Prawda

Czwartek, 28 marca 2024 - 20:59

« Poprzedni Następny »


Uderzające podobieństwo: rewolucyjne wyniki badań nad bliźniętami


Henrik B. Dynesen 2018-08-27


“Patrzyłem na dane i zbieram dane, i nadal jestem kompletnie osłupiały. Nadal nie uspokoiłem się i nie zaabsorbowałem tego rodzaju wyników. Ile czasu mi to zabierze?”


Te słowa wypowiedział dr Thomas J. Bouchard, dyrektor badań Minnesota Study of Twins Reared Apart (MISTRA), podczas rozmowy z duńskim profesorem psychiatrii, Nielsem Juel-Nielsenem w maju 1981 r. Bouchard próbował pogodzić się z rewolucyjnymi implikacjami własnych badań nad jedno- i dwujajowymi bliźniętami wychowywanymi osobno. 16 lat wcześniej Juel-Nielsen opublikował książkę Individual and Environment—badanie 12 duńskich par bliźniąt jednojajowych wychowywanych osobno. Przed 1981 r. było to jedno z trzech zaledwie badań o rozdzielonych bliźniętach: pozostałymi było amerykańskie badanie z 1937 r. 19 par bliźniąt i brytyjskie badanie Jamesa Shieldsa z 1962 r. 44 par bliźniąt.


W 2011 r. archiwalne nagranie rozmowy Burcharda z Juel-Nielsenem znalazła badaczka bliźniąt, dr Nancy L. Segal. W książce z 2012 r., Born Together—Reared Apart, Segal pisze,  niedowierzanie Boucharda ujawnia stopień, do jakiego te nowe wyniki były sprzeczne z jego założeniami i panującą mądrością o wpływie środowiska na kształtowanie cech osobowości, perspektyw i osiągnięć. Zdumienie uczonych jest ewidentne, kiedy dyskutują o fascynujących i przełomowych wnioskach, sugerowanych przez nowe dane Boucharda.

 

Wywiadu z Juel-Nielsenem nie nagrano, by go opublikować, ale dla celów przejrzystości.   Wkrótce po śmierci brytyjskiego psychologa Cyrila Burta w 1971 r. oskarżono go o fałszowanie wyników badań nad bliźniętami i związanymi z tym badaniami o odziedziczalności IQ. Zasadność tych oskarżeń i stopień, do jakiego unieważniają one wyniki Burta, nadal są gorąco debatowane, ale ta kontrowersja poważnie zaszkodziła statusowi hipotezy dziedziczenia. Bourchard, zdecydowany, by uniknąć splamienia podobnymi podejrzeniami, skrupulatnie dokumentował i zbierał swoje badania na zdjęciach i filmach, z których wywiad z Juel-Nielsenem jest fascynującym fragmentem.  


Bliźnięta Jim


Dwa lata przed tym wywiadem, wiosną 1979 r., jeden ze studentów Boucharda zwrócił mu uwagę na historię Jima Springera i Jima Lewisa. Springer i Lewis byli jednojajowymi bliźniętami rozdzielonymi zaledwie cztery tygodnie po urodzeniu. Dorośli w różnych rodzinach, 40 kilometrów od siebie i spotkali się po raz pierwszy w wieku 39 lat. 


Co zdumiewające, było między nimi wiele przedziwnych podobieństw: obaj byli zapalonymi stolarzami-amatorami; ulubionym piwem obu było  Miller Light; obaj obgryzali paznokcie; obaj mieli problemy zdrowotne z sercem po ukończeniu 30 roku życia; i obaj mieli ataki migreny w tym samym wieku; obaj ożenili się z kobietami o imieniu Linda, a następnie z kobietami o imieniu Betty; obaj nazwali swoich synów James Allen.

