Gąsienica, która tworzy ochronny kask

A jeszcze jest Uraba lugens, ćma australijska potocznie znana jako szkieletowiec liści gumowca, a jeszcze bardziej potocznie jako Mad Hatterpillar. [Szalony Kapelusznik z Alicji w krainie czarów, MK] Podobnie jak wszystkie gąsienice, rośnie zrzucając twardą powłokę przed powiększeniem miękkiego ciała pod spodem. Za każdym razem jednak, kiedy to robi, zatrzymuje część powłoki, która kiedyś otaczała jej głowę. Z każdą wylinką sterta na głowie rośnie i staje się w końcu wysoką, zwężającą się wieżą.  

Tak, ta gąsienica nosi kapelusz zbudowany z jej starych nakryć głowy.

Kapelusz. Ze starych nakryć głowy. Jak ja to robię, to wszyscy narzekają. Jak robi to gąsienica, to zasługuje na całe lata badań i uwagi. Kiedy australijski entomolog, Noel McFarland opisał tę gąsienicę w 1980 r., napisał:

“Trudno wyobrazić sobie jakiemu (jeśli jakiemukolwiek) celowi może służyć zachowanie sterty pokryw głowy. Może przyciągnąć pierwsze dziobnięcie dociekliwego ptaka lub ugryzienie jaszczurki… Jednak sama gęsta, owłosiona powłoka… prawdopodobnie wystarczyłaby jako odstraszacz dla większości ptaków”.

Nie tylko jednak ptaki stanowią zagrożenie dla gąsienic. Dręczą je także pasożytnicze osy i muchy, które składają jaja w ich ciałach, jak też drapieżne owady, które wysysają ich płyny ustrojowe. Czy wieża starych kapeluszy pomaga gąsienicy przeciwko tym wrogom?

Aby to sprawdzić, Petah Low z University of Sydney wyhodowała gąsienice Uraba lugens i ostrożnie usunęła z niektórych stare kapelusze przy pomocy pincety i pędzla. Następnie postawiła je do walki przeciwko drapieżnym pluskwom na arenie szalki Petriego. Pluskwy zaatakowały ochoczo, próbując wbić swoje partie gębowe w głowy gąsienic. W odpowiedzi gąsienice rzucały się, zwijały, podnosiły i wymiotowały. Te, które miały kapelusze, używały ich do odepchnięcia lub zaabsorbowania ataków pluskiew, co przedłużało walkę. Ale w zamkniętej szalce Petriego pluskwy zawsze wygrywały.

A co dzieje się w terenie? Low wyniosła kilka swoich gąsienic z kapeluszami i bez nich i przywróciła je naturze. Po ośmiu dniach sprawdziła, co się stało i odkryła, że grupa gąsienic bez kapeluszy nie miała większych szans na przeżycie niż grupa ubrana w kapelusze. Kiedy jednak były w mieszanych grupach, kapelusze podwajały ich szansę przeżycia. Te, które nie miały kapeluszy, miały również większe prawdopodobieństwo, że złożą w nich jaja pasożytnicze muchy i osy.

Czyli mieszanka. Sterta jarmułek najwyraźniej funkcjonuje jako fałszywy cel dla drapieżników i istotnie w niektórych wypadkach chroni gąsienice. Ale, jak pisze Low, “Choć pokrywy na głowie dostarczają pewnego rodzaju ochrony, mogą nie być równie skuteczne przeciwko wszystkim napastnikom i nie zapobiegać atakom zdeterminowanego napastnika”. Skuteczność starych kapeluszy wydaje się także zależeć od tego, czy wszyscy inni mają dodatkowe kapelusze na głowach, czy nie.

Ale nawet jeśli kapelusze nie są doskonałą obroną, są bardzo opłacalne. Gąsienice nie muszą inwestować w wytwarzanie toksycznych substancji chemicznych ani w budowanie kłujących włosków – po prostu muszą zatrzymać kawałki swojego ciała, które inaczej wyrzuciłyby. Nawet jeśli daje im to niewielką przewagę, może to wystarczyć. Może to wyjaśnić, dlaczego gąsienice Mad Hatterpillar są tylko jedną z kilku gąsienic, które tworzą sterty tarcz na głowie. Kilka innych, pokrewnych gatunków używa tej samej strategii – jeden w Japonii, jeden w Indiach i dwa w Europie.

This Caterpillar Builds a Protective Hat from Old  Heads

Not Exactly Rocket Science, 3 marca 2016

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Ed Yong