|
Zapuszczenie
|
Paulina Łopatniuk
| 2018-11-24
|
“Panie doktorze, pani doktor, jeszcze wczoraj tu tego nie było!” Znacie takie historie? Chory czy chora rozkładają ręce ze zbolałą miną, prezentując owrzodziałe kalafiorki wdzięcznie przyozdabiające łydki, szyje czy poliki. Dziura na pół czoła, której nie sposób już ukryć pod chustką czy kapeluszem? “Od soboty tak urosła, doktórko, no naprawdę, jeszcze niedawno była malutka!” Podkrwawiający guz wielkości i faktury dorodnego selera? “No jakoś tak wyszło, nie było okazji, sam pan, pani wie.” Wszystkie osoby jakoś tam z medycyną związane kojarzą podobne sytuacje. Niemal każda większa zmiana skóry czy błon śluzowych (tych lepiej dostępnych od zewnątrz przynajmniej) lądująca na fanpejdżu patologów przywołuje podobne skojarzenia. Czy słusznie? Niekiedy. A niekiedy nie. Czasami rzeczywiście mamy do czynienia ze zmianami wstrząsająco wręcz “zapuszczonymi”, zaniedbanymi, zlekceważonymi (na oko przynajmniej). I pytania o to jak to możliwe, że ludzie tak długo czekają, powtarzają się regularnie. Jak tak można? Skąd takie zapuszczenie? Jakie przyczyny stoją za zwłoką kosztującą niekiedy przecież bardzo wiele? Cóż, przyczyny będą różne. Zależnie od kraju, zależnie od osoby, zależnie od sytuacji. I nie zawsze bynajmniej będzie stało za nimi bagatelizowanie sprawy.
Nierzadko u podłoża problemu będą leżeć względy finansowe. Linkowałam kiedyś historięczterdziestopięcioletniej pacjentki, która zgłosiła się po pomoc z rosnącym od około roku owrzodziałym guzem podniebienia. Pierwotnie niebolesna zmiana z biegiem czasu zaczęła się coraz bardziej powiększać, dawać dolegliwości bólowe, utrudniać połykanie i mówienie. Tyle że wstępne podejrzenie raka dla niezbyt zamożnej Ugandyjki niosło ze sobą perspektywę kosztownych procedur diagnostycznych i chirurgicznych, na które by sobie pozwolić, najpewniej musiałaby sprzedać dom. Szczęście w nieszczęściu – rzecz okazała się “tylko” kilakiem ( gumma), guzem typowym dla kiły trzeciorzędowej. Wystarczyła penicylina. Kobieta uratowała i życie, i dom. Często w rozmowach o kosztach diagnostyki przywołuję jednak opowieść mniej optymistyczną. Z USA tym razem. Kraju słynącego z kosztów opieki zdrowotnej będących jedną z wiodących przyczyn prywatnych bankructw. Bohatera tej historii przez wiele miesięcy nie było stać na niezbędna diagnostykę, więc z bólami brzucha i zaparciami radził sobie długo domowymi sposobami. Do czasu. Po roku dotarłszy do ściany, do sytuacji, która zmusiła go do wizyty na oddziale ratunkowym, wyasygnował w końcu kwotę niezbędną, by przeprowadzić niezbędne badania (nie, nie wszystkie wcale), całe swoje oszczędności, tylko po to, by dowiedzieć się nie tylko, że cierpi na raka jelita grubego, ale też, że rak zaczął już przerzutować. I że – niezależnie od rokowań – i tak raczej nie będzie go stać na leczenie.
Nie dowiemy się czy o wieloletniej zwłoce terapeutycznej w przypadku tego raka podstawnokomórkowego skóry czoła u pacjenta z Indii zadecydowały względy kulturowe, kwestie finansowe czy trudna dostępność opieki zdrowotnej; http://www.cancerjournal.net/article.asp?issn=0973-1482;year=2015;volume=11;issue=3;spage=669;epage=669;aulast=Saini
Powiecie, że nie zawsze przecież o pieniądze sprawa się rozbija. Jeśli nie o pieniądze zatem, to o co? Ot, kwestie organizacyjne związane z dostępnością opieki zdrowotnej w danym rejonie chociażby. Placówek medycznych nie ma, placówki medyczne są daleko, placówki są, ale kolejki i czas oczekiwania skutecznie utrudniają czy wręcz uniemożliwiają dostęp do opieki zdrowotnej. Kolejki zapewne zabrzmią wam znajomo, ale na rzecz fizycznej niedostępności przychodni, gabinetów czy szpitali większość zapewne machnie ręką i uzna, że to dotyczy obszarów odległych czy państw rozwijających się. Obciążonych olbrzymimi nierównościami społecznymi i ubóstwem. Albo przynajmniej rozległych i słabo zaludnionych. To nie my, to Australia. To nie my, to Indie. Polski to przecież nie dotyczy. Tymczasem tegoroczny raport NIK wytknął, że w Polsce w wielu gminach wiejskich w ogóle nie ma (a w każdym razie nie było w 2016, z tego roku bowiem dane analizowano) poradni ginekologiczno-położniczych. Dołóżmy do tego fatalnie dziurawą lub nieistniejącą niekiedy – zwłaszcza na obszarach wiejskich właśnie – sieć komunikacji publicznej i już wcale nie musimy szukać niczego w dalekich krajach. Wystarczy się udać do województwa podlaskiego (78,8% gmin bez poradni ginekologiczno-położniczych) albo lubelskiego (w rejonach wiejskich przypada średnio 27,7 tysięcy kobiet na jedną poradnie ginekologiczno-położniczą). A nowotwory ginekologiczne kwitną.
Czasami dostęp i finanse nawet są, ale z różnych przyczyn osoby chore z rzeczonych nie korzystają. Niekiedy rzeczywiście będzie to lekceważenie i postawa typu “jakoś to będzie”, ale też łatwiej w takową popaść, gdy notorycznie brakuje czasu, gdy dom, dzieci, praca, kolejna praca, nie każda z nich w dodatku umożliwiająca wzięcie dnia wolnego, by zabrać się za siebie i za swoje choroby, by odstać swoje w kolejce bądź wcisnąć się na dogodną godzinę na umówioną wizytę, a później – by załapać się na niezbędne procedury diagnostyczne, z których każda wymaga dojazdu i znowu czasu. Zwłaszcza gdy dostępu do wizyt bronią skierowania (przywrócone nie tak wcale dawno w przypadku dermatologii i okulistyki) i kolejne procedury. I nie, nie chodzi nawet o to czy te konkretne skierowania i procedury są “dobre”, czy nie. To raczej kwestia pewnej bezradności w starciu z systemem i z rzeczywistością. Muru dla niektórych trudnego do przebycia.
Po rozpoznaniu guza liściastego piersi pacjentce zalecono mastektomię, ta jednak wolała szukać pomocy w medycynie alternatywnej, rok takich poszukiwań zaowocował guzem widocznym na fotografii; strzałki wskazują na poszerzone naczynia podskórne; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5010640/
Czasem w kolizji z rzetelną diagnostyką stanie wiara w rozmaite “ukryte terapie”, “terapie alternatywne” zwane przez niektórych altmedami (ot, nasznajbardziej chyba znany polski szarlatanchociażby ma całe rzesze wiernych wyznawców i wyznawczyń), w “domowe sposoby” polecane przez ciocię Irenkę, wujka Zdzisia, ulubionego sąsiada czy – o zgrozo – panią w aptece. Albo lekarza. Mamy wszak także lekarzy i lekarki mniej lub bardziej otwarcie flirtujących z szarlatanerią, bez skrępowania zalecających czy wdrażających najrozmaitsze pozostające w konflikcie z wiedzą medyczną (i Kodeksem Etyki Lekarskiej) praktyki, jak “ badanie żywej kropli krwi“, irydologia czy biorezonans, “leczących” nowotwory witaminami, dietami tudzież bawiących się w tzw. totalną biologię czy Germańską NowąMedycynę. Samorząd zawodowy nie robi wiele, by podobnym procederom zaradzić, czegóż więc oczekiwać od zdezorientowanych chorych. Dochodzą do tego wszystkiego powszechnie znane, kochane i powtarzane ad nauseam prawdy – wszyscy w końcu wiemy, że “rak się boi noża”, że “jak się otworzy, to dostanie powietrza i pójdą przerzuty”. No i kto nie słyszał o sąsiadce, która czuła się świetnie, a gdy tylko trafiła do szpitala, to od razu umarła – było nie ruszać, nieprawdaż.
Wreszcie ta wszechobecna BigPharma, która tylko czyha, by wyssać z was cenne siły życiowe i finansowe. Jak już się dorwie do waszego portfela, to nie wypuści, aż zadusi na śmierć. Zresztą ukochany znachor czy ulubiona blogerka tłumaczą przecież, że medycyna niczego nowego od dziesięcioleci nie jest w stanie chorującym na nowotwory zaoferować. A że łeż to przebrzydła? Cóż, niewiedza potrafi zabić.
Nie wiemy, co kierowało siedemdziesięciodwuletnią chorą od siedmiu lat odmawiającą leczenia coraz bardziej zaawansowanego raka brodawkowatego tarczycy; cokolwiek to było, nie przeszkadzało jej w regularnym zgłaszaniu się na kontrole i śledzeniu postępów guza w TK; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3557642/
Zresztą nie trzeba zaraz wcale być zaprzysięgłą ziębitką czy ziębitą, poczytywać tajnych raportów o mafii farmaceutycznej i złowrogich białych fartuchach zamiast dobranocki – wystarczy zwykły brak zaufania, wystarczy zmęczenie i niechęć do personelu medycznego, wystarczy, że zraziło się kiedyś w przychodni czy szpitalu – bo lekarz był niesympatyczny, lekarka opryskliwa, pielęgniarka nakrzyczała, a sanitariusz spojrzał krzywo i zaklął szpetnie pod nosem, nikt nie miał czasu, niczego nie wyjaśniono, a apteka skasowała pół emerytury. I jasne, wszystko da się wytłumaczyć – personel szpitala czy przychodni był zmęczony, zniecierpliwiony, kiepsko opłacany, kontrakt się kończył, zabrakło rękawiczek, druczków, tuszu w drukarce i kasy na remont windy, a nasz chory czy chora byli kolejną z kilku dziesiątek czekających w kolejce również zmęczonych i zniecierpliwionych osób i pewnie też dało się to odczuć; wszystko da się racjonalnie wytłumaczyć, ale wrażenia pozostają, a z chorobą nie zawsze radzimy sobie racjonalnie.
Och, jasne, z niczym właściwie pewnie nie radzimy sobie stuprocentowo racjonalnie, ale choroba to zjawisko szczególne, obciążone wyjątkowo, przyprawione wstydem, strachem, obarczone ciężarem niewiedzy, wytrącającym z rutyny i codzienności.
O wstydzie zwłaszcza nie wolno zapominać. Wstyd potrafi doprowadzić do niemałych dramatów, szczególnie na polu ginekologii i urologii. U kobiet badania piersi czy profilaktyka raka szyjki macicy całkiem nieźle już się w mediach zadomowiły (jakkolwiek niedobrze, że zapomina się, że rak piersi bynajmniej nie tylko kobiety potrafi zaatakować), gorzej z resztą ginekologicznego towarzystwa. Rak sromu z rzadka tylko mignie w prasie czy sieci, zazwyczaj zresztą przy okazji straszenia “zabójczą chemią” czy “morderczymi tamponami/podpaskami” (sic!), ale na co dzień się o nim nie pamięta. “Te okolice” czy “tam na dole” to wciąż określenia, które można spotkać w całkiem poważnych konwersacjach z całkiem dorosłymi osobami. Że coś rośnie, coś się babrze, coś swędzi, boli, piecze? Może jakąś maść, pani magister? Może tę z reklamy? Tak, tak, pójdę do lekarza. Kiedyś. Że będzie coraz lepiej, bo mamy edukację seksualną? A gdzie niby? Ta szkolna uczy wszak, że ginekolog nie dentysta. Jeszcze gorzej jest z narządami kojarzonymi raczej z panami. Nie bez przyczyny w ramach uświadamiających akcji “movembrowych” czy innych kampanii społeczno edukacyjnych, jak realizowana od 2009 roku “Odważni Wygrywają“, głośno i uporczywie woła się na przykład o istotności samobadania jąder – wcześnie wykryte nowotwory złośliwe tego akurat narządu bardzo dobrze odpowiadają na leczenie. Ale właśnie trzeba je zauważyć i rozpocząć terapię. Guz z powyższej fotografii, z którym dwudziestojednoletni mężczyzna zgłosił się do urologów, rósł sobie nieniepokojony od sześciu lat. Piętnastoletni podówczas chłopak zauważył zmianę, owszem, zauważył też, że się powiększa. Nazbyt wstydził się jednak, by szukać pomocy. Unikał uczestniczenia w zajęciach sportowych, dobierał odzież tak, by w swej obszerności ukrywała coraz to większą mosznę. Udało mu się ukryć swój stan nawet przed rodziną. Ba, udało mu się przemknąć nawet przez – pobieżną zapewne w swych procedurach – komisję wojskową. Wychodzący z lewego jądra guz w momencie badania mierzył 29x20x16cm, ważył prawie 5kg i zdążył dać przerzuty do płuc.
A rak prącia? Ha, nie dość, że wstyd, to jeszcze i narząd istotny. A gdy do względów osobistych dołożyć te kulturowe… Leczenie zaś brzydko pachnie chirurgią i krokami… powiedzmy… ostatecznymi. Jakże to tak? Tak po prostu uciąć? Czasem chorzy wolą zaryzykować i od radykalnego leczenia odstąpić, czasami – w ogóle nie ryzykować diagnozy. A efekty? Ktoś kojarzy termin “autoamputacja“? Tak, oznacza właśnie to, co stanęło wam przed oczyma. Opisywałam kiedyś takie historie na fanpejdżu: Sześćdziesięcioletni pacjent zgłosił się do szpitala z dokuczliwym owrzodzeniem moszny, z którego to owrzodzenia sączyła się ropna treść o nieprzyjemnej woni. Trzy miesiące wcześniej odpadł mu penis. (…) Sześć miesięcy wcześniej u podstawy prącia pojawiło się drobne owrzodzenie, które jednak stopniowo powiększało i pogłębiało się, ostatecznie doprowadzając do oddzielenia się narządu. W miejscu po nim pozostała tylko otwarta rana.
Druga historia był podobna – tym razem bohaterem był czterdziestolatek. Pojawił się w szpitalu półtora miesiąca po utracie narządu. Również rzecz zaczęła się od drobnych ropiejących owrzodzeń przy podstawie prącia, które z czasem zaczęły się zlewać, obejmując stopniowo cały obwód narządu i doprowadzając do jego “odcięcia”. Mężczyzna próbował się wpierw leczyć preparatami ziołowymi, jednak trudności w oddawaniu moczu i ropa sącząca się z owrzodzeń okazały się nazbyt dokuczliwe.
Niektórzy machną ręką – to Indie w końcu, prawda? I co z tego, że Indie. Przypadek z fotografii otwierającej akapit to historia z Grecji, a nie z Indii. Pięćdziesięciosiedmioletniego mężczyznę półtora roku wcześniej przywiodła po pomoc medyczną zmiana skórna napletka. Pobrane do badania wycinki pod mikroskopem okazały się zawierać utkanie raka płaskonabłonkowego (najczęstszy nowotwór złośliwy prącia), zatem choremu zasugerowano częściową penektomię, co z kolei dla pacjenta stanowiło zbyt wielkie poświęcenie. Zrezygnował z dalszych procedur. Wrócił już bez prącia, za to z cuchnącym martwiczym owrzodzeniem penetrującym przez ścianę powłok w głąb miednicy mniejszej. W głębi ziejącej rany można było gołym okiem podziwiać powrózki nasienne i kikut cewki moczowej.
Wstyd zresztą to nie tylko narządy płciowe, to także na przykład choroby skórne. Odejdźmy na chwilę od nowotworów – choć i ich rzecz dotyczy – i wspomnijmy na taką łuszczycę chociażby. Schorzenie szczególnie pod tym względem obciążone. Brzmi dziwnie? Choroba to przecież choroba, skąd tu wstyd? Bardzo optymistycznie. Bardzo mało realistycznie jednocześnie niestety. Poczucie stygmatyzacji jest w tym schorzeniu powszechne. I nie tylko poczucie bynajmniej – nie o wrażeniach chorych jedynie mówimy. Nierzadka jest też zupełnie realna stygmatyzacja i zupełnie realne otaczające łuszczycę przesądy. Bo czy to nie z brudu? Czy nie aby zaraźliwe? (uprzedźmy wątpliwości na wszelki wypadek – nie, nie z brudu i nie jest zaraźliwe) Poza tym to przecież obrzydliwe! Ja bym ręki nie podał! Prawda? No i jak z czymś takim iść do lekarza? A choroby pasożytnicze? Tu prym wiodą pasożyty zewnętrzne – te wewnętrzne bywają wręcz w pewnych kręgach modne. Ale szampon przeciw wszom czy preparaty walczące ze świerzbem? To nie jest modne, do tego nie przytulają się całe grupy wsparcia altmedowego. To ta kategoria problemów zdrowotnych, które kojarzą się z brudem, zaniedbaniem, tzw. patologią społeczną. I nic to, że świerzb dotyka w Polsce kilkunastu tysięcy osób rocznie i potrafi pojawić się w najróżniejszych środowiskach, klasach czy okolicach, w rodzinach zarówno zamożnych, jak i nieco lub znacząco uboższych. To nadal wstyd. Jak tu wspomnieć w aptece o wszach. Co ludzie powiedzą?
Powiecie, że przesadzam. Że wymyślam. Że przesadzam z tym wstydem. Nie jestem w tym odosobniona. Moje refleksje potwierdzają osoby zajmujące się tematem zawodowo.
Lekarze powinni więcej wiedzieć o mechanizmach wstydu, jednej z najsilniejszych i groźnych emocji doświadczanych przez pacjentów – twierdzi prof. dr hab. med. Teresa Rzepa, psycholog z SWPS, współautorka polskiej listy dziesięciu najbardziej wstydliwych chorób. (…) Zajęliśmy się wstydem, bo jest jedną z najmniej „moralnych” emocji (nie ma na względzie dobra innych ludzi). W przypadku zdrowia ma to wielkie znaczenie. Ten, kto się wstydzi, jest skłonny ukrywać chorobę i zarażać innych. Może też podawać lekarzowi błędne informacje choćby po to, aby lepiej wypaść w jego oczach (…)
Tak, wstyd JEST ważny.
No i strach wreszcie. Strach? Ale jak to? – spytacie. Przecież strach powinien pchać do możliwie szybkiej wizyty lekarskiej. Bo może to coś złego, bo trzeba się jak najprędzej zabrać za leczenie. Oh, my sweet summer child. Do lekarza? A jak coś wykryje? Póki nie ma diagnozy, póki nie ma papieru, póki nie padły złowrogie słowa rak, czerniak, mięsak, etc, póty można mieć nadzieję, że to jednak nic groźnego. Że samo przejdzie. Że może jednak nie będzie tak źle. Lekarz to stres i dyskomfort, lekarz to nieprzyjemne rozpoznania, przykre czasem pytanie i nie zawsze miłe komentarze, lekarz to niejednokrotnie dodatkowe koszty. Lepiej unikać. A że coś rośnie? No to rośnie, może przestanie. Dobrze, że nie boli. A mit, że skoro nie boli, to pewnie groźne nie jest, wciąż ma się nieźle. Wygląda groźnie? Cóż, psychologia ma na stanie całe stosy literatury o mechanizmach obronnych, o zaprzeczeniu, wyparciu, racjonalizacji. Wygląda już bardzo źle? To z kolei ten etap, gdy do strachu wzbudzanego przed chorobą dochodzi wstyd i obawa przed reakcją lekarzy. Nie pójdę – co on, ona, sobie o mnie pomyślą, co powiedzą. A zmiana tymczasem rośnie dalej. Ot, błędne koło.
Niemały plon zbierają w końcu również choroby towarzyszące, zwłaszcza te z zakresu zainteresowań psychiatrii, jak depresja, jak zaburzenia lękowe, jak najróżniejsze inne niejednokrotnie upośledzające chorym zarówno samo postrzeganie sytuacji, jak i utrudniające radzenie sobie z nią. To, jak wspominałam, nie zawsze lekceważenie – cierpiąca osoba nie zawsze jest w stanie nie tylko dotrzeć do przychodni czy szpitala, ale w ogóle wyjść z domu czy skorzystać z telefonu. A przecież dochodzą też różnorakie inne formy niepełnosprawności, także tej fizycznej – chorzy i chore niekoniecznie są w stanie samodzielnie o siebie zadbać, a osoby nimi się opiekujące nie zawsze podołają zadaniu.
I na pewno nie wyczerpuję tu katalogu możliwych przyczyn. Przeróżne nie zawsze przecież od chorych zależne dramaty życiowe – z nałogami i bezdomnością na czele. Trudne czasem do ogarnięcia względy kulturowe. Albo religijne. Na pewno zresztą ktoś dorzuci kolejne.
Zresztą czy my, osoby pracujące z chorymi, jesteśmy lepsi czy lepsze? Czy staranniej dbamy o swoje zdrowie? Część spośród nas na pewno, ale czy aby taka znowuż znacząca część? Z różną dbałością poddajemy się niezbędnym badaniom, niejednokrotnie lekceważymy nie tylko profilaktykę, ale i diagnozowanie oraz leczenie najróżniejszych dokuczających nam drobiazgów (i nie tylko drobiazgów). Nierzadko za całą diagnostykę starcza nam szybka porada w biegu u kolegi czy koleżanki, bo przecież jakoś to będzie. Niby nie wierzymy w żaden “magiczny” immunitet medyczny, w to, że choroby się nas nie imają – nikt wam oficjalnienie nie rzuci taką herezją, ale czasami zachowujemy się, jak gdyby tak właśnie było. Zresztą porada u znajomych? Bywa jeszcze gorzej – diagnozujemy się i leczymy sami czy same. Co w tym złego? – zapytacie. W końcu jesteśmy lekarzami, lekarkami, mamy odpowiednie kwalifikacje, mamy wiedzę i doświadczenie. Tyle że to nie wystarczy. Brak nam dystansu, brak nam chłodnego, trzeźwego spojrzenia, takiego z zewnątrz. Oszukujemy tak siebie, jak i zajmujących się nami kolegów i koleżanki po fachu. Oczywiście, nie zawsze, niekoniecznie też przecież świadomie i celowo. Któż jednak w końcu patrzy na siebie obiektywnie i kto nie ma tendencji do samooszukiwania się? A konsekwencje bywają tragiczne. Lekarzu, lekarko, nie leczcie się sami. W powiedzeniu Medice, cura te ipsum nie o to idzie.
Poza tym pracujemy długo, dużo i nie zawsze mądrze. Czasem, bo kasa; czasem, bo system; czasem z różnych innych względów. Efekty są, jakie są – zaniedbujemy się, a w tym zaniedbaniu chorujemy, popełniamy błędy, umieramy; polscy medycy i medyczki może i narzekają na zaniedbujących się chorych, ale sami/e też nie są w najlepszej kondycji. Zwłaszcza, że i u nas dochodzą przecież mechanizmy podobne do tych rządzących innymi chorymi. No może niewiedza powinna odgrywać mniejszą rolę, ale reszta? Pamiętacie cytowaną a propos wstydu prof. Rzepę? Oddajmy jej jeszcze na chwilę głos:
…także lekarze, kiedy zachorują, nie są wolni od zachowań podyktowanych wstydem. – Zwróciło naszą uwagę to, że czasem, mimo ewidentnych objawów, lekarze zgłaszają się do kolegów po fachu dość późno i nie są z nimi do końca szczerzy, np. na pytanie, od jak dawna mają dolegliwości, nie przyznają się, że od dwóch miesięcy, ale twierdzą, że od kilku dni. Skoro wstyd skłania lekarza do mówienia nieprawdy, co dopiero można myśleć o doznających wstydu pacjentach…
(Przypominam też, że patologów możecie śledzić również na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana)
Literatura:
Denying the Obvious: Four Extreme Cases of Neglected Tumors. LM Block, YM Jee, MK Baskaya, ML Bentz, SO Poore; Plastic and reconstructive surgery. Global open 2015;3(11):e571 Neglected Basal cell carcinomas in the 21st century. E Varga, I Korom, Z Raskó, E Kis, J Varga, J Oláh, L Kemény; Journal of Skin Cancer 2010;2011:392151 Giant Orbital Melanoma in a Heroin Abuser. A Furdova, P Babal; Giant Orbital Melanoma in a Heroin Abuser. Case Reports in Ophthalmology 2017;8(1):288-293 The largest and neglected giant phyllodes tumor of the breast—A case report and literature review. S Islam, J Shah, P Harnarayan, V Naraynsingh; International Journal of Surgery Case Reports 2016;26:96-100 Neglected Papillary Thyroid Carcinoma Seven Years after Initial Diagnosis. ED Spartalis, T Karatzas, P Charalampoudis, C Vergadis, D Dimitroulis; Case reports in oncological medicine2013;2013:148973 Mushroom‐Like Giant Basal Cell Carcinoma on the Nasal Tip. JY Wang, HL Cao, Liu LF, JL Yan; Dermatologic Surgery 2014;40(3):343-5 Auto-amputation of penis due to carcinoma: still a threat in the era of modern medicine: report of two cases. B Ghosh, R Manikandan, LM Dorairajan, S Kumar; Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology 2013;79(2):224-6 Penis auto-amputation and chasm of the lower abdominal wall due to advanced penile carcinoma: a case report. D Baltogiannis, K Zotos, S Tsambalas, D Giannakis, N Sofikitis; Journal of Medical Case Reports 2011;5:574 Nail involvement in psoriatic arthritis. P Sobolewski, I Walecka, K Dopytalska; Reumatologia2017;55(3):131-135 How does stigma affect people with psoriasis? P Łakuta, K Marcinkiewicz, B Bergler-Czop, L Brzezińska-Wcisło; Postepy dermatologii i alergologii 2017; 34(1):36-41 Psychological Aspects of a Patient with Neglected Skin Tumor of the Scalp. C Pavan, F Bassetto, V Vindigni; Plastic and reconstructive surgery. Global open 2017;5(6):e1395 Paulina ŁopatniukLekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
Znalezionych 1474 artykuły.
|
|
|
|
|
|
|
| Artykuł w piśmie „Science”: rozszerzyć DEI w STEMM |
|
Coyne |
|
2024-04-19 |
| Dlaczego organizacje naukowe powinny zachować neutralność polityczną? |
|
Coyne |
|
2024-04-11 |
| Darwin znowu się myli! Artykuł pokazuje, że jego hipoteza o „samcach większych u ssaków” wydaje się błędna |
|
Coyne |
|
2024-04-06 |
| Czasami gwoździe, koparki, straż, czasami lalki, wstążki, makijaż |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-04-03 |
| Po raz kolejny twierdzenie, że płeć nie jest binarna, ale bez żadnych nowych argumentów |
|
Coyne |
|
2024-03-29 |
| Jak małpy człekokształtne (włącznie z ludźmi) straciły swoje ogony |
|
Coyne |
|
2024-03-26 |
| Ale najpierw kawa |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-03-21 |
| Ideolodzy: dlaczego nauczanie genetyki musi mieć charakter społeczno-polityczny |
|
Coyne |
|
2024-03-19 |
| Przepływ genów od neandertalczyków i denisowian do ludzi „współczesnych” i odwrotnie |
|
Coyne |
|
2024-03-14 |
| Wejdź – skoro nalegasz |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-03-09 |
| Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki? |
|
Coyne |
|
2024-03-06 |
| Carl Zimmer o gatunkach i ochronie |
|
|
|
2024-02-29 |
| Kolejna błędna próba skorygowania ewolucji |
|
Coyne |
|
2024-02-22 |
| Ryjący w ziemi przedsiębiorcy |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-02-15 |
| Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-02-08 |
| Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-01-15 |
| Czy ludzie wyewoluowali w wodzie? |
|
Coyne |
|
2024-01-08 |
| Jak upadają wielcy |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-01-04 |
| Oczy reniferów zmieniają kolor, żeby łatwiej im było dostrzec jadalne porosty |
|
Coyne |
|
2023-12-30 |
| Życzliwi przestępcy |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-12-28 |
| Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach |
|
Coyne |
|
2023-12-26 |
| Zdumiewający manipulatorzy |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-12-25 |
| Nie gryzie się ręki, która cię zapyla |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-10-19 |
| Rewolucja komunikacyjna |
|
Hannam |
|
2023-10-18 |
| BBC szerzy propagandę rolnictwa organicznego, a biedni na świecie cierpią |
|
i Kathleen Hefferon |
|
2023-10-13 |
| Niezwykły przypadek koewolucji i specyficzności zapylacz/storczyk |
|
Coyne |
|
2023-10-07 |
| Płeć męska lub żeńska: nie ma nic pomiędzy |
|
Elliot |
|
2023-10-03 |
| Myślenie intuicyjne i analityczne |
|
Novella |
|
2023-09-29 |
| „Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja |
|
Williams |
|
2023-09-25 |
| Jak (i dlaczego) ośmiornica edytuje swój RNA |
|
Lewis |
|
2023-09-23 |
| „Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci? |
|
Lewis |
|
2023-09-15 |
| Do jakiego stopnia pary mają wspólne cechy? |
|
Novella |
|
2023-09-14 |
| Kenia daje zielone światło 58 projektom GMO – naukowcy na całym świecie kontynuują badania w dziedzinie biotechnologii, mimo procesów sądowych i dezinformacji |
|
Ombogo |
|
2023-09-08 |
| Lancet atakuje anty-przebudzenie, a czytelnik odpowiada |
|
Coyne |
|
2023-08-24 |
| Więcej wyrafinowanej teologii: uczony religijny zastanawia się, czy neandertalczycy mieli nieśmiertelne dusze |
|
Coyne |
|
2023-08-16 |
| Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów |
|
Abutu |
|
2023-08-14 |
| Mało znana strona ryjkowców |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-08-11 |
| Dlaczego nie można być osobą transrasową? |
|
Coyne |
|
2023-08-10 |
| Walka z malarią za pomocą inżynierii genetycznej |
|
Novella |
|
2023-08-08 |
| Jak restrykcje Unii Europejskiej podsycały głosy przeciwko GMO, jak również głód na globalnym Południu, a zwłaszcza w Afryce |
|
Oria |
|
2023-08-02 |
| Nieznośni mali pomocnicy |
|
Tonhasca Junior |
|
2023-07-29 |
| Macedońskie skarby |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-07-26 |
| GMO i motyle |
|
Novella |
|
2023-07-25 |
| Narzucanie ideologii naturze: Kew Garden celebruje „rośliny queer” |
|
Coyne |
|
2023-07-24 |
| Smak miesiąca |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-07-20 |
| Kłopoty na wylocie |
|
Szczęsny |
|
2023-07-18 |
| Ideologiczne podważanie biologii |
|
i Luana S. Maroja |
|
2023-07-17 |
| Role mężczyzn i kobiet w polowaniu, raz jeszcze |
|
Coyne |
|
2023-07-15 |
| David Hillis o specjacji |
|
Coyne |
|
2023-07-13 |
| Niechętni dawcy i pracowici biorcy |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-07-08 |
| Grube problemy z jelitem |
|
Szczęsny |
|
2023-07-07 |
| Badaczka z Leakey Foundation twierdzi, że kości orangutanów mówią nam, że biologiczna płeć jest spektrum, a nie binarna |
|
Coyne |
|
2023-06-30 |
| Przez dziurkę od klucza |
|
Szczęsny |
|
2023-06-24 |
| Nowa (nie podparta żadnymi dowodami) hipoteza, która eliminuje role płciowe w społecznościach łowców-zbieraczy |
|
Coyne |
|
2023-06-22 |
| Błędne wyobrażenia o ewolucji |
|
Coyne |
|
2023-06-16 |
| Influencerzy z podziemia |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-06-13 |
| Jak wyewoluowało ubarwienie ostrzegawcze? |
|
Coyne |
|
2023-06-12 |
| „San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci |
|
Coyne |
|
2023-06-09 |
| Kolczasty problem |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-06-06 |
| Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce. |
|
King |
|
2023-06-03 |
| Błędna krytyka genetycznych testów na pochodzenie |
|
Coyne |
|
2023-06-02 |
| Zdatny do lotu |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-06-01 |
| ‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki |
|
i Jerry Coyne |
|
2023-05-29 |
| Główny problem w filogenezie zwierząt wydaje się być rozwiązany |
|
Coyne |
|
2023-05-26 |
| Americana |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-05-24 |
| Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię? |
|
Coyne |
|
2023-05-18 |
| Kenia: Musimy zająć się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, ale najpierw musimy położyć kres dezinformacji na temat upraw modyfikowanych genetycznie |
|
Oria |
|
2023-05-16 |
| Czytanie myśli z fMRI i AI |
|
Novella |
|
2023-05-05 |
| Jest lepiej niż myślisz |
|
Lomborg |
|
2023-05-03 |
| Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce |
|
|
|
2023-05-01 |
| Niewygodna historia |
|
Ferguson |
|
2023-04-28 |
| Biologia rezygnacji z działania: kiedy kontynuować, a kiedy spasować |
|
Coyne |
|
2023-04-26 |
| Porywacze ciał |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-04-25 |
| Porażka jest kluczowym składnikiem innowacji |
|
Ridley |
|
2023-04-22 |
| Używanie roślin jako biofrabryk |
|
Novella |
|
2023-04-14 |
| Dawno zmarli przemawiają do nas |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-04-12 |
| Wątpliwi pomocnicy |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-04-08 |
| Uganda: aktywiści przeciwni biotechnologii szerzą dezinformację |
|
Wetaya |
|
2023-04-05 |
| Anglia pozwala na uprawy poddane edycji genów |
|
Novella |
|
2023-04-03 |
| Recenzja z książki Can “The Whole World” Be Wrong? |
|
Rose |
|
2023-04-01 |
| Psychologia ewolucyjna dla początkujących |
|
Coyne |
|
2023-03-27 |
| “Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata |
|
Coyne |
|
2023-03-23 |
| Gigantyczna armia małych zabójców |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-03-22 |
| Colin Wright broni binarności płci u zwierząt |
|
Coyne |
|
2023-03-15 |
| AI: gorąca randka z “Sydneyem ” |
|
Gotefridi |
|
2023-03-15 |
| Zmienić język w ekologii i biologii ewolucyjnej! Przykład anemii sierpowatej |
|
Coyne |
|
2023-03-13 |
| Wzrost liczby nieobecnych ojców i towarzyszące temu społeczne problemy |
|
Geary |
|
2023-03-11 |
| No pasarán |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-03-04 |
| Dezinformacja o GMO: Kenijczykom będzie trudno podejmować racjonalne decyzje i to może kosztować życie |
|
Mykonyo |
|
2023-02-24 |
| Twardy kwiat do zgryzienia |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-02-22 |
| ChatGPT niemal zdaje lekarski egzamin końcowy |
|
Novella |
|
2023-02-21 |
| “Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami |
|
Coyne |
|
2023-02-15 |
| Postmodernizm obnażony |
|
Dawkins |
|
2023-02-14 |
| Powody naszych wierzeń. Jak i dlaczego irracjonalność trzyma nas w swoich szponach i jak możemy z tym walczyć? |
|
Pinker |
|
2023-02-13 |
| Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-02-10 |
| W nowej książce jest słuszna krytyka idei, że są lepsze i gorsze gatunki, ale jest także błędne twierdzenie, że gatunki nie są realne |
|
Coyne |
|
2023-02-06 |
| Kolczatki wydmuchują bąbelki śluzu z nosa, żeby się ochłodzić |
|
Coyne |
|
2023-02-02 |
| Mali i zręczni influencerzy |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-01-31 |
| Dowody na ewolucję: Bezwłose zwierzęta mają martwe geny na sierść |
|
Coyne |
|
2023-01-23 |
| Krew, znój, łzy i pot |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-01-19 |
|
| « Poprzednia strona Następna strona » |
| | |