 

Bouchard natychmiast zabrał się za zabezpieczanie funduszy potrzebnych do szczegółowego badania bliźniąt. W pełni świadomy rzadkiej możliwości, jakie badaczom psychologii dają bliźnięta wychowywane osobno, Bouchard powiedział reporterowi „New York Timesa”, że jest gotowy „żebrać, pożyczyć lub ukraść” niezbędne fundusze. Bliźnięta Jim dostarczyli niemal doskonale kontrolowanego eksperymentu; byli genetycznie identyczni, ale wychowani w innych środowiskach, a więc każdą różnicę między tymi dwoma mężczyznami można przypisać wpływom środowiskowym i oddzielić od wpływu ich wspólnego dziedzictwa genetycznego.

 

Tydzień po opublikowaniu tej historii w „New York Times” Bouchard ściągnął obu Jimów samolotem do Minnesoty, gdzie przez niemal tydzień poddawano ich testom.

 

Praktycznie identyczne wyniki

 

W wywiadzie z Nielsem Juel-Nielsenem Bouchard tłumaczył swój początkowy sceptycyzm wobec zasadności psychometrycznego testowania używanego do pomiaru IQ:

Zawsze uważałem, że testy są ciekawym, użytecznym i cennym wkładem w psychologię, ale zawsze byłem wobec nich ostrożny. Uważałem, że jest tam większy zasięg błędu niż pożądane. Teraz jednak zbadaliśmy 21 par bliźniąt jednojajowych i mamy dużą liczbę przypadków, które mają dosłownie identyczne profile na niektórych naszych testach psychologicznych. Te dowody przekonały mnie, że nasze testy w wielu wypadkach są wręcz lepsze niż sądziliśmy. Właściwie, nie umiem pomyśleć o bardziej przekonującym dowodzie niż para bliźniąt jednojajowych wychowywana osobno, która otrzymuje test i ma bardzo podobne wyniki. To jest uderzające! I chociaż nasze dane są tylko wstępne – mamy nadzieje na zgromadzenie wielu więcej bliźniąt – wskazują na wniosek, że bliźnięta wychowywane razem w tej samej rodzinie są tak do siebie podobne głównie z przyczyn genetycznych, a nie z powodu ich środowiska.  

Bouchard następnie dodał: “Zauważyłem, że kiedy powiedziałem ci o tym kilka dni temu, nie byłeś ani trochę zdziwiony”.


Juel-Nielsen
: Nie, przede wszystkim miałem kilka przypadków, które to pokazywały. I James Shields odkrył to samo. W jego przypadkach rozdzielenia bliźnięta były nawet bardziej podobne pod względem cech osobowości niż te, które były wychowywane razem.


Bouchard
: Ten rodzaj wyników jednak, jak mi się wydaje, zagraża znacznej części teorii psychologicznej. Wiele jest teoretyzowania w psychologii o znaczeniu sytuacji rodzinnej, o osobliwych rzeczach, które dzieją się, kiedy dorastasz. A my patrzymy na te bliźnięta, które były wychowywane w zupełnie różnych rodzinach i są dokładnie tak samo podobne jak bliźnięta wychowywane w tej samej rodzinie!  


“Pod jakimi względami bliźnięta były uderzająco podobne?”

 

Juel-Nielsen: Można próbować pytać: pod jakimi względami bliźnięta były uderzająco, w sposób oczywisty podobne? I gdzie się różniły, uderzająco? Potem mógłbym pokrótce streścić wyniki. Chciałbym usłyszeć twoje uwagi. Przede wszystkim, wyglądali podobnie!


Bouchard
: Bez wątpienia. [śmiech]


Juel-Nielsen
: Wygląd fizyczny, kolor włosów i oczu, twarz, sposób chodzenia, uśmiech, sposób mówienia – wszystkie manieryzmy były uderzająco podobne. Jeśli, na przykład, rozmawiałem z bliźniętami przez telefon, z łatwością mogłem ich pomylić ze sobą. Jeśli widziałem ich z tyłu – znowu pomieszanie. Wielu psychologów twierdzi, że łatwo jest wyjaśnić rodzinne podobieństwo. Identyfikują się ze sobą, więc świadomie lub nieświadomie naśladują się wzajemnie. Albo chłopiec rozwija się jak jego ojciec. Ale te badania wychowywanych osobno bliźniąt wyraźnie pokazują, że ta hipoteza nie jest poprawna. Widzisz bowiem podobieństwa u krewnych, którzy nigdy się nie spotkali i nie wiedzieli wzajem o sobie i o swoich rodzinach. To jest bardzo ważne! Zachowanie jest częścią osobowości i do pewnego stopnia wpływa na środowisko. Jeśli pójdziesz głębiej, jak kiedy badasz fale mózgowe, zobaczysz, że są one tak podobne, jak gdybyś badał tę samą osobę dwa razy. Oczywiście, w takim lub innym momencie znajdziesz różnice. Ale, jak to ująłeś: czym jest różnica? Czy stanowi faktycznie różnicę, jeśli masz IQ różniące się o 5 punktów?


Bouchard
: To nadal jest w ramach błędu standardowego instrumentu.Juel-Nielsen: A więc to nie jest różnica.


Bouchard
: Mamy wiele przypadków, gdzie, praktycznie rzecz biorąc, nie ma żadnej różnicy. W rzeczywistości mamy dwie pary bliźniąt, które różnią się tylko o jeden punkt. Są zdumiewająco podobni.


Juel-Nielsen
: Potrzeba więc może środowisk, które różnią się bardziej niż środowiska robią to na ogół. Zdaje się, że to Francis Galton powiedział coś w rodzaju: „Natura niezmiernie przeważa nad wychowaniem pod warunkiem, że badasz bliźnięta na tym samym szczeblu społecznym”.  Chodziło mu o to, że jeśli masz niezwykłe różnice między jednym a drugim domem, to takie czynniki mogą stworzyć różnice, ale to, co jest powszechne w społeczeństwie, nie czyni różnicy.   


Bouchard
: Tak. Jedną z konsekwencji, którą podkreślam na wykładach, ale która wydaje się nie docierać do publicznej świadomości, jest to, że w miarę jak tworzymy coraz bardzie egalitarne i równe społeczeństwa z równymi możliwościami, różnice między jednostkami będą w coraz większym stopniu oparte na genetyce. Różnice nie znikają. Ogólnie mogą być nieco zredukowane, ale nie znikają. Stają się coraz bardziej genetyczne. Jeśli jednak wierzysz, że istnieją różnice genetyczne, to jest tego naturalną konsekwencją.


Korelacje

 

Minęło 37 lat od tej rozmowy. Przez te lata Bouchard kontynuował badania jedno- i dwujajowych bliźniąt i w MISTRA zgromadzono przekonujące dane, które pokazują potężny wpływ genów. W sumie Bouchard przebadał 137 par bliźniąt wychowywanych oddzielnie i to, co tak go zdumiało w 1981 r. jest obecnie dobrze podbudowane. Badania bliźniąt zaprojektowane do odkrycia genetycznego wpływu na behawioralne i umysłowe cechy nie są już ignorowane lub wyśmiewane, ale szeroko zaakceptowane.


W badaniach, które pomijają anegdotyczne dowody uderzających podobieństw bliźniąt (które fascynują zarówno laików, jak badaczy), stwierdzono, że odziedziczalność znajduje się między 0,2 a 0,8 dla rozmaitych cech. Z grubsza rzecz biorąc oznacza to, że między 20% a 80% różnic danej cechy (np. ekstrawersja) może być wyjaśniona przez różnice w genach. Kiedy chodzi o cechy osobowości, depresję i fobie, badania bliźniąt pokazały, że jest tam miejsce dla wpływów środowiskowych. Na niskim krańcu odziedziczalność fobii i depresji wahała się między 0,2 a 0,4. Cechy osobowości – a konkretnie „Wielka Piątka” ekstrawersji, otwartości, ugodowości, sumienności i neurotyczności – wahają się od 0,4 do 0,6. A na najwyższym krańcu są punkty za inteligencję z około 0,75.


Te wyniki mówią nam ile zróżnicowania danej cechy jest spowodowane różnicami genetycznymi. Wynik „zero” oznacza, że nie ma w ogóle żadnej korelacji, podczas gdy 1,0 oznacza doskonałą zgodność.  Testy psychometryczna mają jednak pewien margines błędu, bo nawet jedne osoba nie otrzyma dokładnie tych samych wyników, jeśli poprosi się ją o powtórzenie tego samego testu. Badania bliźniąt pokazały jednak, że ogólna inteligencja mierzona przez IQ jest pod znaczącym wpływem genetycznym i że odziedziczalność rośnie z wiekiem – korelacja w wieku pięciu lat wynosi 0,22, w wieku siedmiu lat wzrasta do 0,40, w wieku dziesięciu lat do 0,54, a od 18 lat do dorosłości odziedziczalność inteligencji zbliża się do 0,80. W artykule opublikowanym w 2013 r. Bouchard nazwał to zjawisko efektem Wilsona.1

 

Trzy prawa genetyki zachowania

 

W 2000 r. psycholog Eric Turkheimer uznał, że dowody z danych genetyki zachowania są wystarczająco spójne, by streścić je w trzech prawach. Pierwsze prawo utrzymuje, że wszystkie cechy ludzkie są do pewnego stopnia dziedziczne (tj. różnice genetyczne wyjaśniają różnice fenotypu). To twierdzenie może dzisiaj zupełnie nie wydawać się zaskakujące, mimo że niektórzy nadal uważają słowo ”wszystkie” za prowokacyjne. Badania bliźniąt dały jednak obfite dane pokazujące, że niemal każda cecha jest dziedziczna do takiego lub innego stopnia.



Pozostałe dwa prawa dotyczą wpływów środowiska. Drugie z tych praw utrzymuje, że efekt wychowania w tej samej rodzinie jest mniejszy niż efekt genów. Judith Harris zwróciła uwagę na tę teorię w książce z 1998 r. Geny czy wychowanie, a następnie bronił jej psycholog z  Harvardu, Steven Pinker w Tabula rasa. Pinker zachęcał rodziców, by przestali zamartwiać się tym, co zrobili lub czego nie zrobili, by ich potomstwo wyrosło na wspaniałych ludzi. Rodzice, argumentował, nie trzymają w rękach przyszłości swoich dzieci, a jedynie ich teraźniejszość. Podkreślał, że rodzicielstwo pozostaje olbrzymią odpowiedzialnością etyczną i że ważne jest danie dziecku dzieciństwa, jakie warto pamiętać. Rodzice nie mogą jednak ukształtować osobowości i IQ dziecka tak jak rzeźbiarz kształtuje glinę. Jak to ujęła dr Nancy Segal, domy mają znaczenie, ale nie czynią ludzi podobnymi.

 

Trzecie prawo utrzymuje, że znacznej części zmienności w złożonych cechach behawioralnych ludzi nie można wyjaśnić ani efektami genów, ani rodziny. Innymi słowy, podczas gdy około 50 procent zmienności jest spowodowana środowiskiem, te efekty środowiskowe nie pochodzą od rodziny. Zamiast tego mogą być produktem szerszej kultury, społeczeństwa, sąsiedztwa, szkoły, grup rówieśniczych i przyjaciół, ale także po prostu przypadku: przypadkowych spotkań lub otwarć w hierarchii społecznej, promieniowania kosmicznego, które uszkodziło odcinek DNA, neuronów, które połączyły się tak a nie inaczej i tak dalej.  

 

Badania bliźniąt ujawniły olbrzymie znaczenie genetyki. Odłożyły do lamusa koncepcję, że rodzice są wszechmocnymi rzeźbiarzami, a dziecko grudą gliny. Wbiły kolejny gwóźdź w trumnę freudowskiego kompleksu winy, gdzie wszystkie niepowodzenia w życiu jednostki można przypisać złemu rodzicielstwu.  


Niemniej pytanie pozostaje – badania bliźniąt nie są w stanie przekonująco zidentyfikować tych czynników środowiskowych, które tworzą pozostałe ”niepodzielane” zróżnicowanie. Znalezienie odpowiedzi może wymagać od nas przewrócenia jeszcze więcej artykułów wiary i konwencjonalnej mądrości w poszukiwaniu wiedzy i zrozumienia. Thomasowi Bouchardowi było trudno pogodzić się ze wstępnymi wynikami jego badań w 1981 r., ale uczciwie podążał tam, dokąd prowadziły go jego dane. Zobaczymy, czy inni będą na tyle odważni, by pójść jego śladem.  


Reference:

1 Bouchard, T. (2013). The Wilson Effect: The Increase in Heritability of IQ With Age. Twin Research and Human Genetics, 16(5), 923-930. doi:10.1017/thg.2013.54

 

A Striking Similarity: The Revolutionary Findings of Twin Studies

Quillette, 9 sierpnia 2018

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska


Henrik B. Dynesen

Wykładowca w Sorø Akademis Skole w Danii


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1469 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Uprawy GM są dobre dla środowiska     2014-07-08
Bliskie spotkania z baronem MünchausenemPaulina Łopatniuk     2017-07-22
Indyjscy farmerzy wysiali ziarna GMO w proteście obywatelskiego nieposłuszeństwa     2019-06-13
Coraz mniejsza część głównych plonów roślin jadalnych na świecie idzie na wyżywienie głodnych, a coraz więcej wykorzystuje się do celów niespożywczych     2022-05-28
Maniok o wysokiej zawartości żelaza i cynku może poprawić odżywianie i zdrowie w Afryce Zachodniej     2019-02-05
Pierwsze spojrzenie na mikroby współczesnych łowców zbieraczy     2014-04-23
Wojna domowa w ludzkim genomie     2014-10-13
Badania dowodzą, że fakty nie mają znaczenia: jak propaganda wykorzystuje i normalizuje antysemityzm     2022-08-03
Nazistowscy lekarze i dzisiejsi antysemici: redefinicja etyki, żeby usprawiedliwić prześladowania Żydów     2022-07-18
Film dokumentalny “Know GMO”, nakręcany w Afryce, stawia wyzwanie panikarskiej kampanii straszenia ludzi     2015-11-07
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Maleńkim lisom na Wyspach Santa Barbara brakuje różnorodności genetycznej i strachu przed ludźmi     2016-05-15
Ekomodernizm i zrównoważona intensyfikacja     2015-06-17
Chemicznie zakamuflowana żaba     2015-12-12
Nie jesteśmy wszyscy neandertalczykami: tak postępuje nauka     2016-02-02
Strepsiptera – najdziwaczniejsze owady?     2015-12-22
Nigeria gotowa na spełnienie oczekiwań rolników     2022-07-08
Ogniska odry w Brooklynie w 2013 r.: Badanie kosztów antyszczepionkowej pseudonauki     2018-08-14
Atak “doktorostwa Wolfson” na rodziców chłopca, który zmarł na koklusz     2018-09-20
Naiwna promocja “integrowania” znachorstwa do medycyny     2018-01-29
Triumf Mao: Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie akceptuje szarlatanerię tradycyjnej chińskiej medycyny     2019-06-04
Rolnictwo biodynamiczne: podobne do antropozoficznej medycyny, ale dla farm     2018-04-06
Fabrizio Benedetti pyta: “Czy badania placebo wzmacniają pseudonaukę?”     2019-11-01
Naturopaci: potrafią uczynić nawet sól z Epsom potencjalnym zabójcą     2017-10-23
Obniżenie poprzeczki dla tradycyjnej medycyny chińskiej dla ideologii i zysku     2017-12-29
Szarlatan handlujący fałszywą nadzieją     2017-05-12
Czego może nas nauczyć była zwolenniczka antyszczepionkowców, Kelley Watson-Snyder     2019-08-30
Nanocząstki: nowy, jedyny, prawdziwy powód wszystkich chorób?     2017-03-24
Finansowanie społecznościowe terapii komórkami macierzystymi o nieudowodnionej skuteczności: wykorzystywanie hojności obcych, by płacić za szarlatanerię     2018-05-18
Antyszczepionkowcy - pielęgniarka lub lekarz nie powinni opiekować się dziećmi     2018-09-10
Wybuchy epidemii odry w Europie: zapowiedź tego, co przyjdzie do USA?     2017-07-24
Szczepionka HPV działa. Koniec kropka     2019-07-13
Akupunktura kontra nauka, wersja lingwistyczna     2017-06-01
Śmiertelność z powodu raka nadal spada wbrew twierdzeniom szarlatanów     2020-02-11
Efekt Krugera-Dunninga, antyszczepionkowcy i arogancja ignorancji     2018-08-09
Dlaczego sądy nie powinny rozstrzygać o nauce     2018-12-13
Tydzień Świadomości Homeopatii. Pomaga przypomnieć ludziom, że jest to szarlataneria!     2018-05-02
Plastry uśmierzające ból z Luminas: gdzie słowa „kwantum” i „energia” w rzeczywistości znaczą „magia”     2018-09-07
Zabobonne pojęcia u sedna przekonań antyszczepionkowych     2017-08-21
Tako rzecze antyszczepionkowa “wojowniczka mama”, Brittney Kara: jeśli szczepionki są tak wspaniałe, to dlaczego nie wspomina ich Biblia?     2018-04-26
Jak to jest, że Stanisław Burzyński nadal żeruje na zrozpaczonych pacjentach z rakiem?     2018-05-12
Helen Lawson i czarna maść: wycinanie, wypalanie i zatruwanie w sposób „naturalny”     2018-06-09
Homeopatia, wibracje i oszustwo     2018-06-12
Kolejne przypomnienie, nie ma epidemii autyzmu     2017-03-13
Akupunktura jadu pszczelego: śmiercionośne znachorstwo, które może zabić     2018-04-23
Naturopatyczna propaganda głosi normalne porady dotyczące stylu życia jako własne i dodaje szamaństwo     2018-02-14
Rzekł antyszczepionkowiec: Szczepionki powodują autyzm u psów!     2017-04-28
Dychotomiczne myślenie, niepewność i zaprzeczanie nauce     2020-01-01
Dlaczego szarlatani nie powinni nadzorować sami siebie     2019-05-08
Zły tydzień dla homeopatii jest dobrym tygodniem dla nauki     2018-03-23
Inicjatywa „Globalna Spójność”: nonsens na globalną skalę     2018-04-11
Dziennik z Mozambiku: Sybilla     2014-03-01
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Musi się potępić akademicki mobbing uczonego     2018-12-14
Przekonania antyoświeceniowe są „zaskakująco trwałe”     2018-05-11
Na zdrowie: izraelscy naukowcy warzą piwo na ”wskrzeszonych” drożdżach sprzed 5000 lat     2019-05-31
Ostateczna klęska teorii ewolucji     2016-02-15
Co mówi nam ruch płaskiej Ziemi     2018-05-17
Organiczne środki owadobójcze są szkodliwe dla pożytecznych owadów     2022-04-30
Wspólne pochodzenie sygnałów płodności   Cobb   2014-01-28
Uderzające podobieństwo: rewolucyjne wyniki badań nad bliźniętami   Dynesen   2018-08-27
Opera mydlana z życia łysek amerykańskich, część III   Lyon   2017-07-28
Edytowanie genów kluczem do ulepszenia podstawowych upraw w Afryce   Abugu   2021-10-01
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Ugandyjscy studenci nalegają na powszechne stosowanie biotechnologii i uchwalenie prawa o biobezpieczeństwie   Agaba   2021-11-17
Afrykańscy naukowcy wzywają do polityki poparcia biologii syntetycznej i innych innowacji   Agaba   2021-12-02
 Syntetyczna biologia oferuje obietnicę rozwiązania globalnego problemu z plastikiem   Agaba   2021-12-13
Czy wykształceni ludzie są bardziej antysemiccy?   Albert Cheng i Ian Kingsbury   2021-04-05
Fałszywe nadzieje i niewidzialni wrogowie   Anomaly   2018-02-09
Skuteczny kontra patologiczny altruizm   Anomaly   2018-10-10
Dziwaczny rodzaj rasistowskiego patriarchatu   Arora   2020-12-31
Pierwsza spożywcza roślina GMO w Ghanie   Baffour-Awuah   2022-04-16
Wszystkie antyizraelskie wiadomości zasługują na publikację   Bard   2021-09-04
Strzelby, zarazki, maszyny to zdecydowanie antyrasistowska książka. Dlaczego lewica jej nie kocha?   Barnett   2021-10-13
Opowieść o dwóch krzywych dzwonowych   Ben Winegard   2017-04-12
Przeddarwinowscy “darwiniści”   Berry   2020-10-16
Nie karm mózgu śmieciowym jedzeniem   Bhogal   2022-08-10
Niebezpieczne życie antropologa   Blackwell   2019-10-12
Nowe zastosowania zużytych filtrów do dializy   Blum   2018-08-07
Odwołajcie antyszczepionkową konferencję w Tel Awiwie   Blum   2019-11-15
Fałszywa pokora nie uratuje planety   Boudry   2020-01-09
Dlaczego środowiskowcy stanowią większą przeszkodę dla skutecznej polityki klimatycznej niż negacjoniści?   Boudry   2022-02-21
Ryzyko niewarte podejmowania: list otwarty do moich kolegów w świecie akademickim   Boutwell   2017-06-14
Stagnacja socjologii i jej przyczyny   Boutwell   2017-03-21
Ewolucyjne wyjaśnienie nienaukowych przekonań   Bretl   2020-01-31
Dlaczego leniwce wypróżniają się na ziemi?   Bruce Lyon   2014-02-02
Zaprzeczanie neuronauce o różnicach płci   Cahill   2019-04-05
Propaganda w wykonaniu nauczycieli akademickich   Chesler   2021-06-02
Nagonka na Izrael grasuje w stowarzyszeniach nauk ścisłych, medycyny i edukacji   Chesler   2021-06-24
Ugandyjski dziennikarz: jak informować o biotechnologii, kiedy jej krytycy rozsiewają dezinformację?   Christopher Bendana   2017-11-03
A polać wielką wodą…   Cipiur   2019-05-18
Zrozumienie nowoczesnych horrorów afrykańskich zakorzenionych w handlu niewolnikami przez Ocean Indyjski   Clarfield   2019-02-28
Ewolucyjne korzyści udawania ofiary   Clark   2021-03-11
Co byłoby, gdyby Wilkins i Franklin umieli ze sobą współpracować?   Cobb   2016-09-03
Ewolucja człowieka: zarośnięty brzeg   Cobb   2016-02-24
Google świętuje Antoniego van Leeuwenhoeka   Cobb   2016-10-31
Ogony CAT osłabiają centralny dogmat – dlaczego ma to znaczenie i dlaczego nie ma   Cobb   2015-01-08
Z okazji urodzin Maxa Delbrücka   Cobb   2016-09-22
Wesołych Świąt od Oswalda Avery’ego – ale co byłoby, gdyby zmarł wcześniej?   Cobb   2016-12-30
Kacze dzioby, Umwelt i a priori Kanta   Cobb   2019-03-04

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk