Prawda

Piątek, 29 marca 2024 - 03:01

« Poprzedni Następny »


Uprawy GM, takie jak Złoty Ryż, uratują życie setek tysięcy dzieci


Matt Ridey 2019-12-13

Zdjęcie: ETIOPIA, Amhara, Gondar, szkoła dla niewidomych dzieci. Joerg Boethling / Alamy.
Zdjęcie: ETIOPIA, Amhara, Gondar, szkoła dla niewidomych dzieci. Joerg Boethling / Alamy.

Lada dzień rząd Bangladeszu może zostać pierwszym krajem, który zaaprobuje uprawianie odmiany żółtego ryżu, znanego jako Złoty Ryż. Jeśli tak, będzie to doniosłym zwycięstwem w długiej i wyczerpującej bitwie naukowców i humanitarystów o opanowanie olbrzymiego problemu zdrowotnego – a ta grupa walczyła z opozycją niemających rozeznania krytyków genetycznie modyfikowanej żywności.  


Porównajmy dwie rośliny. Złoty Ryż i jęczmień Złota Obietnica są dwiema odmianami roślin uprawnych. Jęczmień stworzono w latach 1960 przez bombardowanie ziaren promieniami gamma w instalacji jądrowej, by losowo pomieszać ich geny w celu otrzymania genetycznych mutacji, które mogą okazać się tym, co genetycy nazywali „obiecującymi potworami”. Jest złoty tylko z nazwy, jako sztuczka marketingowa, żeby pomóc w sprzedaży dla organicznych farmerów i piwowarów. Mimo użycia atomowego promieniowania do jego stworzenia, nie wymagał specjalnej aprobaty organów nadzorczych ani nie musiał pokonywać biurokratycznych oporów zanim puszczono go na rynek do uprawiania przez brytyjskich i innych farmerów. Przeszedł niemal prosto z laboratorium na pola i okazał się popularny i zyskowny.


W odróżnieniu od tego Złoty Ryż został stworzony w latach 1990 przez staranne wstawienie tyko dwóch występujących naturalnie genów, o których było wiadomo, że są bezpieczne – z kukurydzy i z powszechnie występującej w glebie bakterii – do rośliny ryżu, bez zakłócania działania innych genów. Jest dosłownie złoty: jego żółty kolor wskazuje, że zawiera beta karoten, prekursora witaminy A. Stworzono go jako humanitarny projekt nie dla zysku, ale żeby zapobiec przedwczesnej śmierci między 200 a 700 tysięcy ludzi, w tym wielu dzieci, z biednych krajów z powodu niedoboru witaminy A. (Niedobór witaminy A powoduje, że dzieci ślepną i tracą funkcje odpornościowe organizmu.) Niemniej przeciwnicy żywności GM zażarcie sprzeciwiali się temu ryżowi i po części z tego powodu biurokratyczne procedury uniemożliwiały jego wprowadzenie przez 20 lat, nie dopuszczając do jego uprawiania. Jedno z badań, przeprowadzone w 2008 roku, wyliczyło, że w samych Indiach w każdym roku, o który opóźniano uprawę tego ryżu, setki tysięcy ludzi mogliby żyć zdrowym życiem.   


Złoty Ryż narodził się w głowach dwóch naukowców, Ingo Potrykusa i Petera Beyera, żeby pomóc 250 milionom dzieci – głównie w Azji – które odżywiają się głównie reżym i cierpią na niedobór witaminy A. Mówienie rodzicom tych dzieci, by uprawiali warzywa (większość nie ma ziemi) lub rozdawanie kapsułek witaminowych – preferowane przez niektórych aktywistów środowiskowych – nie okazało się w żaden sposób praktyczne.


Potrykus wpadł na pomysł aktywacji maszynerii molekularnej w ziarnach rośliny ryżu (jest aktywna w liściach), do tworzenia witaminy A, kiedy zastanawiał się, co mógłby zrobić dla świata pod koniec swojej kariery zawodowej. W ciągu kilku lat, z pomocą Beyera, udało mu się. Z dodatkową pomocą naukowców z firmy rolnej Syngenta, zorganizowanej przez Adriana Dubocka, stworzyli wersję Złotego Ryżu, która była wystarczająco bogata w beta karoten, by dostarczać całą witaminę A, jakiej potrzebuje człowiek. (Dubock napisał o historii tworzenia Złotego Ryżu tutaj.) Z pewnymi trudnościami udało im się pokonać przeszkody w postaci intelektualnej własności, skłonić firmy do zrezygnowania z patentów, tak żeby ryż można było tanio sprzedawać lub rozdawać. Potrykus i Beyer nalegali, by technologia była dostępna za darmo dla dobra dzieci cierpiących na niedobór witaminy A i  Syngenta zrezygnowała z prawa komercjalizacji produktu nawet w zamożnych krajach.  


Przy skali ludzkiego cierpienia, jakie mógł złagodzić Złoty Ryż, w całej historii ludzkości może nie być lepszego przykładu czysto filantropijnego projektu. Niemniej, pewni zagubieni aktywiści środowiskowi do dnia dzisiejszego sprzeciwiają się Złotemu Ryżowi.  


Wybija się wśród nich Greenpeace, środowiskowe lobby, które obecnie ma dochody niemal 300 milionów dolarów i wysoko opłacanego dyrektora naczelnego, nadzorującego wyrafinowaną operację zbierania funduszy. Greenpeace lobbował za ustanowieniem bardzo surowych reguł w sprawie używania genetycznie modyfikowanych upraw, czego skutkiem było – czy Greenpeace tego chciał, czy nie – utrudnienie życia Potrykusowi i Beyerowi. W styczniu 2000 roku, w tym samym miesiącu, w którym oznajmiono światu w piśmie „Science” o stworzeniu Złotego Ryżu, w Montrealu odbyło się spotkanie delegatów z 170 krajów, opracowujące międzynarodowy protokół regulacji biotechnologii. Ten proces zaczął się rok wcześniej w Kartagenie w Kolumbii. Greenpeace tam był, zarówno protestując na ulicach („Życie przed zyskiem!”), jak pracując za kulisami, by naszkicować reguły dla delegatów.


Na tym właśnie spotkaniu w Montrealu 20 stycznia 2000 roku „zasadę ostrożności” (jedno z haseł przewodnich ruchu środowiskowców) włączono do międzynarodowego traktatu po dniach intensywnego lobbowania przez Greenpeace. „Wygraliśmy w niemal wszystkich punktach, o które walczyliśmy” – przechwalał się ich rzecznik. Ta grupa środowiskowców uważała to za „zwycięstwo”, które oszczędzi życie ludzkie, ale skutkiem było spętanie Złotego Ryżu na wiele lat. Jak z żalem powiedział Potrykus: ”Kiedy Greenpeace załatwił regulacje tak, że stały się skrajnie ostrożne, nie musieli robić dużo więcej”.


Większość ludzi sądzi, że zasada ostrożności mówi po prostu „lepiej dmuchać na zimne” i pomaga w zapobieganiu katastrofom, takim jak podawanie Talidomidu ciężarnym kobietom. W rzeczywistości idzie znacznie dalej i jest często barierą dla innowacji. Tak jak jest stosowana w praktyce, szczególnie w Unii Europejskiej, wymaga od  władz wzięcia pod uwagę wszystkich możliwych czynników ryzyka nowych technologii, niezależnie od tego jak mało są prawdopodobne, i ignorowania wszystkich niebezpieczeństw istniejących technologii, które ta innowacja może zastąpić. Jak to ujmuje Ed Regis w nowej książce Golden Rice: The Imperiled Birth of a GMO Superfood: „Zasada skupia się na teoretycznych lub potencjalnych zagrożeniach, tych, które są tyko możliwe lub hipotetyczne, ignorując równocześnie konkretne i rzeczywiste szkody, jakie ograniczenia lub zakaz najprawdopodobniej wyrządzą”. W ten sposób tworzy przeszkody dla wszystkiego co nowe.


Dziwacznie, Protokół z Kartageny zastosował tę zasadę do upraw roślin z precyzyjnym wstawieniem konkretnego genu z innych roślin, ale nie do starszej techniki losowego rozbijania genów promieniami gamma, takich jak jęczmień Złota Obietnica, mimo że potencjalne, nieznane zagrożenia tej drugiej techniki są dużo większe. Skutek tego dla Złotego Ryżu był dwojaki. Po pierwsze, wymaganie ściślejszych regulacji zaszargało opinię wszystkich roślin biotechnologicznych uznając je za ryzykowne (jeśli są bezpieczne, to po co tyle regulacji?). Po drugie, uczynił testowanie różnych odmian procedurą niesłychanie kosztowną i czasochłonną, zabijając kluczową część procesu innowacyjnego: prób i błędów, które są zawsze niezbędne, by zamienić dobry pomysł w praktyczny produkt. Thomas Edison próbował sześciu tysięcy różnych materiałów do swoich żarówek. Wyobraźcie sobie, gdyby musiał zdobywać osobne pozwolenie na każdy z nich.


Dyrektywa Unii Europejskiej o umyślnym udostępnieniu genetycznie modyfikowanych upraw zawiera oświadczenie, że ”zasada ostrożności została wzięta pod uwagę przy pisaniu tej Dyrektywy i musi być brana pod uwagę przy wprowadzaniu jej w życie”. To praktycznie zabiło biotechnologię na kontynencie, choć dzisiaj Europa z zadowoleniem importuje z obu Ameryk olbrzymie ilości genetycznie modyfikowanej soi. Od 2005 roku Kanada (która nie podpisała Protokołu z Kartageny) zaaprobowała 70 różnych biotechnologicznych upraw, podczas gdy Unia Europejska zaakceptowała tylko jedną – a i to zabrało 13 lat, a wtedy ta odmiana była już przestarzała.  


Dla zilustrowania, jak nieprzepuszczalna jest gęstwina regulacji UE, weźmy biotechnologicznego ziemniaka stworzonego przez niemiecką firmę BASF w 2005 roku. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) początkowo zaaprobował go, ale Komisja Europejska następnie go zablokowała, powołując się na zasadę ostrożności. BASF pozwał Komisję do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który nakazał EFSA dokonanie kolejnej oceny. Ta potwierdziła, że ziemniak jest bezpieczny i UE dostała polecenie sądowe zaaprobowania go, co zrobiła. Wówczas jednak interweniował rząd Węgier w imieniu zielonych grup nacisku, wskazując, że UE oparła aprobatę na pierwszej ocenie EFSA zamiast na drugiej, mimo że obie oceny były praktycznie identyczne. W 2013 roku, osiem lat po pierwszej aprobacie, Sąd UE utrzymał w mocy skargę Węgier. Do tego czasu jednak BASF straciła ochotę na walenie głową w mur ostrożności, wycofała podanie o aprobatę, spakowała wszystkie swoje biotechnologiczne badania i przeniosła się do USA, które nigdy nie podpisały Protokołu z Kartageny. Syngenta zrobiła to samo.


Po ćwierć wieku uprawiania biotechnologicznych upraw w Ameryce Północnej i Południowej, Azji i częściach Afryki dowody są obecnie jasne: nie spowodowały one żadnych ludzkich ani zwierzęcych chorób i dają olbrzymie korzyści środowiskowe, takie jak znaczące obniżenie użycia pestycydów, mniej orki, niższe emisje gazów cieplarnianych, mniej ziemi niezbędnej do uzyskania danej ilości plonów, niższe koszty i wyższe plony. To jest środowiskowe eldorado, które straciła Europa dzięki  nadmiernie zapamiętałemu regulowaniu upraw GM.


Greenpeace, po tym jak pomógł stworzyć biurokratyczne przeszkody, które zatrzymały Złoty Ryż, prowadził przeciwko niemu kampanie mniej lub bardziej nieustannie przez dwadzieścia lat. Początkowo twierdził, że Złoty Ryż jest bezużyteczny, ponieważ najwcześniejszy prototyp, który zawierał gen żonkila, miał zbyt mało beta karotenu. Następnie przeszedł do twierdzenia, że późniejsza wersja miała zbyt dużo beta karotenu i mogła być toksyczna.  


Mimo tych trudności – włącznie z nieustającymi atakami na badaczy i fizycznymi atakami na ich doświadczalne poletka - Potrykus, Beyer, Dubock i ich sojusznicy odmawiali poddania się. W roku 2012 było jasne z badań w Chinach, że najnowsza wersja Złotego Ryżu, rosnąca w bezpiecznych cieplarniach, dawała dzieciom wystarczająco dużo beta karotenu, by były zdrowe i nie mogła im zaszkodzić, a robiła to skuteczniej niż gdyby podawano im szpinak. Jednak badania wywołały awanturę. Mieszkający w USA, urodzony w Chinach badacz starannie śledził zaaprobowane protokoły badań, które nie opisywały Złotego Ryżu jako uprawy GMO. Niemniej, ten sam uniwersytet, który zaaprobował protokoły, uznał następnie, że nie opisanie Złotego Ryżu jako uprawy GMO był etycznym pominięciem. Ogólnie i bez żadnej wiarygodnej analizy uniwersytet uznał, że podano niewystarczające powody, by można było zastosować poprawnie zasadę „uprzedniej dobrze poinformowanej zgody” od przedmiotów badań, dając przeciwnikom żywności GM olbrzymie zwycięstwo propagandowe w kluczowym czasie. A przecież wówczas miliardy posiłków z biotechnologicznych upraw zjadano na całym świecie i trzy niezależne recenzje chińskich badań oceniły, że próby były bezpieczne i skuteczne. Niemniej szkoda dla reputacji pozostała.  


Międzynarodowy Instytut Badań nad Ryżem stworzył liczne różne odmiany Złotego Ryżu, krzyżując je z powszechnie uprawianymi odmianami, za silną barierą bezpieczeństwa z powodu nieustannych gróźb aktywistów zachęcanych przez Greenpeace. W końcu Humanitarny Zarząd Złotego Ryżu wybrał jedną odmianę do prób terenowych. Chcieliby wybrać wiele różnych odmian, ponieważ w hodowli roślin zawsze konieczne jest wyplenienie mutantów, które z jakiegoś powodu nabrały po drodze niepożądanych cech. Zasada ostrożności jednak uczyniła to niemożliwie kosztownym i pracochłonnym, ponieważ wymagała oceny z góry potencjalnego ryzyka dla każdej odmiany osobno.


Katastrofalnie, ta jedna odmiana okazała się mieć genetyczną wadę, która spowodowała, że dawała marne plony poza cieplarnią. Raz jeszcze środowiskowcy triumfowali, że projekt jest skazany.


Anty-GMO aktywiści nie zawsze jednak cieszą się uniwersalnym poparciem w ramach szerszego ruchu na rzecz środowiska. Jeden z założycieli Greenpeace, Patrick Moore, tak się rozwścieczył na sprzeciw organizacji przeciwko Złotemu Ryżowi, że rozpoczął kampanię o nazwie Allow Golden Rice Now! tego samego dnia, w którym lewicowi aktywiści zdemolowali pole próbne Złotego Ryżu. Grupa Moore’a zorganizowała następnie protest w biurach Greenpeace w Hamburgu, Amsterdamie, Brukseli, Rzymie i Londynie. W 2015 roku Biuro Nauki i Technologii Białego Domu oraz amerykańskie Biuro Patentowe nagrodziły Złoty Ryż swoją Nagrodą za Patenty dla Ludzkości. W 2017 roku grupa 134 Laureatów Nagrody Nobla (obecnie już urosła do 150) wezwała Greenpeace i United Nations Food and Agriculture Program, „zaprzestały kampanii przeciwko Złotemu Ryżowi w szczególności, jak też ogólnie przeciwko żywności ulepszonej przez biotechnologię”.  Swój apel zakończyli następująco: „Ilu ubogich ludzi na świecie musi umrzeć, zanim uznamy to za ‘zbrodnię wobec ludzkości’?”


W 2018, Mark Lynas, znany aktywista przeciwko biotechnologii, zmienił strony i napisał książkę, w której powiedział: „Nieustannie podburzaliśmy publiczną wrogość wobec żywności GMO na całym właściwie świecie i – niewiarygodnie – zatrzymaliśmy niepohamowany uprzednio marsz całej technologii. Był tylko jeden problem z osłupiającym sukcesem naszej ogólnoświatowej kampanii. Nie była ona prawdą”. 


W 2017 roku nową odmianę Złotego Ryżu, GR2E, testowano na polu w Filipinach i okazała się solidna, dająca wysokie plony i z mocną ekspresją beta karotenu. Instytut Badań nad Ryżem złożył podanie o pozwolenie udostępnienia jej farmerom, składające się z ośmiu masywnych dokumentów, jeden o długości ponad 800 stron, wyliczając wiele testów fizycznych, odżywczych, alergennych i toksycznych, jakie wykonano, żeby pokazać, że w żadnym razie nie może być niebezpieczny do uprawy i konsumpcji. Prawdopodobnie żadna roślina uprawna nigdy nie była tak dokładnie zbadana i oceniona. Na szczęście rok 2017 był rokiem, kiedy tama zaczęła pękać. Australia, Nowa Zelandia, Kanada i USA zaaprobowały Złoty Ryż jako bezpieczną żywność, chociaż żaden z tych krajów nie planował uprawiania go (niedobór witaminy A jest rzadkością w tych krajach). To jednak wywołało tylko jeszcze bardziej zaciekły sprzeciw wśród przeciwników GMO, którzy jak szaleni lobbowali rządy Indii, Bangladeszu i Filipin, by nie aprobowały tej uprawy.


Regis tak podsumowuje tę ponurą historię w swojej książce:

Ryż musiał przezwyciężyć wiele naukowych wyzwań i niesłychanie obciążające przeszkody regulacyjne. Musiał przetrwać lata nieustannych obelg, sprzeciwu, wypaczania faktów, dezinformacji i szyderstwa przeciwnych GMO osób i grup. Musiał przeżyć niszczenie pól testowych przez cyklony, huragany i płatnych wandali. Musiał przeżyć jeden duży skandal i jeden duży błąd.

Ponad 13 tysięcy popierających ten projekt obywateli (włącznie z Jeffem Bezosem) zaapelowało teraz do rządów świata, do Organizacji Narodów Zjednoczonych i do Greenpeace, by przestali oczerniać genetycznie modyfikowane uprawy ogólnie, a Złoty Ryż w szczególności. Niemniej ONZ jest nadal poddana przeciwnikom. Szokująco, masywny raport UNICEF-u „Stan Dzieci Świata 2019: Dzieci, żywność i odżywianie” nawet nie wspomina Złotego Ryżu. Światowa Organizacja Zdrowia nadal ignoruje ten produkt. Stworzono GMO superfood, która może uratować życie setek tysięcy dzieci rocznie, dowiedziono, że jest zarówno bezpieczna, jak skuteczna, niemniej czołowe globalne organizacje zdrowia postanowiły zamknąć na to oczy.  


Historia Złotego Ryżu jest bardzo głęboko szokująca. To nie jest historia niekompetencji i ignorancji, ale przedpotopowej wrogości do nauki i technologii. W końcu, dowody na rzecz Złotego Ryżu okazały się absolutnie przytłaczające.  


Pierwsza publikacja w Quillette:

GM Crops Like Golden Rise Will Save the Lives of Hundreds of Thousands of Children

Rational Optimist, 1 grudnia 2019

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska



Matt Ridley


Brytyjski pisarz popularnonaukowy, sympatyk filozofii libertariańskiej. Współzałożyciel i b. prezes International Centre for Life, "parku naukowego” w Newcastle. Zrobił doktorat z zoologii (Uniwersytet Oksfordzki). Przez wiele lat był korespondentem naukowym w "The Economist". Autor książek: The Red Queen: Sex and the Evolution of Human Nature (1994; pol. wyd. Czerwona królowa, 2001, tłum. J.J. Bujarski, A. Milos), The Origins Of Virtue (1997, wyd. pol. O pochodzeniu cnoty, 2000, tłum. M. Koraszewska), Genome (1999; wyd. pol. Genom, 2001, tłum. M. Koraszewska), Nature Via Nurture: Genes, Experience, and What Makes us Human (także jako: The Agile Gene: How Nature Turns on Nurture, 2003), Rational Optimist 2010.

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1469 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Uprawy GM są dobre dla środowiska     2014-07-08
Bliskie spotkania z baronem MünchausenemPaulina Łopatniuk     2017-07-22
Indyjscy farmerzy wysiali ziarna GMO w proteście obywatelskiego nieposłuszeństwa     2019-06-13
Coraz mniejsza część głównych plonów roślin jadalnych na świecie idzie na wyżywienie głodnych, a coraz więcej wykorzystuje się do celów niespożywczych     2022-05-28
Maniok o wysokiej zawartości żelaza i cynku może poprawić odżywianie i zdrowie w Afryce Zachodniej     2019-02-05
Pierwsze spojrzenie na mikroby współczesnych łowców zbieraczy     2014-04-23
Wojna domowa w ludzkim genomie     2014-10-13
Badania dowodzą, że fakty nie mają znaczenia: jak propaganda wykorzystuje i normalizuje antysemityzm     2022-08-03
Nazistowscy lekarze i dzisiejsi antysemici: redefinicja etyki, żeby usprawiedliwić prześladowania Żydów     2022-07-18
Film dokumentalny “Know GMO”, nakręcany w Afryce, stawia wyzwanie panikarskiej kampanii straszenia ludzi     2015-11-07
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Maleńkim lisom na Wyspach Santa Barbara brakuje różnorodności genetycznej i strachu przed ludźmi     2016-05-15
Ekomodernizm i zrównoważona intensyfikacja     2015-06-17
Chemicznie zakamuflowana żaba     2015-12-12
Nie jesteśmy wszyscy neandertalczykami: tak postępuje nauka     2016-02-02
Strepsiptera – najdziwaczniejsze owady?     2015-12-22
Nigeria gotowa na spełnienie oczekiwań rolników     2022-07-08
Ogniska odry w Brooklynie w 2013 r.: Badanie kosztów antyszczepionkowej pseudonauki     2018-08-14
Atak “doktorostwa Wolfson” na rodziców chłopca, który zmarł na koklusz     2018-09-20
Naiwna promocja “integrowania” znachorstwa do medycyny     2018-01-29
Triumf Mao: Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie akceptuje szarlatanerię tradycyjnej chińskiej medycyny     2019-06-04
Rolnictwo biodynamiczne: podobne do antropozoficznej medycyny, ale dla farm     2018-04-06
Fabrizio Benedetti pyta: “Czy badania placebo wzmacniają pseudonaukę?”     2019-11-01
Naturopaci: potrafią uczynić nawet sól z Epsom potencjalnym zabójcą     2017-10-23
Obniżenie poprzeczki dla tradycyjnej medycyny chińskiej dla ideologii i zysku     2017-12-29
Szarlatan handlujący fałszywą nadzieją     2017-05-12
Czego może nas nauczyć była zwolenniczka antyszczepionkowców, Kelley Watson-Snyder     2019-08-30
Nanocząstki: nowy, jedyny, prawdziwy powód wszystkich chorób?     2017-03-24
Finansowanie społecznościowe terapii komórkami macierzystymi o nieudowodnionej skuteczności: wykorzystywanie hojności obcych, by płacić za szarlatanerię     2018-05-18
Antyszczepionkowcy - pielęgniarka lub lekarz nie powinni opiekować się dziećmi     2018-09-10
Wybuchy epidemii odry w Europie: zapowiedź tego, co przyjdzie do USA?     2017-07-24
Szczepionka HPV działa. Koniec kropka     2019-07-13
Akupunktura kontra nauka, wersja lingwistyczna     2017-06-01
Śmiertelność z powodu raka nadal spada wbrew twierdzeniom szarlatanów     2020-02-11
Efekt Krugera-Dunninga, antyszczepionkowcy i arogancja ignorancji     2018-08-09
Dlaczego sądy nie powinny rozstrzygać o nauce     2018-12-13
Tydzień Świadomości Homeopatii. Pomaga przypomnieć ludziom, że jest to szarlataneria!     2018-05-02
Plastry uśmierzające ból z Luminas: gdzie słowa „kwantum” i „energia” w rzeczywistości znaczą „magia”     2018-09-07
Zabobonne pojęcia u sedna przekonań antyszczepionkowych     2017-08-21
Tako rzecze antyszczepionkowa “wojowniczka mama”, Brittney Kara: jeśli szczepionki są tak wspaniałe, to dlaczego nie wspomina ich Biblia?     2018-04-26
Jak to jest, że Stanisław Burzyński nadal żeruje na zrozpaczonych pacjentach z rakiem?     2018-05-12
Helen Lawson i czarna maść: wycinanie, wypalanie i zatruwanie w sposób „naturalny”     2018-06-09
Homeopatia, wibracje i oszustwo     2018-06-12
Kolejne przypomnienie, nie ma epidemii autyzmu     2017-03-13
Akupunktura jadu pszczelego: śmiercionośne znachorstwo, które może zabić     2018-04-23
Naturopatyczna propaganda głosi normalne porady dotyczące stylu życia jako własne i dodaje szamaństwo     2018-02-14
Rzekł antyszczepionkowiec: Szczepionki powodują autyzm u psów!     2017-04-28
Dychotomiczne myślenie, niepewność i zaprzeczanie nauce     2020-01-01
Dlaczego szarlatani nie powinni nadzorować sami siebie     2019-05-08
Zły tydzień dla homeopatii jest dobrym tygodniem dla nauki     2018-03-23
Inicjatywa „Globalna Spójność”: nonsens na globalną skalę     2018-04-11
Dziennik z Mozambiku: Sybilla     2014-03-01
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Musi się potępić akademicki mobbing uczonego     2018-12-14
Przekonania antyoświeceniowe są „zaskakująco trwałe”     2018-05-11
Na zdrowie: izraelscy naukowcy warzą piwo na ”wskrzeszonych” drożdżach sprzed 5000 lat     2019-05-31
Ostateczna klęska teorii ewolucji     2016-02-15
Co mówi nam ruch płaskiej Ziemi     2018-05-17
Organiczne środki owadobójcze są szkodliwe dla pożytecznych owadów     2022-04-30
Wspólne pochodzenie sygnałów płodności   Cobb   2014-01-28
Uderzające podobieństwo: rewolucyjne wyniki badań nad bliźniętami   Dynesen   2018-08-27
Opera mydlana z życia łysek amerykańskich, część III   Lyon   2017-07-28
Edytowanie genów kluczem do ulepszenia podstawowych upraw w Afryce   Abugu   2021-10-01
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Ugandyjscy studenci nalegają na powszechne stosowanie biotechnologii i uchwalenie prawa o biobezpieczeństwie   Agaba   2021-11-17
Afrykańscy naukowcy wzywają do polityki poparcia biologii syntetycznej i innych innowacji   Agaba   2021-12-02
 Syntetyczna biologia oferuje obietnicę rozwiązania globalnego problemu z plastikiem   Agaba   2021-12-13
Czy wykształceni ludzie są bardziej antysemiccy?   Albert Cheng i Ian Kingsbury   2021-04-05
Fałszywe nadzieje i niewidzialni wrogowie   Anomaly   2018-02-09
Skuteczny kontra patologiczny altruizm   Anomaly   2018-10-10
Dziwaczny rodzaj rasistowskiego patriarchatu   Arora   2020-12-31
Pierwsza spożywcza roślina GMO w Ghanie   Baffour-Awuah   2022-04-16
Wszystkie antyizraelskie wiadomości zasługują na publikację   Bard   2021-09-04
Strzelby, zarazki, maszyny to zdecydowanie antyrasistowska książka. Dlaczego lewica jej nie kocha?   Barnett   2021-10-13
Opowieść o dwóch krzywych dzwonowych   Ben Winegard   2017-04-12
Przeddarwinowscy “darwiniści”   Berry   2020-10-16
Nie karm mózgu śmieciowym jedzeniem   Bhogal   2022-08-10
Niebezpieczne życie antropologa   Blackwell   2019-10-12
Nowe zastosowania zużytych filtrów do dializy   Blum   2018-08-07
Odwołajcie antyszczepionkową konferencję w Tel Awiwie   Blum   2019-11-15
Fałszywa pokora nie uratuje planety   Boudry   2020-01-09
Dlaczego środowiskowcy stanowią większą przeszkodę dla skutecznej polityki klimatycznej niż negacjoniści?   Boudry   2022-02-21
Ryzyko niewarte podejmowania: list otwarty do moich kolegów w świecie akademickim   Boutwell   2017-06-14
Stagnacja socjologii i jej przyczyny   Boutwell   2017-03-21
Ewolucyjne wyjaśnienie nienaukowych przekonań   Bretl   2020-01-31
Dlaczego leniwce wypróżniają się na ziemi?   Bruce Lyon   2014-02-02
Zaprzeczanie neuronauce o różnicach płci   Cahill   2019-04-05
Propaganda w wykonaniu nauczycieli akademickich   Chesler   2021-06-02
Nagonka na Izrael grasuje w stowarzyszeniach nauk ścisłych, medycyny i edukacji   Chesler   2021-06-24
Ugandyjski dziennikarz: jak informować o biotechnologii, kiedy jej krytycy rozsiewają dezinformację?   Christopher Bendana   2017-11-03
A polać wielką wodą…   Cipiur   2019-05-18
Zrozumienie nowoczesnych horrorów afrykańskich zakorzenionych w handlu niewolnikami przez Ocean Indyjski   Clarfield   2019-02-28
Ewolucyjne korzyści udawania ofiary   Clark   2021-03-11
Co byłoby, gdyby Wilkins i Franklin umieli ze sobą współpracować?   Cobb   2016-09-03
Ewolucja człowieka: zarośnięty brzeg   Cobb   2016-02-24
Google świętuje Antoniego van Leeuwenhoeka   Cobb   2016-10-31
Ogony CAT osłabiają centralny dogmat – dlaczego ma to znaczenie i dlaczego nie ma   Cobb   2015-01-08
Z okazji urodzin Maxa Delbrücka   Cobb   2016-09-22
Wesołych Świąt od Oswalda Avery’ego – ale co byłoby, gdyby zmarł wcześniej?   Cobb   2016-12-30
Kacze dzioby, Umwelt i a priori Kanta   Cobb   2019-03-04

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk