Uo, zaklinacz deszczu
Pokazał na cienkie jak brzytwa odłupki obsydianu rozrzucone między potłuczonymi garnkami z gliny. W świetle mojej latarki na kasku dostrzegłem kilka stosów popiołu, które wyglądały, jakby ogień wygasł zaledwie kilka godzin temu, ale w rzeczywistości paliły się tam ogniska setki, a może ponad tysiąc lat przed moim urodzenie i całkowity brak ruchu powietrza lub jakichkolwiek innych zakłóceń zachował je w nienaruszonym stanie.
Rytuały krwi wydawały się działać i deszcze powracały co roku. Dlaczego Majowie uważali, że bogom sprawi frajdę okaleczanie ludzi, pozostaje tajemnicą (ale zgaduję, że bogowie na całym świecie mają dość podobne upodobania). Jak się jednak okazuje, samookaleczanie mogło być daremne, bo inne stworzenie już działało na ich rzecz, wzywając Chaaca, boga deszczu Majów.
Uo, czyli nosatka meksykańska (Rhinophrynus dorsalis), jak znana jest wśród herpetologów, jest jedynym członkiem stosunkowo bazalnej („prymitywnej”) rodziny płazów Rhinophrynidae. Jej najbliżsi żyjący krewni są równie dziwaczni. Są to czysto wodne, żaby z Ameryki Południowej i Afryki (Pipidae). Rhinophrynus występują w nisko położonych lasach od najbardziej na południe wysuniętego końca Teksasu do Kostaryki. Wśród żab są unikatowe, bo mają język przyczepiony w głębi jamy gębowej, tak jak ssaki – u wszystkich innych żab język jest przyrośnięty przednim końcem i podczas polowania wysuwa się i odwraca dołem do góry.
Patrząc na pysk tego zwierzęcia trudno zobaczyć jakiekolwiek podobieństwo do typowej żaby. Otwór gębowy uo jest maleńki i otoczony dziwnymi, przypominającymi poduszki opuszkami. Mikrofotografia elektronowa pokazała, że każda komórka wokół otworu gębowego żaby uzbrojona jest w keratynowy kolec, który prawdopodobnie chroni otwór gębowy, kiedy żaba przepycha się przez glebę. Podobnie jak większość żab grzebiących uo zakopuje się tyłem, używając krótkich ale mocnych nóg tylnych jako łopat. Nadyma również rytmicznie ciało w miarę, jak głębiej wbija się w glebę, żeby poszerzyć i ustabilizować ściany norki. Kiedy jest jednak w pełni wkopana, żaba potrafi poruszać się do przodu, pchając głowę w kierunku termitier i mrowisk, źródła swojego pokarmu. Nikt nigdy nie widział żerującej uo, bo to wszystko dzieje się pod ziemią, ale wydaje się, że poluje wysuwając język wzdłuż specjalnych rowków w bezzębnej jamie gębowej i połykając zdobycz – gryzące mrówki i kąsające termity – żywe i całe. W celu zminimalizowania efektów tych agresywnych owadów nabłonek przełyku ma podobne do liści wypustki, które niezmiernie przyspieszają trawienie.
Kiedy byłem w Belize w zeszłym tygodniu, ucząc fotografowania podczas BugShot, było jasne, że bóg deszczu Chaac już usłyszał wezwanie uo i bardzo hojnie wylewał na ziemię ze swoich wypełnionych deszczem tykw. Po kilku dniach mój czarny plecak zrobił się pleśniowo biały, a mój laptop zamigotał i umarł. Wydawało się, że komary celowały głównie w kąciki moich oczu i złożyły wiele larw gzików na mojej skórze, ale zobaczenie zadziwiającej uo było warte tego wszystkiego.
Piotr (Peter) Naskręcki
Entomolog, fotograf, popularyzator nauki. Ukończył studia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, doktorat na University of Connecticut, pracuje w Museum of Comparative Zoology, Harvard University.
Piotr Naskręcki prowadzi znakomity blog naukowy The Smaller Majority. Jego zdjęcia owadów (i nie tylko owadów) fascynują i kuszą, żeby je sobie natychmiast ściągnąć. Nie należy tego jednak robić bez pozwolenia, gdyż zarówno zdjęcia, jak i teksty zastrzeżone są prawami autorskimi.