Polowanie na nietoperze

Piotr Naskręcki

2014-05-14

Nietoperze podkowcowate (Hipposideros sp.) w jaskini na płaskowyżu Cheringoma Plateau, Park Narodowy Gorongosa.

Cały ostatni miesiąc był zawieruchą gorączkowej aktywności, związanej głównie z otwarciem Laboratorium Różnorodności E.O. Wilsona w Parku Narodowym Gorongosa. Nie pozwalało mi to na prowadzenie blogu, ale zdecydowanie było tego warte – Laboratorium jest fantastycznym obiektem, który przez wiele następnych lat będzie służył jako baza badawcza dla dzisiejszych i przyszłych naukowców w parku i jako ośrodek zaawansowanej edukacji o bioróżnorodności dla studentów w Mozambiku (właśnie skończyłem nauczanie na pierwszych afrykańskich warsztatach entomologii i było to wspaniałe doświadczenie).

Tworzymy także Ogólne Zbiory Gorongosa z ambitnym celem udokumentowania przez następne 15-20 lat całej (lub przynajmniej tyle, ile to fizycznie możliwe) wielokomórkowej różnorodności w parku – spróbuję zamieszczać częste informacje o tym przedsięwzięciu. Tymczasem chciałbym zaprosić wszystkich biologów, by przyjechali i pracowali w Gorongosa – jest tu cały kosmos niezbadanego życia, czekający na zbadanie i uratowanie. Zainteresowanych proszę o kontakt ze mną – Gorongosa potrzebuje waszych projektów badawczych i z przyjemnością pomożemy je wam zrealizować.

Nietoperz bruzdonosowaty (Nycteris cf. thebaica) z Gorongosa i sonogram jego echolokacji.

Jedną z wielu korzyści posiadania stałej i bezpiecznej bazy logistycznej w miejscu o takim bogactwie biologicznym jak Gorongosa jest to, że nie obawiam się przywiezienia i zostawienia tam mojego kosztownego wyposażenia high-tech i eksperymentowania z nim. Od miesięcy marzyłem o wypróbowaniu mojego systemu fotografii ultraszybkiej i wreszcie mogłem to zrobić w zeszłym miesiącu, fotografując latające nietoperze w komforcie naszego laboratorium. Wielu fotografowało nietoperze w locie i technologia tej sztuki istnieje przynajmniej od lat 1980. Niewielu jednak próbowało robić zdjęcia latających nietoperzy techniką białego tła, którą spopularyzował projekt Meet Your Neighbours i bardzo chciałem to wypróbować.

Pomarańczowy nietoperz Rhinolophus landeri z Gorongosa i sonogram jego echolokacji.

Zestaw do fotografowania nietoperzy w locie będzie znajomy dla każdego, kto kiedykolwiek zajmował się fotografią ultraszybką: używam zewnętrznej, bardzo szybkiej migawki (czas działania 6mS, więc 10-50 razy szybszej niż migawka w standardowym aparacie typu lustrzanka) zamontowanej na Canonie 7D z 100mm makro-obiektywem, uruchamianym za pomocą dwóch przecinających się promieni laserowych i wyposażonym w cztery lampy błyskowe Canona, w celu właściwego doświetlenia.

Cognisysto firma, która sprzedaje gotowe rozwiązania do ultraszybkiej fotografii i ich znakomity system StopShot stworzył podstawę mojego wyposażenia. Trudną częścią było stworzenie specjalnej sceny, gdzie trasa lotu nietoperza byłaby stosunkowo wąska, pozwalając mi na porządne oświetlenie. W zeszłym roku fotografowałem nietoperze w jaskini, co było stosunkowo łatwe, ale nie dawało mi kontroli nad oświetleniem. Potrzebne mi było lepsze ograniczenie ich ruchów i postanowiłem wziąć duży dyfuzyjny namiot, który zamieniłem w salę lotów dla nietoperzy.

Namiot miał około metra długości, dając nawet największemu gatunkowi z Gorongosa dość miejsca do lotu. Po bokach tego namiotu wyciąłem dwa małe okna (pokryte cienkim, przezroczystym Perspexem), które pozwalały na przejście promieni laserowych. Przód tego teatru nietoperzy musiał pozostać otwarty, ale coś musiało powstrzymać nietoperze przed ucieczką; w końcu wziąłem duży kawał cienkiego szkła (i musiałem dopasować lampy błyskowe, żeby nie odbijały się od szkła). Ktoś jednak musiał włożyć tam nietoperze i to na pewno nie mogłem być ja (obawa przed wścieklizną!).

Nietoperz Hipposideros caffer z Gorongosa i sonogram jego echolokacji.

Na szczęście otrzymałem pomoc od Jen Guyton, absolwentki Princeton i specjalistki od nietoperzy, która pracuje w Gorongosa nad swoim doktoratem. Ponieważ chwytanie nietoperzy, żeby zdobyć próbki ich DNA (lub raczej DNA ich ofiar) było częścią jej conocnej rutyny, Jen mogła przynieść żywe nietoperze do mojego studia i panować nad nimi, podczas gdy ja robiłem zdjęcia. Kiedy udało się rozwiązać wszystkie techniczne problemy, system działał jak z nut – w kilka minut robiłem mnóstwo zdjęć każdego nietoperza, a potem zwierzę nieuszkodzone opuszczało mój namiot dyfuzyjny.

Zestaw studyjny do fotografowania nietoperzy w locie: (1) ultraszybka migawka Cognisys zamontowana na 100mm obiektywie Canon; (2) laser i czujnik promienia laserowego (identyczny, ale pionowo odwrócony zestaw jest zamontowany po przeciwnej stronie namiotu).

Ale niektóre gatunki okazały się trudniejsze od innych – członkowie rodziny Molossidae (moje ulubione nietoperze) nie były w stanie wzbić się z poziomych powierzchni i dlatego nie mogły latać w tym namiocie. W przyszłym miesiącu mam zamiar fotografować je w naturze przez połączenie tego systemu z światłem ultrafioletowym – mam nadzieję, że nietoperze przyciągną owady przylatujące do światła (co często robią) i prędzej lub później uruchomią laserową migawkę. Tutaj przeczytasz, czy mi się to udało.

I końcowa uwaga – nie próbuj robić tego w domu! Nikt poza specjalistami, szczepionymi przeciwko wściekliźnie, z legalnym pozwoleniem i w pełni wyszkolonymi w obchodzeniu się z żywymi nietoperzami, nigdy nie powinien próbować łapać tych zwierząt. Jeśli interesuje cię fotografowanie nietoperzy, skontaktuj się z teriologiem na najbliższym uniwersytecie albo z grupą ochrony zwierząt, która pracuje z tymi ssakami, a może ci pomogą. Po zobaczeniu w akcji niewiarygodnie ostrych, przenoszących Lyssavirus zęby nietoperzy z Gorongosa, myślę o nich teraz jak o latających żmijach – pięknych i szybkich i, potencjalnie, bardzo śmiercionośnych.

Szary nietoperz Rhinolophus landeri z Gorongosa

Mozambique Diary: Shooting bats

The Smaller Majority, 6 maja 2014

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Piotr (Peter) Naskręcki

Entomolog, fotograf, popularyzator nauki. Ukończył studia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, doktorat na University of Connecticut, pracuje w Museum of Comparative Zoology, Harvard University.

Piotr Naskręcki prowadzi znakomity blog naukowy The Smaller Majority. Jego zdjęcia owadów (i nie tylko owadów) fascynują i kuszą, żeby je sobie natychmiast ściągnąć. Nie należy tego jednak robić bez pozwolenia, gdyż zarówno zdjęcia, jak i teksty zastrzeżone są prawami autorskimi.