Prawda

Piątek, 29 marca 2024 - 16:41

« Poprzedni Następny »


Grzechy religii:
dziecinna wyobraźnia


Lucjan Ferus 2016-03-27


Cenię ludzi z rozwiniętą wyobraźnią i podzielam pogląd wyrażony przez Alberta Einsteina: „Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy”. Chyba chodzi w nim o to, że łatwiej jest zrozumieć problem, który potrafimy sobie wyobrazić (przynajmniej ja tak mam) i zaakceptować go. Przez kilkadziesiąt lat byłem zagorzałym czytelnikiem fantastyki naukowej (i innych jej odmian) i do dziś pamiętam wiele z najlepszych publikacji, których autorzy wznieśli się na wyżyny  wyobraźni. Jednakże jakieś 15 lat temu przestałem się interesować fantastyką, uznając, że nie jest już ona w stanie zaskoczyć mnie jakimkolwiek nowym pomysłem.

Podzielając tym samym pogląd wyrażony przez C.S.Levisa w żartobliwym wierszyku:


 „Czemuż zwodzicie nas bezustannie,

Przez lata świetlne, przepaści otchłanne,

Tworząc (czcicie rozmiary – złe to nawyki!)

Imperia większe niż galaktyki,

Skoro i tak, to czytamy,

Jest takie samo jak to, co już znamy –

Stare, znoszone, ziemskie historie

O szpiegach, oszustach, miłości i wojnie,

Co dziać by się mogły bez żadnej różnicy

Tu, w moim domu lub na mej ulicy?”  (Antologia Spór o SF).

 

Ci, którzy interesują się tą dziedziną literatury, domyślą się zapewne do jakiego autora i do jakich publikacji nawiązuje autor tego wiersza. Faktem jest, że oddaje on dokładnie moją ówczesną ocenę i przemyślenia dotyczące fantastyki. Wyłączając z nich oczywiście Stanisława Lema, którego książki jako jedyne zostawiłem sobie, spośród kilkuset publikacji o tematyce SF jakie miałem w posiadaniu. Dlaczego o tym piszę?

 

Otóż dziwnym zbiegiem okoliczności, z czasem bardziej zaczęły mnie interesować przejawy innego rodzaju wyobraźni, niż ten, który typowy jest dla fantastyki naukowej. Mam na myśli wyobraźnię, jaką charakteryzowali się twórcy (autorzy) różnych świętych ksiąg, lub innych publikacji o tematyce religijnej, apologetycznej czy teologicznej. Jest to wyobraźnia bliższa rodzajowi „fantazy”, lub baśni fantastycznej i różni się całkowicie od SF. Nazwałem ją na swój użytek „wyobraźnią dziecinną”, z powodu pewnych jej niedostatków.

 

Mimo to, iż jest bogata w przejawy kreacji fikcyjnych bytów, jednak nie liczy się z ogólnym kontekstem opisywanych „wydarzeń”. Tak jak nie rozwinięty jeszcze umysł dziecka nie potrafi objąć wyobraźnią większości życiowych problemów dorosłego człowieka, tak samo autorzy religijnych mitów i opowieści, nie zadawali sobie trudu, aby były one spójne z innymi aspektami religijnej „rzeczywistości”. Prawdopodobnie nie dostrzegając licznych, logicznych  sprzeczności, które wywoływali swoją niefrasobliwą postawą twórczą.  

 

Aby nie być gołosłownym przytoczę znamienne fragmenty takich na wskroś baśniowych opisów, które występują w różnych księgach uznawanych za święte w niektórych religiach i kulturach, ogólnie natomiast za dziedzictwo kulturowe ludzkości. Zacznę od opisu raju (jakie miejsce może nam się bardziej kojarzyć z baśniową krainą?), lecz nie tego z biblijnej Księgi Rodzaju, który jest przedstawiony dość pobieżnie, ale z Koranu. W Traktacie ateologicznym Michel Onfray w rozdziale pt. „Rzeczywistość na opak”, tak to opisał:

„Definicja raju? Antyświat, przeciwieństwo rzeczywistości. Muzułmanie skrupulatnie przestrzegają rytuałów, ich wspólnota opiera się na ścisłym rozgraniczeniu tego, co dozwolone i niedozwolone, wykazują się posłuszeństwem wobec drobiazgowych wskazówek, dzielących cały świat na rzeczy czyste i nieczyste. W ogrodzie te wszystkie zasady tracą ważność: nie ma już nakazów, obrządków, modlitw.

 

Podczas niebiańskiej uczty sprawiedliwi piją wino (LXXXIII,25 i XLVII,15) jedzą wieprzowinę (LII,22), śpiewają, noszą złote ozdoby (XVIII,31) – zakazane za życia – jedzą i piją z naczyń wykonanych ze szlachetnych kruszców – co na ziemi jest zabronione – ubierają się w szaty z jedwabiu – w świecie doczesnym uchodzące za nieczyste, nici są bowiem wydzieliną larwy jedwabnika – spółkują z hurysami (XLIV,54), korzystają z posług wiecznych dziewic (LV,70), odpoczywając na posłaniu wysadzanym drogocennymi kamieniami – na pustyni w swoich namiotach musieli się zadowolić zwykłym kocem i ślubną małżonką, góra trzema.

 

W gruncie rzeczy wszystko, co było zakazane, staje się dozwolone i dostępne ad li bitum. Na co dzień muzułmanie korzystali z glinianych naczyń – w raju będą mieli zastawy wysadzane kosztownościami. Pod namiotem, klęcząc na dywanach z szorstkiej sierści, dzielili się skąpą strawą: mlekiem wielbłądzim, baraniną, miętą – w niebie będą mieli pod dostatkiem wyszukanych potraw i trunków, podanych na eleganckich obrusach z zielonej tkaniny i brokatu.

 

W plemiennych osadach brzydkie zapachy uprzykrzały ludziom życie: pot, brud, dym, zwierzęce skóry, sierść, łój – u boku Mahometa same cudowne wonności: kamfora, piżmo, imbir, kadzidło, mirra, cynamon, ambra. Gdy śmiertelnik spożywa alkohol, grozi mu zamroczenie, a następnie kac – w muzułmańskim niebie można chlać do woli, alkohol nie powoduje skutków ubocznych (XXXVII,47 i LVI,19), co więcej nikt nie wytyka opojom zaglądania do kieliszka: picie w raju nie jest przecież grzechem.

 

Raj to godny pożądania kontrświat wymyślony po to, aby ludzie cierpliwie znosili utrapienia i udręki w realnym świecie. /../ W raju panuje wieczna wiosna, nie ma słońca ani księżyca, dnia ani nocy, tylko nieustająca światłość. Sirocco daje się we znaki, harmatan wysusza skórę na wiór? W islamskim niebie rześka bryza wiejąca od rzek płynących mlekiem, miodem, winem i krystaliczną wodą przynosi sprawiedliwym słodycz i ukojenie. Ciężka praca zbieraczy daje skąpy plon, czasem tylko rachityczną jagodę, kilka daktyli, garść fig?

 

W ogrodzie Mahometa można znaleźć winne grona tak wielkie, że kruk, który chciałby okrążyć owoc, musiałby lecieć nieprzerwanie przez cały miesiąc! Na bezkresnym piaszczystym pustkowiu spłachetek ocienionej ziemi jest największym skarbem? W hotelu muzułmańskich Idei chyży rumak potrzebuje stu lat, żeby wydostać się z cienia bananowca. Karawany mozolnie torują sobie drogę pośród wydm, z najwyższym trudem pokonując ogrom pustyni? W stajni Proroka znajdziemy skrzydlate wierzchowce ze szkarłatnych rubinów galopujące z szybkością światła, tak iż nawet najdłuższy dystans pokonują w okamgnieniu.

 

To samo można powiedzieć o ludzkim ciele: kłopotliwy kompan, stale domagający się wody, pożywienia, zaspokojenia żądz i naturalnych potrzeb, ustawicznie wystawiający wiernych na pokuszenie, odwodzący ich od modlitw, sprawiający, że oddalają się od Proroka. Ciało w raju zaspokaja się własną niematerialnością: zaspokajanie pragnień nie jest już konieczne, staje się czystą rozkoszą. Żadnych kłopotów z trawieniem, brak potrzeby wydalania (zauważmy, że Jezus, choć spożywał chleb, ryby i wino, nigdy się nie wypróżniał): nikt nie narzeka na wzdęcia czy gazy, to, co na ziemi jest smrodliwym wiatrem, w niebie staje się piżmowym tchnieniem wiecznie zdrowego, bezcielesnego organizmu.

 

Nie trzeba już rodzić dzieci, zmęczenie jest nieznane, wraz z nim zanikła potrzeba snu; nikt nie wyciera sobie nosa, nikt nie pluje, nikogo nie trapią już choroby; ze słownika można wykreślić smutek, strach i ból tak powszechne na ziemi; pragnienie zgodnie z tradycja platońską, to cierpienie i brak, w raju nie ma więc dla niego miejsca. Teraz  zanim jeszcze pragnienie da o sobie znać, już jest zaspokojone, przeradza się natychmiast w przyjemność i rozkosz: wystarczy spojrzeć łakomym wzrokiem na owoc, aby poczuć w ustach jego smak, sycić się jego jędrnością i wonią. Któż mógłby odrzucić taką wizję? /../ Oczywiście wpierw trzeba jeszcze uwierzyć w te bajki, a więc zadać gwałt własnej inteligencji”.   

No właśnie, któż mógłby odrzucić taką wizję? Czy tylko ci, którzy nie wierzą w te bajki, czy także ci, którzy potrafią logicznie i racjonalnie myśleć? Dlaczego uważam, iż powyższe opisy są przykładem dziecinnej wyobraźni? Bynajmniej nie dlatego, że wymyślenie fikcyjnej „rzeczywistości” na zasadzie przeciwieństw do naszej, jest najłatwiejszym zadaniem dla wyobraźni nawet dla w miarę rozgarniętego dziecka. W czym więc przejawia się owa „dziecinność” wyobraźni autorów tychże opisów raju?

 

Między innymi na tym, że Autor tego tekstu opisując uroki raju, czekające na dusze ludzkie, traktuje je tak, jakby były one materialnymi, cielesnymi istotami, których zachowania i potrzeby są typowe dla ludzkiej, ziemskiej egzystencji: konieczne jest spożywanie potraw – tam dostaną te najbardziej wykwintne, podane w naczyniach ze szlachetnych kruszców. Nieodzowne jest picie płynów, o czym przypomina nam pragnienie –  zostanie ono tam zaspokojone krystalicznie czystą wodą, winem, mlekiem i miodem. Także ludzka potrzeba picia alkoholu jest tam w pełni zaspokojona, a nawet z naddatkiem, bo nie powoduje ubocznych skutków, i nie wywołuje dezaprobaty u bliźnich.

 

Ludzie na ziemi muszą się ubierać ze względów klimatycznych – tam jako dusze dostaną drogie szaty z jedwabiu, do tego złote ozdoby i biżuterię, oraz najbardziej wyszukane wonności. Muszą także wypoczywać po pracy – tam ich dusze zaznają wypoczynku na posłaniach wysadzanych drogocennymi kamieniami. Itd. Jednym słowem: wszystko to, co robiliby ludzie na ziemi, mając ku temu odpowiednie możliwości i oczywiście powłokę cielesną, która jest nieodzowna, by cieszyć się tym bogactwem doznań.

 

Tyle, że w raju będą oni niematerialnymi, bezcielesnymi duszami, więc na cóż im miałoby być to wszystko? Dusza niematerialna (jak ją przedstawia teologia) nie ma percepcji czyli zmysłów, którymi mogłaby odbierać bodźce z otoczenia: widzieć, słyszeć, czuć zapachy, odczuwać dotyk, pragnienie, smak i tym podobne odczucia, których odbiorcą jest umysł, mieszczący się w mózgu człowieka. Z tych samych powodów odpada też spółkowanie z wiecznie dziewiczymi hurysami, które także są niematerialnymi duchami z niematerialną błoną dziewiczą. Co zresztą i tak nie ma znaczenia, jako, że niematerialny członek nie mógłby dokonać defloracji, oraz nie może powodować tarcia w niematerialnej pochwie, które jest nieodzowne, by odczuwać rozkosz z seksualnego zbliżenia.   

 

 

Abstrahując od tego, czy dusza mężczyzny na widok duszy pięknej i powabnej hurysy, będzie odczuwać pociąg płciowy, tak jak to się dzieje w przypadku materialnego ciała ludzkiego? (To zapewne będą wiedzieć teolodzy, którzy takie problemy mają w „małym palcu”). Widać, że autor/autorzy tych „cudowności” próbują wybrnąć nieudolnie z tych sprzeczności, pisząc, że zaspokojenie pragnień już nie jest konieczne, „bowiem zanim da ono o sobie znać, już jest zaspokajane i przeradza się natychmiast w czystą przyjemność i rozkosz: wystarczy spojrzeć na owoc łakomym wzrokiem, aby poczuć w ustach jego smak, sycić się jego jędrnością i wonią” (domyślam się, że na hurysę należy spojrzeć pożądliwym wzrokiem?).

 

Tyle, że pragnienie, rozkosz, pożądanie, uczucie jędrności i tym podobne przyjemności i odczucia są charakterystyczne dla cielesnych doznań, związanych z materialnym ciałem i mózgiem, który w drodze ewolucji nauczył się w ten sposób reagować na odbierane bodźce. Jako niematerialne dusze w raju możemy sobie tylko pomarzyć o tym wszystkim, wspominając z rozrzewnieniem cielesne życie na ziemi. I nie wykluczone, że dopiero wtedy ogarnie wiernych owej religii  bezsilna wściekłość, że zmarnowali sobie życie na ziemi dzięki idei, która zakazywała im tych przyjemności, obiecując w to miejsce bajeczny raj.

 

Raj, który stał się dla nich wiecznymi torturami i to o wiele gorszymi, niż tantalowe, bo doszły jeszcze do nich tortury, dotyczące utraconej sfery seksualnej i płciowej. I po co w tej sytuacji jeszcze piekło, skoro ten pozorny raj byłby czymś o wiele gorszym dla wszystkich nieszczęsnych dusz, które tam się znalazły? To już przy nim chrześcijański raj z wiecznym kontemplowaniem oblicza bożego i obowiązkowym uczestnictwem w chóralnych śpiewach wraz z aniołami, jest zaiste miłym i w miarę „ciekawym” spędzaniem wieczności.

 

Swoją drogą, to bardzo ciekawy problem teologiczny: w muzułmańskim raju jest wszystko dozwolone, co na ziemi jest zabronione z przyczyn religijnych, jako nieczyste, grzeszne lub obrzydliwe dla Boga. Nie ma też nakazów obrządków i częstych modlitw. Zatem jedzenie wieprzowiny i innych „nieczystych” potraw, picie alkoholu, sympatia dla niewiernych i zaniechanie ich prześladowania (jako rzecz obrzydliwa dla Boga), nie odmawianie modlitw i zaniechanie obrzędów związanych z tą religią – nie są złe same w sobie. Wynikałoby z tego, że to życie na ziemi nie jest odpowiednim miejscem do ich praktykowania lecz niebo.

 

Bardzo to dziwne jeśli się weźmie pod uwagę, że te wszystkie praktyki mają rodowód czystoziemski, materialny i związane są z naszą cielesnością i płciowością, które to w sposób sztuczny i raczej nielogiczny zostały zaadaptowane i dopasowane przez uszlachetnienie do warunków rajskiej, niematerialnej egzystencji. I na tym właśnie polega „dziecinność” wyobraźni owego autora: nie potrafi on/oni wyobrazić sobie innej wyższej formy człowieczeństwa, jak tylko taką, która ma bardzo wiele cech tej ziemskiej, a jedynie uszlachetnionych w różny sposób (dość często zaskakująco naiwny).

 

O wiele lepsi są w tym autorzy SF (nie wszyscy, oczywiście), których wyobraźnia także i w tym względzie potrafi wspiąć się na wyżyny abstrakcji. Natomiast wyobraźnia religijna obciążona jest balastem indoktrynacji, która nie pozwala rozumowi oderwać się od uznanych religijnych „prawd”, by tworzyć w wyobraźni ich inne wersje. Oprócz czterech przykładów tu przytoczonych: rzek płynących mlekiem, miodem i krystaliczną wodą, niewyobrażalnie wielkiego grona winorośli i jeszcze większego bananowca, o niemalże bezkresnym cieniu, oraz skrzydlatych wierzchowców ze szkarłatnych rubinów, pędzących z szybkością światła i pokonujących najdłuższy dystans w okamgnieniu.

 

O ile te przyrodnicze fenomeny można by jeszcze w jakiś sposób zaakceptować, to już ten ostatni jest rzeczywiście godny podziwu. Jeśli się weźmie pod uwagę, że poruszając się takim wierzchowcem w ciągu sekundy można oblecieć prawie osiem razy ziemski glob, to należy się zastanowić do jakich podróży one mogły służyć? Raczej nie do lokalnych ziemskich, już prędzej międzyplanetarnych lub międzygwiezdnych. O rodzaj ich napędu nawet nie spytam, ani o zgodność z Teorią Względności Alberta Einsteina. W fantastyce takie pytania są nie na miejscu, a tym bardziej w fantastyce religijnej. Trzeba wierzyć, że to nie bajka.

 

Można jednak spojrzeć na problem muzułmańskiego raju z innej strony: czy to nie jest w pewnym sensie poprawianie Boga (Allacha, co na jedno wychodzi) w kwestii doskonałości (a raczej jej braku) jednego z bożych stworzeń – człowieka? Religia mówi, że Bóg stworzył człowieka doskonałego, a w tym wymyślonym opisie raju taki właśnie jest człowiek Dlaczego takim nie został na ziemi? Ze względu na zaistniały upadek w raju i wynikły z niego grzech pierworodny, jak tłumaczy teologia.Ale przecież wszechwiedzący Bóg musiał wiedzieć nieskończenie wcześniej, że do niego dojdzie, prawda?

 

Dlaczego zatem pozwolił podstępnemu gadowi na skuszenie pierwszej pary ludzi w raju? Dlaczego nie przebaczył im tego występku popełnionego w nieświadomości? Dlaczego nie stworzył drugiej pary ludzi, widząc, że ci pierwsi ze skażoną grzechem naturą, nie nadają się na protoplastów ludzkości? Dlaczego mimo to, postanowił wywieść z nich rodzaj ludzki, chociaż przypadek zabicia Abla przez Kaina już powinien być ostrzegawczym sygnałem, iż podjął on złą decyzję. Religia nigdy nie odpowiedziała na te pytania w przekonujący sposób.

 

Tę fantastyczno-bajkową wizję muzułmańskiego raju można odebrać jako krzyk rozpaczy lub protest stworzenia, które zostało w tak okrutny i perfidny sposób potraktowane przez swego Stwórcę. Stworzenia, które dzięki własnemu umysłowi i wyobraźni potrafiło samemu domyślić się, jakim mogłoby być, gdyby Bóg naprawdę okazał się wielkim i zamiast karać ludzi w raju, wspaniałomyślnie przebaczyłby im tę winę.Wtedy religijna konstatacja: „Bóg jest wielki!”, miałaby sens i logiczne uzasadnienie. Bóg jednak nie okazał ludziom swej wielkości i nieskończonego miłosierdzia lecz małostkowość, mściwość i brak litości.

 

Niestety, taki właśnie wizerunek Boga wykreowali ludzie, posiadający ten specyficzny rodzaj wyobraźni i to ich należałoby winić za ten paskudny „charakter” Stwórcy. Ten muzułmański raj nie jest jedynym przykładem jej przejawów. Inne święte księgi również są pełne podobnie bajkowych przykładów tej „natchnionej” twórczości i niewykluczone, że za jakiś czas powrócę jeszcze do tego ciekawego problemu.

 

Marzec 2016 r.                                  

 

 

  

 

  

 

 

 

       

 

  

              


