osa, podczas niedawnej wyprawy na Kostarykę.

Był to duży okaz (dobrze ponad 100 mm) i znaleźliśmy go nocą w lesie deszczowym. Jego pierwszą linią obrony było to, że trudno było go zobaczyć na tle urozmaiconej mieszanki brązowawych liści, gałązek i błota poszycia leśnego. (Czerwony odblask oczu jest łatwiejszy do zauważenia, ale na szczęście dla żab, nocni drapieżnicy nie noszą latarek!) Kiedy zobaczyliśmy tę żabę, siedziała wyprostowana, ale kiedy zbliżyliśmy się, rozpłaszczyła się na podłożu i gdy podszedłem z przodu, żeby zrobić zdjęcie, wepchnęła pysk w ziemię i stała się mniej widoczna.

Świstek pięciopalcy (Leptodactlyus pentadactylus), Lapa Rios Ecolodge, Osa, Kostaryka

Ponieważ tylko chcieliśmy zrobić zdjęcia, żaba nie przeszła do kolejnych linii obrony. Gdybyśmy ją sprowokowali, przyjęłaby postawę obronną z uniesionym grzbietem, nadętym ciałem i syczącymi dźwiękami, podobnie do tego, co widzimy u niektórych ropuch (Leptodactylus nie jest prawdziwą ropuchą). Nie widziałem (a przynajmniej nie pamiętam, bym widział) tego u Leptodactylus— to zachowanie opisał dla tego gatunku Jaime Villa (1969)– ale widziałem to u agi – ropuchy olbrzymiej.

Wzniesiona postawa obronna Leptodactylus pentadactylus (Villa, 1969: Fig. 6).

Oczywiście, przyciąga to uwagę potencjalnego drapieżnika – skoro była schowana, dlaczego teraz powstaje przeciwko swojemu wrogowi? Tutaj wchodzi do gry kolejna linia obrony. Po pierwsze, żaba jest duża, a to zachowanie czyni, że wygląda na jeszcze większą. Dla niektórych drapieżników żaba to o kęs za dużo. Następnie, jeśli dotknąć żabę, wydziela duże ilości toksycznego śluzu. Wywołuje on ostrą reakcję alergiczną u ludzi i prawdopodobnie również u innych zwierząt, co najmniej u ssaków, jeśli nie wszystkich innych kręgowców – intensywne kichanie, załzawione i piekące oczy – a z własnego doświadczenia mogę potwierdzić, że jest to bardzo nieprzyjemne. Mówi się, że ludzie w pobliżu żaby, którzy nawet jej nie dotknęli, mogą mieć te same objawy z powodu przenoszenia się kropli śluzu drogą powietrzną. Śluz irytuje skórę i powoduje ból wszystkich zadrapań i otwartych ranek (których, na szczęście, nie miałem, kiedy łapałem żaby). Wydaje ona także głośny, przeszywający dźwięk, który może spowodować, że zaskoczony drapieżnik poluźni chwyt. Norm Scott informował, że ten dźwięk przywoływał kajmany, a nawet spekulował, że taka jest jego funkcja – przywołanie kajmanów, by rozprawiły się ze zwierzęciem napastującym żabę – taka trąbka dla kawalerii!

Obrona drzewołazowatych jest prostsza niż wielowarstwowa obrona świsteka pięciplacego – aposematyczność czyli jaskrawe ubarwienie ostrzegawcze i bardzo toksyczne wydzieliny skóry. W Lapa Rios spotkaliśmy dwa gatunki. Phyllobates vittatus, z jaskrawymi paskami pomarańczowymi, jest członkiem rodzaju, który obejmuje trzy gatunki rodziny drzewołazowatych, Dendrobatidae, których używają Indianie do robienia zatrutych strzał.

Liściołaz paskowany (Phyllobates vittatus), Lapa Rios Ecolodge, Osa, Kostaryka

W ciągu dnia znaleźliśmy trzy z nich nad Rio Carbonero. Znaleźliśmy także trzy Dendrobates auratus wzdłuż ścieżki w Lodge, maszerujące z tupetem w biały dzień, jak to mają w zwyczaju. Widziałem ich całkiem dużo w innych częściach Kostaryki, ale przez 4,5 dnia w Lapa Rios widzieliśmy tylko trzy. Nie udało mi się zrobić dobrego zdjęcia żadnemu z tych gatunków; lepsze zdjęcie auratus jest we wcześniejszym poście, a w innym wcześniejszym poście jest więcej szczegółów o żabach drzewołazowatych. BBC Earth ma sympatyczne wyjaśnienie żab drzewołazowatych z linkami do ciekawych artykułów.

Poison Dart Frog (Dendrobates auratus), Lapa Rios Ecolodge, Osa, Costa Rica

Savage, J.M. 2002. The Amphibians and Reptiles of Costa Rica: A Herpetofauna between Two Continents, between Two Seas. University of Chicago Press, Chicago

Scott, N.J. 1983. in D.H. Janzen, ed. Costa Rican Natural History. University of Chicago Press, Chicago

Villa, J. 1969. Comportamiento defensivo de la “Rana Ternero”, Leptodactylus pentadactylus. Revista de Biología Tropical 15:323-329. pdf

Frog defense: hiding, fighting or both

Why Evolution Is True, 4 czerwca 2015

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Greg Mayer

Zastępca kuratora działu gadów i płazów w muzeum zoologicznym Uniwersytetu Wisconsin. Doktorat z biologii ewolucyjnej obronił na Harvardzie.