Czerwone skarby
In the treasure trove of the garden’s heart,
strawberries play the sweetest part.
In their red, a work of art,
in their taste, a love to impart (anon.)
Holenderski malarz Hiëronymus Bosch (ok. 1450–1516), mistrz koszmarnych krajobrazów i dziwacznych stworzeń, najwyraźniej miał słabość do poziomek: owoc ten został przedstawiony trzykrotnie w jego słynnym Ogrodzie rozkoszy ziemskich. Od dawna toczą się dyskusje na temat symboliki obrazu i roli poziomek. Roślina może być alegorią grzechu i pokusy, ponieważ rośnie, pełzając nisko po ziemi, niczym wąż z ogrodu Eden. Niektórzy średniowieczni komentatorzy z przesadną wyobraźnią postrzegali poziomki jako zmysłowe, erotyczne lub dziewicze: Desdemona Szekspira nosiła chusteczkę ozdobioną wyszywanymi poziomkami, co było wyrazem wierności. Inni postrzegali ten owoc z pobożnej perspektywy, przedstawiającej krople krwi Chrystusa, podczas gdy trójdzielne liście rośliny symbolizowały Trójcę. Ten religijny punkt widzenia wyjaśnia bogactwo rękopisów, rzeźb, obrazów i symboli heraldycznych ozdobionych owocami, liśćmi i kwiatami poziomek.
Poziomki mają bogatą historię symboliki kulturowej w średniowiecznej Europie, ale brakuje w nich odniesień kulinarnych. Główną przyczyną były wady organoleptyczne dostępnych wówczas gatunków, a mianowicie poziomek leśnych (Fragaria vesca), wysokich (F. moschata) i twardawych (F. viridis). Te dzikie poziomki mogą być smaczne, ale także pikantne, kwaśne, gorzkie, małe, łatwe do obicia i uszkodzenia przez owady i choroby. Nie było ich więc na ludzkich listach najbardziej pożądanych owoców. Wszystko zmieniło się w XVIII wieku, kiedy europejscy ogrodnicy skrzyżowali dwie importowane poziomki z obu Ameryk, poziomkę chilijskich (F. chiloensis) i poziomkę wirginijską (F. virginiana). Powstała hybryda, Fragaria x ananassa, znana nam dzisiaj truskawka i źródło wszystkich nowoczesnych odmian uprawianych na całym świecie.
Truskawka charakteryzuje się przyjemną równowagą pomiędzy słodyczą i kwasowością, a złożona mieszanka lotnych związków organicznych (LZO) nadaje owocom wyraźny aromat i smak. Inne atrakcyjne cechy, takie jak wytrzymałość, jednolity kształt i duży rozmiar, sprawiły, że truskawka stała się jednym z najpopularniejszych owoców na świecie, nie tylko jako często podawany na stół owoc; naturalne lub syntetyczne ekstrakty z truskawek znalazły zastosowanie w setkach produktów, od lodów do kremów do ciast, w dżemach, galaretkach, słodyczach, napojach alkoholowych, napojach bezalkoholowych, gumie do żucia, farmaceutyce i w kosmetykach. Popyt na truskawki świeże i mrożone stale rośnie od wielu lat i wzrost nie zwalnia: truskawki uprawiane są komercyjnie w 76 krajach, generując znaczne dochody dla lokalnych gospodarek. Naturalnie zapylanie truskawek ma ogromne znaczenie. Jednakże niektóre aspekty morfologiczne rośliny sprawiają, że proces ten nie jest prosty.
Truskawki i śmietana pojawiają się na Turnieju Wimbledonu od jego debiutu w 1877 roku. Każdego roku w ciągu dwóch tygodni spożywa się ponad 30 ton truskawek © Paige orenze, Wikimedia Commons.
Truskawki, podobnie jak maliny i jeżyny, są owocami zbiorowym – lub etaerios, jeśli chcesz się wykazać erudycją – co oznacza, że soczysta część, którą jemy rozwija się z kilku połączonych ze sobą słupków z dna kwiatowego. Innymi słowy, każda truskawka składa się z jednego pulchnego pojemnika; żółtawe pestki osadzone na powierzchni truskawki, które często uważa się za nasiona, są w rzeczywistości owocami. Każdy z nich to niełupka, rodzaj jednonasiennego, suchego owocu. Zatem truskawka wcale nie jest jagodą: jagody są prostymi owocami, to znaczy pochodzą z jednego słupka, który wytwarza pojedynczy mięsisty kawałek. Pomidor to jagoda, podobnie jak banan. Botanika jest skomplikowana.
Zbliżenie na niełupki truskawki © rich caulton, Wikimedia Commons:
Kwiaty truskawek mają budowę męską i żeńską – są hermafrodytyczne – a większość odmian potrafi się samozapylić: dbają o to wiatr, deszcz i grawitacja. Może się wydawać, że roślina ma sprawę reprodukcji załatwioną, ale tak nie jest. Znamiona (części, które przyjmują pyłek) są zwykle gotowe przed pylnikami (częściami wytwarzającymi pyłek), więc może zaistnieć potrzeba zapylenia krzyżowego z sąsiadami. Ale to najmniejsza z trudności.
Duży owoc truskawki zawiera około 200 niełupek, a każda z nich zawiera zalążek. Większość z nich należy zapłodnić, aby tkanka wokół niełupek rozwinęła się w pełni i utworzyła powiększony pojemnik. Niezapłodnione zalążki nie stymulują wzrostu tkanek, a jeśli jest ich za dużo, efektem jest zniekształcona truskawka. Te zniekształcone owoce są całkowicie zdrowe i jadalne, ale mają niewielką wartość handlową.
Po lewej: Główne części kwiatu truskawki – a: pojemnik; b: słupki; c: pylniki; d: działka; e: płatek. Po prawej: Cechy strukturalne owocu – a: niełupka; b: pręcik; c: pojemnik; d: działka © Poling, 2012 .
Duża liczba zalążków wymagających zapylenia stanowi wyzwanie, ponieważ wiatr, deszcz i grawitacja zajmują się od 60 do 70% z nich. Resztę muszą zrobić pszczoły i inne owady. Zatem w pełni uformowana, nadająca się do sprzedaży truskawka jest wynikiem autogamii (samozapylenia) i alogamii (zapłodnienia krzyżowego), gdzie wektorami są owady. Ale owady robią z truskawkami znacznie więcej, niż tylko ją zapylają.
O: W pełni uformowany owoc. B, C: Zniekształcone owoce na skutek złego zapylenia © Klatt et al., 2014.
Zapłodnione niełupki wytwarzają auksyny i kwasy giberelinowe, hormony roślinne, które stymulują wzrost i tym samym odpowiadają za zwiększenie wielkości i masy owocu. Hormony te spowalniają jednak proces zmiękczania tkanek, dzięki czemu owoce dłużej zachowują jędrność. Opóźnienie to wydłuża okres przydatności do spożycia, co jest niezwykle ważne dla komercjalizacji truskawek: ponad 90% zebranych owoców może po czterech dniach przechowywania nie nadawać się do sprzedaży ze względu na nadmierną miękkość, która powoduje infekcje grzybicze i urazy mechaniczne (Klatt i in., 2014). Około jedna trzecia światowej żywności produkowanej do spożycia przez ludzi marnuje się podczas przeładunku, transportu i przechowywania (Gustavsson i in., 2011); owady, zwiększając liczbę zapylanych niełupek, przyczyniają się do ograniczenia tych strat.
Kwiat truskawki. Aby uzyskać w pełni uformowany owoc, większość słupków (zgrupowanych w okółku) musi zostać zapylonych © Wikimedia Commons:
Istnieje znaczna gama odmian truskawek uprawianych w ramach różnych praktyk agronomicznych, ale ogólnie rzecz biorąc, Gudowska i in . (2024) oszacowali, że owady zwiększają masę owoców o 25%, co stanowi korzyść dla producentów na całym świecie o wartości 5,4 miliarda dolarów rocznie. Tę ekologiczną usługę często przypisuje się europejskiej pszczole miodnej (Apis mellifera), ale do najskuteczniejszych zapylaczy truskawek należą trzmiele, muchy gnojki (Eristalis spp.) i mucha zielona (Lucilia sericata). A niektórzy inni goście mogliby być jeszcze lepsi: w Kanadzie MacInnis i Forrest (2019) zaobserwowali, że wizyty pszczół smuklikowatch - Augochlorella spp. i Lasioglossum spp. - powodowały, że owoce były o około 40% cięższe w porównaniu z kwiatami odwiedzanymi przez pszczoły miodne. Tutaj wielkość owadów zrobiła różnicę: stosunkowo małe pszczoły smuklikowate (o długości 5–7 mm) żerują na pyłku i nektarze, nie naruszając pylników, podczas gdy większe pszczoły miodne (>10 mm), które żywią się wyłącznie nektarem, często zaginają pylniki w stronę znamion. W ten sposób pszczoły miodne mogą przypadkowo sprzyjać samozapyleniu, co może ograniczyć zawiązywanie owoców w porównaniu z zapyleniem krzyżowym.
Lasioglossum sp. pszczoła smuklikowata © David Cappaert , Invasive.org:
Truskawka ogrodowa jest studium przypadku roli zapylania w produkcji roślinnej. W większości przypadków nie jest to niezbędna usługa, ale bez niej plony, jakość produktów i przychody mogą znacznie ucierpieć. Miska truskawek nie byłaby tak smaczna, atrakcyjna wizualnie i niedroga bez owadów.
Sweety Viper jest niezmiernie wdzięczny owadom zapylającym © Sin Amigos , Wikimedia Commons:
Link do oryginału: https://whyevolutionistrue.com/2024/04/29/readers-wildlife-photos-2112/
Why Evolution Is True, 29 kwietnia 2024
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskim entomologiem.