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj




Komentarze
1. baśniowy świat fizyki kwantowej mieczysławski 2016-03-27


Nowy ateizm i krytyka religii

Znalezionych 900 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

"Chrześcijańskie dziewczyny są przeznaczone tylko do jednego – do dawania przyjemności muzułmańskim mężczyznom”   Ibrahim   2016-10-03
"Nic wspólnego z islamem"?   Bergman   2016-12-11
"Time Magazine” i zachodnie podejście do islamizmu   Mahmoud   2021-10-02
#PrayForGaza #PrayForPalestina.   Koraszewski   2018-02-07
„Szczepionkowa” hipoteza powstania religii   Ferus   2021-05-02
“Atlantic” rozważa ważką kwestię: czy wczesne homininy miały dusze?   Coyne   2015-10-05
“Hańba Pakistanu”: oskarżenia o bluźnierstwo   Saeed   2023-02-03
“New York Times” głosi fałszywą przyjaźń między nauką i religią   Coyne   2023-03-30
“Newsweek” bezkrytycznie chwali brazylijskiego chirurga fantomowego -  i wychwala inne czary-mary   Coyne   2016-03-12
“Rozum został stworzony przez Boga”   Coyne   2014-01-03
 “Islam przeżywa ostre starcie z nowoczesnością i wymaga reform”     2018-11-22
Uzdrawianie wiarą zabija dzieci   Coyne   2014-11-19
Dzisiejszy strajk i encyklika z 1968 roku   Koraszewski   2016-10-03
Kościół, nauka i próby pogodzenia wiary z życiem   Koraszewski   2016-10-07
Portret wielkiego agnostyka   Coyne   2013-12-14
Ani nie manifest, ani nie tak nowego ateizmu   Koraszewski   2019-04-26
  Egzorcyści kontra Zły (II). Czyli pozorna walka „dobra ze złem”.   Ferus   2023-11-12
(Nie)Fachowe pośrednictwo religijne.Czyli nieudana próba połączenia sprzecznych ze sobą zachowań.   Ferus   2021-08-29
(Nie)zwykła opowieść wigilijna. Czyli moja nocna, niedokończona rozmowa z psem.   Ferus   2021-12-26
Adwokat diabła II.Czyli religijna wersja ludzkich umiejętności „poszukiwania wyjścia”.   Ferus   2018-12-16
Adwokat diabła. Czyli religijne racje zastępujące prawdę.   Ferus   2018-12-09
Ameryko, obudź się!   Imani   2014-08-08
Arabia Saudyjska i jej pięć minut w mediach   Koraszewski   2015-10-02
Bańki, medycyna, islam i sport     2016-08-27
Bezbożne „Ranczo”.Czyli nie jest dobrze, iż wierni mało wiedzą o religii, czy raczej bardzo dobrze?   Ferus   2021-02-21
Bezduszna duchowość ateistów   Koraszewski   2021-08-03
Biblia źródłem moralności? Żartujesz sobie!   Coyne   2014-09-10
Bogowie popkultury.Czyli jakimi religijnymi stereotypami „karmi” nas telewizja.   Ferus   2021-09-05
Boski niebyt, nauka i patriotyzm   Koraszewski   2018-11-07
Boże słowo głoszone z ambony     2017-08-10
Cena świętego spokoju.Czyli religijny raj dla oportunistów albo też azyl ignorancji (wg Spinozy).   Ferus   2024-03-10
Chrześcijanie XXI wieku   Koraszewski   2014-01-17
Czego naucza imam w Kopenhadze     2017-06-19
Czy Bóg jest bezcielesną osobą?   Coyne   2014-03-16
Czy nasze wartości pochodzą od Boga?   Stenger   2014-07-31
Czy nauka czyni zbędną wiarę w Boga?   Stenger   2017-08-25
Czym jest wszechświat wobec chodzenia po wodzie?   Ferus   2015-01-03
Duchowa służba zdrowia. Czyli oblicze Boga zatroskanego Miłosierdziem.   Ferus   2021-04-18
Duchowość i seksualność szatana XXI wieku   Kruk   2014-04-30
Ego kontra Świadomość. Czyli lepiej żyć złudzeniami czy prawdą o rzeczywistości?   Ferus   2019-03-03
Humanizm jako alternatywa   Grayling   2016-06-12
Ignorowane ludobójstwo chrześcijan w Nigerii    Ibrahim   2020-08-25
Indyjskie czary nad słowem sekularyzacja   Ahmad   2015-11-27
Islamscy towarzysze podróży w drodze do bigoterii i masowych mordów   Fernandez   2017-04-23
Jacek Tabisz o nowym humanizmie    Tabisz   2021-12-21
Jak odpowiadać na argumenty teisty   Stenger   2016-08-25
Kiedy największa na świecie sunnicka instytucja religijne potępi swój kolonializm?    Shoaaib   2019-02-24
Koran i mowa nienawiści   Rizvi   2015-03-28
Mój racjonalny ateizm.Czyli w czym upatruję siłę areligijnych poglądów.   Ferus   2024-01-28
Miecz czy Rozum? Czyli jak uczy historia religii: na jedno wychodzi!   Ferus   2021-03-28
Moja racjonalna wiara. Czyli idea bogów/Boga dla bardziej wymagających.   Ferus   2023-12-31
Najdłużej trwająca mistyfikacja w dziejach ludzkości. Suplement „B”.   Ferus   2020-01-19
Najlepszy ze światów – Ziemia? Czyli najlepsza z możliwych marności nad marnościami.   Ferus   2023-08-06
Niechciany dar Boga. Czyli trudności z akceptacją nieuniknionego.   Ferus   2018-12-02
Nieudacznicy, tchórze? Nie, idealiści   Carmon   2017-06-02
Nieudane autodafe. Czyli: kiedy ateizm był zbrodnią.    Ferus   2023-11-19
Nocna rozmowa z biskupem o sensie życia   Koraszewski   2018-04-09
Osaczeni przez religię   Rushdie   2017-02-03
Otwarty umysł jest zaletą   Andreadis   2017-02-16
Państwo częściowo wyznaniowe   Koraszewski   2014-06-15
Pod sztandarem Niebios   Foster   2015-03-15
Pod sztandarem Niebios   Foster   2017-03-09
Podsumowanie ataków na ateistów   Coyne   2014-01-07
Poznacie ich po ich owocach   Grayling   2017-07-30
Poświąteczna refleksja. Kiedy mity traktowane są jako rzeczywistość.   Ferus   2021-04-11
Religia, “Playboy” i Frank Sinatra   Coyne   2014-08-27
Republika Ateistów odparła atak religijnych ekstremistów   Stone   2017-06-07
Rozmyślając nad sensem życia (VI)   Ferus   2019-05-12
Rozum i wiara, Część III -Czyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych.   Ferus   2015-12-13
Rozum i WiaraCzyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych.   Ferus   2015-11-01
Sens życia   Haught   2015-11-20
Sumerowie patrzą z osłupieniem jak Bóg tworzy świat     2014-12-23
Szamani: antenaci współczesnych kapłanów. Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (V)   Ferus   2022-08-28
Szamani: antenaci współczesnych kapłanów.Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (II)   Ferus   2022-08-07
Szamani: antenaci współczesnych kapłanówI.Czyli Niezależny Związek Zawodowy Duszpasterzy. (III)   Ferus   2022-08-14
Tako rzecze rzecznik Nycza   Koraszewski   2016-03-28
Teologia wyzwolenia diabłów                  Kruk   2014-10-24
Tęsknota za bezpiecznym miejscem (II)Czyli Królestwo Niebieskie na Ziemi.   Ferus   2018-02-18
Tęsknota za bezpiecznym miejscem. Czyli Królestwo Niebieskie na Ziemi.   Ferus   2018-02-11
Turcja: Czy z religijnego punktu widzenia pożądanie własnej córki jest w porządku?   Bekdil   2016-01-25
Uciekłaś od wojny, a oni przyjęli cię      2020-03-13
Uprowadzenie Holocaustu dla Dżihadu: Auschwitz i KnesetCzęść 5: Wbijanie noża   Pandavar   2020-06-24
Wezwanie do reformy islamu     2016-05-05
Wspólnota (niektórych) wierzących i (niektórych) ateistów   Koraszewski   2014-10-01
Zatrute ziarnoCzyli wkład chrześcijaństwa w cywilizację europejską.   Ferus   2024-02-11
Zbiorowe zmartwychwstanie, czyli jednak Halloween   Kruk   2015-04-09
Zderzenie cywilizacji czy zderzenie idei?     Koraszewski   2015-09-06
Zwrot, który zmienił świat   Koraszewski   2016-07-01
Świadkowie Jehowy i odmowatransfuzji krwi dla dziecka   Coyne   2014-09-07
Pytanie bez odpowiedzi   Łukaszewski   2021-10-18
Wierzę w Boga Ojca   Koraszewski   2016-09-09
Agnostyk czy ateista?   Koraszewski   2013-12-05
Konstytucyjni ateiści   Koraszewski   2013-12-05
Ab ovo   Kruk   2015-02-15
Abraham aresztowany po próbie złożenia ofiary z syna   Swidler   2014-09-29
Absolwent teologii mówi o naszej rzekomej potrzebie dalszych studiów teologicznych zanim zaczniemy krytykować religię   Coyne   2015-06-12
Absurdalna awersja wierzących do ateizmu   Ferus   2021-11-07
Afrykańska ateistka ujawnia, dlaczego się ukrywa   Igwe   2016-01-21
Afrykański eksport starego chrześcijańskiego barbarzyństwa   Igwe   2014-09-16
Allah mi kazał   Greenfield   2014-10-08

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk