Zgodność między nauką i religią? Wolne żarty.

To jest jednak dygresja. Chciałem zwrócić uwagę na recenzję pod tytułem “The Relentless Retreat: God in the Age of Science.” [Nieustanny odwrót: Bóg w epoce nauki], którą NCSE zamówiło dla swoich „NCSE reports” u filozofa Maartena Boudry’ego.  Boudry recenzuje książkę Religion and the Science of Origins napisaną przez Kelly’ego Jamesa Clarka, przedstawionego przez Boudry’ego jako “filozof i apologeta chrześcijański”. Zarówno recenzja Boudry’ego, jak recenzja Amazona pokazują, że mamy do czynienia z  długą rozprawą na rzecz akomodacjonizmu, obroną twierdzenia, że nauka i religia są całkowicie zgodne. Amazon informuje:

Religion and the Sciences of Origins omawia krytycznie kwestie religii i nauki o pochodzeniu, zarówno w kontekście historycznym, jak współczesnym. Po omówieniu różnych opcji o stosunku nauki do wiary – konflikt, rozdział i integracja – książka zajmuje się trzema wydarzeniami historycznymi: rewolucją naukową, sprawą Galileusza i przyjęciem O powstawaniu gatunków Darwina. Szczególną uwagę poświęca wypływowemu, ale wprowadzającemu w błąd mitowi o wojnie między nauką i religią. Książka analizuje kwestie teoretyczne – przypadek i cel, psychologię ewolucyjną religii, stosunek między umysłem i ciałem (jak również neuronauką i wolną wolą) oraz stosunek Boga do dobra. Po omówieniu Boga i wielkiego wybuchu książka kończy się analizą ewolucji w tradycji muzułmańskiej i żydowskiej. Książka, która nie wymaga od czytelnika uprzedniego przygotowania, oferuje wgląd w istotną przeszłość i w najbardziej zażarte debaty współczesne otaczające naukę i religię.

Nie jestem pewien, czy w NCSE widzieli, w co się wdają, kiedy prosili Boudry’ego o recenzję z tej książki, ale jeśli zna się jego teksty, wiadomo, że nie ma cierpliwości do akomodacjonistów (pisałem o kilku jego artykułach na tej stronie). I widać to wyraźnie w jego recenzji, którą już opublikował na swojej stronie internetowej.

Tutaj jest tylko kilka argumentów Boudry’ego z dość długiej, ale bardzo wartej przeczytania recenzji:

• Twierdzenie akomodacjonistów, że “Bóg nie jest hipotezą naukową” jest nieprawdziwe. Jak Boudry pokazuje w recenzji (i jak ja dowodzę w mojej książce) Bóg jest na wiele sposobów hipotezą naukową. Boudry pisze:

“Twierdzenia Clarka, że ‘Bóg nie jest hipotezą naukową’ gra na dwuznaczności. To prawda, ‘hipoteza’ Boga niezbyt przypomina hipotezę mgławicowego powstania układu słonecznego. Nie powstała ze starannego, empirycznego badania natury, a wierzący, którzy popierają taką wiarę, nie robią tego po starannej analizie dostępnych dowodów. Mniej uprzejmym sposobem powiedzenia tego byłoby, że wierzący są na ogół nieprzejednani i dogmatyczni. W tym sensie Bóg istotnie nie jest hipotezą naukową. Wszystko to jednak jest nieistotne dla poglądu o konflikcie: wiara w nadnaturalnego Stwórcę jest równoznaczna z hipotezą naukową w tym sensie, że ma dające się przetestować konsekwencje empiryczne, podlega dociekaniom naukowym i, gdyby była prawdą, miałoby to  poważne odbicie w nauce (Fishman 2009). To właśnie jest sednem tezy o konflikcie: religia, głosząc faktograficzne twierdzenia o rzeczywistości, wkracza w dziedzinę nauki i ubiega się o tę samą wyjaśniającą domenę, choć nawet w przybliżeniu nie jest podobna do nauki. Uważanie, że Bóg ‘nie jest na radarze nauki’ (s. 6), jak robi to Clark, tylko dlatego, że nie pojawia się w wyniku metody hipotetyczno-dedukcyjnej, jest błędem kategorialnym”.

• Twierdzenie akomodacjonistów (i NCSE), że nauka nie ma nic do powiedzenia w kwestii sił nadnaturalnych, jest błędne. (Boudry wiele napisał o tym twierdzeniu, podobnie jak ja w „Albatrosie”.) Oto część argumentacji Boudry’ego:

“Clark jest sprawiedliwy przynajmniej pod jednym względem: godząc naukę z religią wyrządza równie niedźwiedzią przysługę im obu. Najważniejszym wypaczeniem nauki w tej książce, które jest niestety głoszone także przez znane organizacje naukowe, takie jak NCSE i AAAS, jest twierdzenie, że nauka z samej swej natury jest ograniczona do przyczyn i wyjaśnień naturalnych i musi pozostać świadomie obojętna w kwestii nadnaturalności. Jak twierdzi doktryna naturalizmu metodologicznego Bóg nigdy nie może być sfalsyfikowany jako hipoteza naukowa, ponieważ nigdy nie wszedł na arenę naukową. Istnieje albo nie istnieje, ale nauka nie ma nic do powiedzenia w tej sprawie. Uważam, że jest to politycznie wygodna fikcja, która nie ostaje się badawczemu spojrzeniu filozofii i analizie historycznej (Edis 1998; Boudry, Blancke et al. 2010; Fishman and Boudry 2013). Tworzy to także wrażenie, że nauka niesprawiedliwie wykluczyła Boga (patrz propagandowy film IP Expelled) z poważnych rozważań. Ludzie od Inteligentnego Projektu (IP) mieli z tym używanie.

Doktryna naturalizmu metodologicznego jest jednym z wielu kaftanów bezpieczeństwa, w jakie Clark chce ubrać naukę…”

Istotnie, przeczytajcie sami tę recenzje, żeby zobaczyć więcej argumentów, dlaczego twierdzenia o siłach nadnaturalnych mieszczą się w kompetencjach nauki.

• Twierdzenie Clarka, że “hipoteza konfliktu” – twierdzenie, że religia i nauka nie są w konflikcie i nigdy nie były – jest fałszywe. Clark, podobnie jak wielu akomodacjonistów – z Ronadem Numbersem na czele – lubią argumentować, że sprawa Galileusza nie miała nic wspólnego z religią i że jest tak niesprawiedliwe używanie jej jako przykładu konfliktu wiara/nauka. Numbers i Clark nie mają racji, a ich przeróbka sprawy Galileusza na sprawę, w której chodziło o politykę, niechęć osobistą lub nawet (jak utrzymuje Clark) “konflikt między nauką a nauką”, jest po prostu wyrachowana i niegodna uczonego.  

• Akomodacjoniści, którzy odrzucają naukę jako sposób testowania nadnaturalności, regularnie jej jednak używają i przedstawiają oparte na nauce argumenty na rzecz istnienia Boga. Jednym z nich jest argument, że stałe fizyczne są “dostrojone”, żeby pozwolić na życie ludzkie i że nie ma na to żadnego innego wyjaśnienia poza Bogiem. W ten sposób chcą mieć jedno i drugie. Kiedy jednak zajmują się nauką, nie zachowują się jak naukowcy, bo nie ma wyniku empirycznego, który mógłby dla tych ludzi być argumentem przeciwko istnieniu Boga. Szczególnie podobało mi się zdemolowanie tych poglądów przez Boudry’ego i dam tu długi fragment tej recenzji:

 “’Inteligentny projekt’, współczesny nam dziedzic teologii naturalnej, może być zdyskredytowany w oczach większości teologów, ale kosmologia nadal może zostawiać wiele luk w tkance kosmosu, by mógł zająć je Bóg. Według argumentu ‘dostrojenia’, który jest obecnie modny, podstawowe stałe fizyczne w naszym wszechświecie wydają się leżeć w wąskim zakresie, poza którym kosmos nie sprzyjałby powstaniu materii i układu słonecznego, nie mówiąc już o gościnności dla inteligentnego życia. Z pewnością jest to znak Bożej opatrzności. Ale nawet jeśli uznamy, że życie jest możliwe tylko w ramach pewnego zakresu wartości fizycznych, co w tym momencie jest przedwczesnym wnioskiem, istnieje mnóstwo naturalnych wyjaśnień tego pozoru dostrojenia (Carroll 2012). Na przykład, w modelu wieloświatów, wyrastającym z teorii strun, stałe przyrody są różne w różnych miejscach i istnienie pewnych sprzyjających życiu regionów jest kwestią czystego przypadku. Clark jest świadomy tej możliwości i chociaż poświęca cały rozdział na argument ‘dostrojenia’ jako uzasadniający istnienie Boga, równocześnie zabezpiecza się i przewiduje kolejny odwrót: jeśli jeden z modeli wieloświatów potwierdzi się i argument o dostrojeniu zostanie wyrzucony, to także będzie liczyć się na korzyść teizmu: ‘Bóg w swojej dobroci istotnie mógł stworzyć wszystko – każdą możliwą rzecz we wszechświecie… Wieloświat może być szczytowym wyrazem boskiej dobroci i kreatywności’. (s. 205). Tak więc, albo Bóg w swojej miłującej opatrzności stworzył wszechświat starannie dopasowany do życia, albo w swej nieskończonej płodności, stworzył całe mnóstwo światów, zarówno dostrojonych, jak zabałaganionych. Tak czy inaczej, chwała Mu! Podejście do teologii pod hasłem ‘Orzeł, ja wygrywam, reszka ty przegrywasz’ zdradza desperację, by zachować ukochaną wiarę za każdą cenę, niezależnie od dowodów. Proszę także zauważyć, że przez odwołanie się do argumentu o dostrojeniu, Clark milcząco przyznaje, że dowody są w rzeczywistości istotne dla kwestii Boga – podważając w ten sposób własne twierdzenie, że Bóg nie jest hipotezą naukową.

W nauce ten rodzaj rozumowania spotkałby się z szyderstwem, ale w teologii, która jest ‘innym sposobem nabywania wiedzy’, wydają się panować inne reguły”.

Wszystko to jest muzyką dla moich uszu, bo przedstawiałem podobne argumenty. Boudry i ja zgadzamy się niemal całkowicie w kwestii stosunków między religią i nauką, i właśnie wspólnie napisaliśmy artykuł, który dotyka tych kwestii. Tekst jest teraz w redakcji pisma filozoficznego, więc nie mogę o nim mówić ani go opisywać, ale jeśli zostanie zaakceptowany, mam nadzieję, że Massimo Piglicci przyzna mi odrobinę obycia w filozofii.

Boudry, Belg, pisze w tradycji Hermana Philipse’a – filozofa, który używa swojego wykształcenia i znajomości nauki do argumentowania przeciwko zgodności tych dyscyplin. Jest to orzeźwiająca zmiana w stosunku do tych filozofów i historyków nauki (z których wielu jest ateistami), którzy z powodów dla mnie niepojętych zarzucają swoją zdolność krytycznego myślenia, kiedy mówią o religii. Idźcie i przeczytajcie recenzję Boudry’ego. Mnie się podoba, ale nie wiem, czy spodoba się NCSE.

Dzięki Guerrilla Skeptics on Wikipedia, Boudry ma obecnie własną stronę w Wikipedii, którą możecie zobaczyć tu. Podaje ona jego wiek na 30 lat, ale wygląda na 16. Ma więc przed sobą wiele lat, by zdemolować pretensje akomodacjonizmu.  

Philosopher, Maarten Boudry shows the incompatibility between science and religion in the pages of NCSE-reports

Why Evolution Is True, 24 stycznia 2015

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska