Przeleciało z wiatrem

Athayde Tonhasca Júnior

2025-01-12

Rusałka osetnik jest jednym z najbardziej kosmopolitycznych motyli, nieobecnym jedynie na Antarktydzie i w Ameryce Południowej. © Muséum de Toulouse, Wikimedia Commons.

Gdy słońce wzeszło rano 28 października 2013 roku, motyl rusałka osetnik (Vanessa cardui) wyszedł z nocnego letargu, rozłożył skrzydła, aby się rozgrzać i rozpocząć pracowity dzień. Gdyby motyl był świadomy i samoświadomy, od razu wiedziałby, że przeszedł przez trudny okres. Jego skrzydła były pościerane i miejscami postrzępione. Gdyby motyl rozejrzał się dookoła, zobaczyłby, że ma towarzystwo: inne rusałki osetniki, wszystkie równie poturbowane, kotłowały się w pobliżu. Znajdowały się na plaży otoczonej nieznaną roślinnością, a co dziwniejsze, morze wydawało się być po złej stronie. W ogóle nie wyglądało to jak Afryka Zachodnia, skąd wystartowały 5 do 8 dni wcześniej. Spostrzegawczy motyl miałby rację: wylądowały w Gujanie Francuskiej, ponad 4200 km od domu po drugiej stronie Oceanu Atlantyckiego.

Rusałki osetniki to zapalone podróżniczki, nieustannie w ruchu, aby nadążyć za sezonowymi roślinami, na których żerują. Każdej wiosny wyruszają z tropikalnej Afryki do Europy przez Saharę i Morze Śródziemne, tylko po to, aby wrócić jesienią. 15 000-kilometrowa podróż tam i z powrotem kolejnych pokoleń między Afryką a Europą jest najdłuższym zarejestrowanym lotem migracyjnym motyli. Ale przekroczenie Oceanu Atlantyckiego, jak zarejestrowali Suchan i in. (2024), jest znacznie trudniejszym wyzwaniem: bez przystanków na posiłek, bez wytchnienia. Jak rusałki osetniki przeżyły tak wyczerpującą podróż?

Trasy wiosennej migracji rusałki osetnika z Afryki Północnej do Europy © Sémhur, Wikimedia Commons:

Współtowarzysz podróży, motyl danaid wędrowny lub monarcha (Danaus plexippus), może dać pewne wskazówki. Co roku motyle monarchy opuszczają swoje lęgowiska w południowej Kanadzie i północnej części USA we wrześniu i październiku, a do miejsc zimowania w środkowym Meksyku docierają w listopadzie. Migrujące monarchy poruszają się z energooszczędną prędkością około 9 km/h, wolniej niż człowiek uprawiający jogging (choć istnieje dość duża rozbieżność w szacunkach prędkości motyli), więc muszą się mozolić, aby pokonać dystans ponad 4000 km.

Wzory migracji motyla monarchy na południe © US Forest Service:

U niektórych owadów, takich jak ważki różnoskrzydłe i ważki równoskrzydłe (Odonata), lot jest kontrolowany przez przednie i tylne skrzydła. Inne, takie jak koniki polne, świerszcze i spokrewnione gatunki (Orthoptera) mają lot napędzany tylnymi skrzydłami). Lot motyli i ciem (Lepidoptera) jest kontrolowany głównie przez przednie skrzydła (Dudley, 2002). Ale tylne skrzydła nie odgrywają drugorzędnej roli w lokomocji motyli: są wyjątkowo dobrze rozwinięte i są połączone z przednimi skrzydłami, aby trzepotać synchronicznie, dzięki czemu motyle ogólnie mają największą powierzchnię skrzydeł w stosunku do masy ciała ze wszystkich owadów latających, a być może i wszystkich zwierząt latających, co jest bardzo pomocne dla gatunków migrujących.

Wydajna maszyna latająca: samica monarchy © Kenneth Dwain Harrelson, Wikimedia Commons:

Jednak samo trzepotanie skrzydłami nie wystarczy: rezerwy tłuszczu szybko się wyczerpią. Dlatego monarcha wykorzystuje umiejętności znane pilotom samolotów; szybuje, wykorzystując prądy powietrza i prądy termiczne. Trzymając skrzydła nieruchomo, a ich przednie i tylne skrzydła zachodzą na siebie, tworząc jedną powierzchnię aerodynamiczną, monarcha zyskuje wysokość, szybując we wznoszących się prądach powietrza, tak jak robią to ptaki. Ta technika jest najbardziej energooszczędną metodą podróżowania w stosunku do pokonywanych odległości. Przy dobrej pogodzie i wietrze od tyłu monarcha może wznieść się na wysokość co najmniej 300 m nad ziemią i szybować na bardzo duże odległości (Gibo & Pallett, 1979).

Monarchy, ptaki i piloci szybowcowi lecą w kierunku klifu lub budynku, aby dzięki odchylonej strudze powietrza przelecieć nad przeszkodą i wznieść się na większą wysokość. © Aerospaceweb.org:

Suchan i in. (2024) oszacowali, że podróż rusałek osetników byłaby ograniczona do około 780 km bez tankowania. Nawet gdyby mogły się pożywić i pomimo sprzyjających wiatrów, nie przekroczyłyby 1900 km, trzepocząc skrzydłami. Rusałki kalifornijskie musiały szybować wzdłuż północno-wschodnich pasatów, dominujących wiatrów od Afryki Zachodniej do północno-zachodniej Ameryki Południowej – tych samych wiatrów, które pomogły Portugalczykom i Hiszpanom skolonizować Nowy Świat. Na podstawie obserwacji monarchów, rusałki osetniki musiały szybować przez około 85% czasu potrzebnego na ich transkontynentalny lot. Ta zdolność do rozprzestrzeniania się może wyjaśniać ich nagłe stadne pojawienie się w tak różnych miejscach jak Lazurowe Wybrzeże, Gaza, Madagaskar, Karaiby, wyspy Pacyfiku i na Syberii, za kołem podbiegunowym (Shields, 1992):

Model trajektorii wiatru 48 godzin przed zaobserwowaniem rusałek osetników w Gujanie Francuskiej © Suchan i in., 2024:

Duże, rzucające się w oczy skrzydła pozwalają motylom podróżować daleko, ale przyciągają również wrogie osobniki, takie jak głodne ptaki. Aby zmniejszyć niebezpieczeństwo zakończenia życia jako soczyste kąski, motyle muszą wykonywać działania unikowe. Ich dobrze rozwinięte tylne skrzydła pozwalają im wykonywać nagłe zwroty za pomocą zaledwie kilku machnięć, co zapewnia im wyjątkową zwrotność. Większość motyli lata chaotycznie, często zygzakiem bez dostrzegalnych wzorów. Jeśli kiedykolwiek próbowałeś złapać motyla w powietrzu, wiesz, jak umiejętnie unikają prześladowców. Nieregularne, chaotyczne wzorce lotu mogą frustrować i zniechęcać najbardziej bezwzględnego drapieżnika, który najprawdopodobniej zrezygnowałby z pościgu, pragmatycznie przekonując siebie metodą „kwaśnych winogron”, że zamierzona ofiara to „mały cukierek owinięty w wielki papier” (Jantzen & Eisner, 2008).

Dżentelmen, który nie potrafi zaimponować damom swoimi umiejętnościami łowieckimi. Łapanie motyli w kanale weneckim, 1854 © Antonio Rotta, Wikimedia Commons:

Motyle wywołują uczucia wrażliwości i czułości, ale estetyka nie jest dobrym ekologicznym miernikiem. Te owady są dobrze przystosowane do kaprysów życia, w tym do złej pogody, niedostatku pożywienia i zagrożenia ze strony drapieżników. Niektóre gatunki są w stanie pokonywać – dobrowolnie lub nie – odległości, na których padłyby pozornie mocniejsze stworzenia. Te wyczyny wytrzymałościowe muszą być istotne dla rozprzestrzeniania się i kolonizacji podróżujących na gapę zarodników i pyłków, ale takie efekty muszą zostać jeszcze dokładnie zbadane. Tymczasem możemy nadal doceniać piękno motyli, wiedząc, że ich postrzegana kruchość jest myląca.

Link do oryginału: https://whyevolutionistrue.com/2024/12/26/readers-wildlife-photos-2242/

Why Evolution Is True, 26 grudnia 2024

Tłumaczenie; Małgorzata Koraszewska

Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskim entomologiem.