Człowiek w labiryncie iluzji (III)

Jakby na potwierdzenie powyższego, autor cytuje angielskiego fizyka i pisarza Johna Gribbona: „Wszelkie zdarzenia są możliwe, a działając i podejmując decyzję wybieramy naszą własną drogę w mnogich światach kwantów”. Więc jak to właściwie jest z tą czasoprzestrzenią?; wszystko cokolwiek może się zdarzyć JUŻsię w niej wydarzyło i wszystkie możliwości tychże wydarzeń zostały w niej z góry przewidziane i zapisane? (co zatrąca jeśli nie fatalizmem, to przynajmniej determinizmem). A my jedynie – podążając własną ścieżką losu – odbieramy je jako gotowe już warianty zdarzeń, dla nas jednakże całkiem nowe doświadczenia?

Czyli nie przyczyna powoduje skutek, lecz odwrotnie: skutek powoduje przyczynę, która z kolei ma wpływ na skutek,.. czy tak to należy rozumieć? Chcę się upewnić bo prawdę mówiąc pogubiłem się już w tych naukowych wywodach. Nawet nie jestem pewien  czy właściwie sformułowałem swoje przemyślenia i pytania o sens tego, co chciałbym zrozumieć w tej teorii. Dlatego najlepiej będzie posłużyć się dalszymi wyjaśnieniami samego autora i zacytować następne fragmenty jego książki.

Zaintrygowało mnie jedno zdanie,  z pozoru niczym się nie wyróżniające: „Aby zrozumieć czas, trzeba poznać umysł.” Dziwne, nie fizykę relatywistyczną, nie teorię względności lub jakąś inną z jej pogranicza (np. teorię strun, superstrun, superprzestrzeni, teorię bran itp.), lecz właśnie umysł. Jednak pozory mylą i rozwiązanie tego problemu – jak się okazuje – zawarte jest w specyficznej budowie naszego mózgu. Nie uprzedzajmy jednak faktów. Dalej autor tak pisze:

„Poczucie kolejności wydarzeń w czasie, kolejności, którą uważamy za sprawę oczywistą i ostoję realnego świata, jest wytworem naszego umysłu, jest zjawiskiem z dziedziny neurofizjologii, a nie fizyki /.../ Z punktu widzenia fizyki nie istnieje zjawisko nazywane czasem, jest tylko czasoprzestrzeń. Jak więc powstało poczucie czasu?”. Dla uzupełnienia dodam, iż autor powyższe stwierdzenia pisze w kontekście przypadku  Clive,a  Wearinga, który wskutek choroby wirusowej doznał uszkodzenia hipokampa i ciała migdałowatego, co spowodowało u niego zniesienie poczucia czasu.

„Jego życie jest nieskończoną teraźniejszością. Cały czas mu się zdaje, że przed chwilą obudził się po długiej utracie świadomości /.../ Świat Clive,a składa się z chwili obecnej, bez przeszłości, w której mógłby się zakotwiczyć, i bez przyszłości, w którą mógłby spoglądać”.

Ten  znamienny przypadek posłużył autorowi za argument, w wyrażonej powyżej konstatacji. Wróćmy jednak do postawionego pytania: „Jak więc powstało poczucie czasu?” (u człowieka). Autor odpowiada na to pytanie na następnych kilkudziesięciu stronach, ja muszę się ograniczyć do nielicznych fragmentów tej publikacji, aby nie wydłużać zbytnio tego tekstu. Zatem:

„Przypominam raz jeszcze, że czas nie jest wielkością fizyczną. Gdy język stał się jednym z najważniejszych elementów ludzkiej psychiki, mózg wynalazł sposób porządkowania zdarzeń i doświadczeń, zanotowanych pod postacią słów. Porządkował je w wewnętrznej, subiektywnej przestrzeni świadomości, gromadził w pamięci i odzyskiwał logicznie powiązane. Czas jest jak mapa, na której można zlokalizować wspomnienia. Wyznaczając stałe punkty, takie jak daty, możemy ustalić odległość na mapie czasu. Poczucie liniowego czasu jest arbitralne. Wrażenie, że jedne fakty już się dokonały, inne mają miejsce teraz, a jeszcze inne dopiero się wydarzą, byłoby trudne do wykorzenienia, jakkolwiek ich kody istnieją w mózgu jednocześnie. /../

 

Ewolucja nie jest w stanie przewidzieć, z jakimi zadaniami będą się musiały uporać jej dzieła. Periodyczność pewnych zjawisk w mózgu jest wyrazem przystosowania się do periodyczności w naturze, z łatwością jednak została wykorzystana do wykreowania poczucia czasu. Mózg nauczył się porządkować zapisy pamięciowe w takt wewnętrznego zegara. Porządek ten jest niezbędnym warunkiem przeżycia, ale też i przyczyną jednego z najbardziej uporczywych złudzeń, a mianowicie złudzenia, że wszystko płynie z przeszłości ku przyszłości. /../

 

Cała nasza przeszłość istnieje w mózgu równocześnie z teraźniejszością, tyle, że w zwykłych warunkach nie może wtargnąć tu i teraz. Być może jednoczesna świadomość czasu teraźniejszego i przeszłego przekracza możliwości narządu percepcji, czyli mózgu. Jest to prawdopodobnie główny powód naszego postrzegania wyłącznie teraźniejszości. Jak powiada fizyk John Wheeler: „Czas jest to sposób powstrzymania wydarzeń, by nie tłoczyły się równocześnie”. /../

 

Powtarzam raz jeszcze, że konieczne jest utrzymanie w psychice pewnego ładu i że rolę czynnika porządkującego pełni czas /.../ Czas reguluje kolejność spotkań umysłu z przestrzenią, natomiast ego jest punktem odniesienia dla owych spotkań. Czas i ego są więc dwiema stronami tego samego medalu /.../ Czas i ego są nader istotnymi elementami ludzkiej psychiki. Nie jesteśmy w stanie ujrzeć świata inaczej niż przez pryzmat czasu i ego. A jednak czas i ego nie istnieją w rzeczywistości, są tylko wytworem imaginacji, użyteczną fikcją. /../

 

Wszystkie fakty świadczą o tym, że przed około 4000 – 8000 lat nastąpił przełom w ewolucji człowieka, przekształcenie psychiki, którego skutki ponosimy po dzień dzisiejszy /../ Człowiek nauczył się uzewnętrzniać swoje myśli za pomocą symboli /../ Później ukształtowało się ego, zdolne stworzyć własny obraz i postrzegać siebie podczas aktu postrzegania. Ujawnia się tu decydująca rola języka, gdyż język kreuje myśli, nadaje im formę. Myśl stała się nośnikiem ewolucji /../ Nowo powstałe ego nie mogło się już opierać na bezpośrednim doświadczeniu, coraz częściej musiało się posługiwać symbolami, pojęciami oderwanymi, takimi jak praca, prawda, wina, Bóg, nie istniejącymi poza umysłem.

 

Życie na zewnątrz, ograniczone do działania, ustąpiło życiu wewnętrznemu, które uzyskało samodzielność i nabrało impetu. Narodziła się współczesna psychika, zdolna sięgnąć pamięcią w przeszłość, i dzięki umiejętności przewidywania zdolna również penetrować przyszłość, wyzwolona, a jednocześnie schwytana w pułapkę własnych symboli, wpatrzona w ego, dogodną fikcję, którą sama wynalazła, by uporządkować otaczającą rzeczywistość”.

Autor w podsumowaniu tak pisze:

„Wiemy już, że czas nie ma ugruntowanej pozycji w fizyce, jest tylko fikcją, mapą, dzięki której można znaleźć drogę w pozbawionej konturów czasoprzestrzeni. Wiemy również, jak powstało nasze poczucie czasu; trzeba było ustalić zasady porządkowania niezliczonych symboli i obrazów, powstających od chwili narodzin ego, i znaleźć punkt odniesienia. Zasadą tą jest czas, a punktem odniesienia – poczucie tożsamości.

Zyskując poczucie tożsamości, człowiek wziął na siebie odpowiedzialność za własne czyny i ugina się teraz pod jej brzemieniem. Zyskując ego, człowiek utracił marzenia i wkroczył w czas, dlatego towarzyszy mu smutek i dlatego wyłonienie się z egocentryczno – symbolicznego umysłu, krok naprzód w ewolucji, jest paradoksalnie upadkiem”.

Wydaje mi się, że wyjaśnienie tego problemu jeszcze bardziej zaciemniło mi jego obraz w głowie. No, bo tak: skoro czas miałby być wynalazkiem mózgu, mapą do lokalizacji wspomnień, czynnikiem porządkującym i wprowadzającym ład w psychiczny świat symboli (także wytworem imaginacji, użyteczną fikcją), to wynikałoby, iż nie istnieje on POZA umysłem ludzkim, prawda? Co zatem jest przyczyną starzenia się ludzi (zwierząt i roślin także) i umierania ich  w rezultacie? Co powoduje, że wszystko podlega PRZEMIJANIU?Weźmy okres w dziejach kiedy nas jeszcze nie było na ziemi; jeśli czas miałby być wytworem ludzkiego mózgu, to jak to możliwe, iż upłynęło go (np. od istnienia dinozaurów) tyle milionów lat, zanim mózg ludzki go nie wytworzył? Jakoś nie mogę tego pojąć...

A może są dwie jego odmiany; jedna wewnętrzna, odmierzana w takt oscylatorów mózgu (ten tzw. zegar biologiczny) i to spełnia wyżej przedstawioną rolę, oraz powoduje owo wrażenie poczucia upływu czasu i specyficzny dla ludzkiej psychiki rozdział na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. I druga odmiana – zewnętrzna; czas będący na stale związany  z przestrzenią (czasoprzestrzeń właśnie), powodujący efekt przemijania wszystkiego co istnieje, cykliczność zjawisk przyrodniczych i fakt, że Wszechświat liczy sobie – bagatela – kilkanaście miliardów lat? 

Czy to rozumowanie ma sens? Poprzednie swoje teksty pisałem – nie powiem, że z pozycji znawcy – ale osobnika, który sporo wie o przedstawianych przez siebie problemach i może służyć radą tym, których to interesuje. Natomiast ten tekst jest wyrazem mojej całkowitej ignorancji „w tym temacie” i piszę go głównie po to, aby uzyskać wyjaśnienia od znających się na tym fizyczno – fizjologicznym problemie. Aby niepotrzebnie nie przedłużać tego elaboratu, zakończę go w ten sposób:

Chociaż intuicyjnie czuję, że autor i ci uczeni na których się powołuje w swojej książce, mogą mieć rację i taka może być naukowa prawda o naszej rzeczywistości, to jednak trudno mi w to uwierzyć, gdyż nie rozumiem dostatecznie dobrze tej problematyki i nie potrafię jej sobie wyobrazić na tyle, aby wytworzyć w swym umyśle jej spójny i wyraźnyobraz. Nie jestem w tym odosobniony, gdyż sam autor przyznaje: „Widzimy sens tylko w tych rzeczach, które rozumiemy, a przyszłość akceptujemy najłatwiej wtedy, gdy jej zarysy pokrywają się z przeszłością”. Zaś odnośnie tego co potrafię sobie wyobrazić i zrozumieć nie mam żadnej pewności czy jest właściwe i zgodne z prawdą nauki.

Na przykład owe światy alternatywne tworzące się w czasoprzestrzeni pod wpływem naszych decyzji i wyborów, ponoć jak najbardziej realnie tam istniejące. Czy to jest możliwe do wyobrażenia sobie? (Tym bardziej, iż – jak pisze autor – większość decyzji i wyborów podejmujemy automatycznie, nie zastanawiając się nad konsekwencjami tych odrzuconych).Albo ta nasza przeszłość – dla nas bezpowrotnie już utracona – tam nadal istniejąca i to w najdrobniejszych detalach i nie zmienionym stanie. Kto by to mógł w ogóle przypuszczać? Lub nasze myśli – dla nas dawno zapomniane – tam w jakiś niezrozumiały sposób zapisane i utrwalone na wieki. Na jakim nośniku? Dziwne to wszystko i niepojęte...

Ale najbardziej z tego wszystkiego niepojęty jest dla mnie fenomen CZASU;ta – jak go nazywa autor – użyteczna fikcja, to uporczywe złudzenie, ten osobliwy podział na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, będący – jak wyraźnie napisano – wytworem naszego mózgu w bezczasowejstrukturze czasoprzestrzeni. Jednakże mający tak przemożny wpływ na nasze życie i egzystencję; w nim się pojawiamy, istniejemy i umieramy.

To już jest pozamoimi skromnymi możliwościami zrozumienia,.. chyba, że źle to sobie wszystko tłumaczę i wyobrażam (jest to bardzo prawdopodobne), co nie zmienia jednak powyższego stanu rzeczy. Sam autor to zresztą przyznaje w swojej książce: „Problem polega na tym, że defekt jest nie w oku patrzącego, lecz w jego umyśle. Obecne pokolenie dotarło do strefy zakazanej, ostatniej granicy, tajemniczego brzegu. Prawdziwe poznanie jest nam niedostępne, nie z powodu konstrukcji świata, ale z powodu ograniczeń w nas samych”. 

Nie wykluczone, iż miał rację H.G.Wells, pisząc te prorocze słowa:

„Dla człowieka nie ma spoczynku i nie ma kresu. Musi on iść dalej, od podboju do podboju tej małej planety Ziemi, jej horyzontów i obrotów i wszystkich praw umysłu i materii, które go wiążą. Potem planet wokół. I na koniec wskroś ogromu przestworzy – ku gwiazdom. Kiedy zaś posiądzie wszystkie już głębie przestrzeni i wszystkie tajemnice czasu – będzie to nadal początek tylko”.

Styczeń 2009 r.                                              ----- cdn.-----