Neandertalczycy: bliscy obcy

Jedną rzeczą, której nie omówiłem z braku miejsca, jest pytanie, które ciągle powtarzam, a na które naukowcy zawsze odpowiadają w sposób intrygująco niezobowiązujący: czy neandertalczycy są członkami naszego gatunku? Czy są Homo sapiens? Czy są podgatunkiem – Homo sapiens neanderthalensis? Czy też są osobnym gatunkiem – Homo neanderthalensis?

Przez większą część XX wieku wielu naukowców widziało w neandertalczykach przodków dzisiejszych Europejczyków. Pod koniec jednak XX wieku niektórzy badacze argumentowali, że żyjący dziś ludzie są potomkami małej grupy Afrykanów, która rozprzestrzeniła się po świecie. Odkrycie DNA neandertalczyków cudownie zamieszało w tej dychotomii. DNA sugeruje, że ludzie i neandertalczycy mają wspólnego przodka, który żył 600 tysięcy lat temu. Po setkach tysięcy lat zetknęli się znowu i krzyżowali. Fakt, że mamy część neandertalskiego DNA pokazuje, że ich hybrydowe potomstwo mogło mieć własne dzieci. Można argumentować, że ta zdolność posiadania potomstwa oznacza, iż należymy do tego samego gatunku. Być może jesteśmy po prostu podgatunkiem, który wygląda inaczej, ponieważ zaadaptowaliśmy się do innych warunków – Afryka kontra Eurazja.

Ale najnowsze dane dodają nowy element. Wiele genów Neandertalczyków wydaje się redukować liczbę potomstwa, jaką mogły mieć hybrydy. To wyjaśniałoby, dlaczego duże odcinki genomu człowieka nie posiadają neandertalskiego DNA.

Nie jest jeszcze jasne, dlaczego te geny były szkodliwe, ale wskazówki są fascynujące. Weźmy FOXP2, gen związany z językiem u ludzi. Neandertalczycy także mieli FOCP2, ale wydaje się, że dobór naturalny wymazał ich wersję z ludzkiej puli genowej. Czy ludziom z neandertalskim FOXP2 było trudno mówić? Istnieją inne wskazówki, że geny neandertalskie tworzyły bezpłodne hybrydy męskie. Te efekty nie musiały być katastroficzne i prowadzić do zniknięcia genów neandertalskich. Mogły tylko spowodować ich spadek na przestrzeni wielu pokoleń.

Nie ma żadnych znanych barier reprodukcyjnych między żyjącymi dziś ludźmi, niezależnie od tego, jak odlegle mogą być spokrewnieni ze sobą. Te bariery są zasadnicze dla powstawania nowego gatunku (chociaż nadal mogą pozwolić pewnym populacjom na krzyżowanie się po milionach lat). Możemy więc chyba powiedzieć, że neandertalczycy, choć nie całkiem odrębny gatunek, byli na drodze do całkowitego rozejścia się z nami.

Neanderthals intimate strangers

The Loom, 29 stycznia 2014

Tłumaczenie M.K.