Prawda

Czwartek, 28 marca 2024 - 17:07

« Poprzedni Następny »


Słowa w wosku zapisane


Athayde Tonhasca Junior 2022-04-26

Ilustracja 1. Wosk wydobywa się z gruczołów po dolnej stronie odwłoka © Helga Heilmann/Barrett 2015, Encaustics.
Ilustracja 1. Wosk wydobywa się z gruczołów po dolnej stronie odwłoka © Helga Heilmann/Barrett 2015, Encaustics.

Zachodnia lub europejska pszczoła miodna (Apis mellifera), jak również inne pszczoły rodzaju Apis, wydzielają płynny wosk przez wyspecjalizowane gruczoły umieszczone na odwłoku. Wosk wystawiony na działanie powietrza twardnieje w płatki i odpada. Pszczele robotnice żują go i kształtują w plaster woskowy, architekturalnie złożone uszeregowanie komórek, w których magazynują miód i pyłek, i hodują czerw (jaja, larwy i poczwarki).   


Wosk pszczeli jest naturalnym plastikiem i smarem, używanym od czasów prehistorycznych  do polerowania, impregnacji, odlewania metali i balsamowania. Świece woskowe były wygodną alternatywą dla dymiących, bałaganiących i cuchnących pochodni, lampek olejowych i świec łojowych. Popularność świec woskowych rosła wraz z szerzeniem się chrześcijaństwa i spadła po Reformacji, kiedy świece straciły znaczenie w liturgii. Wosk pszczeli był jednak nadal zyskownym towarem dla wytwórców świec, przechowywania świeżych owoców i w kosmetykach oraz w przemyśle farmaceutycznym.


Miękkość i elastyczność wosku dała starożytnym moment świecowego oświecenia (moment żarówki był jeszcze odległą metaforą): ludzie odkryli, że jeśli rozprowadzą cienką warstwę wosku na płaskim kawałku drewna, kamienia lub metalu, mogą pisać na tym zaostrzonym patykiem. Tak narodził się prototyp tabletu.


Grecy i Rzymianie ulepszyli to przez używanie drewnianych ramek skonstruowanych jak płytkie tace, które napełniali warstwą wosku. Ramki były połączone drutem lub sznurkiem, a więc tabliczki można było otwierać i zamykać jak książkę; krawędzie nie dopuszczały, by nawoskowane powierzchnie ocierały się o siebie. Rylec (stylus) zrobiony z żelaza, brązu lub kości służył do pisania słów w wosku.


Fig. 2. Reprodukcja rzymskiej tabliczki woskowej i rylca © Peter van der Sluijs, Wikimedia Commons.
Fig. 2. Reprodukcja rzymskiej tabliczki woskowej i rylca © Peter van der Sluijs, Wikimedia Commons.

Tabliczki były przenośne, a powierzchnie do pisania wielokrotnego użytku; wosk można był podgrzać i powierzchnie wygładzić. Rylec był z jednego końca spłaszczony, żeby można go było używać do wymazywania niepotrzebnych słów. Dla Rzymian tabula rasa (wyskrobana tabliczka) znaczyło powtórne rozpoczęcie. O dobrym skrybie mówiło się, że ma „dobry stylus”. A czasem „stylus” zaczął oznaczać wyróżniającą się cechę dowolnego rodzaju, dając nazwę „stylowi”.

 




Ilustracje. 3a & 3b. Grecki mężczyzna (~500 p.n.e.) i rzymska kobieta (~50 n.e.) z woskowymi tabliczkami i rylcami © Pottery Fan (a) i Museo Archeologico Nazionale di Napoli, Wikimedia Commons.
Ilustracje. 3a & 3b. Grecki mężczyzna (~500 p.n.e.) i rzymska kobieta (~50 n.e.) z woskowymi tabliczkami i rylcami © Pottery Fan (a) i Museo Archeologico Nazionale di Napoli, Wikimedia Commons.

Papirus i welin, odporne materiały piśmiennicze owych czasów, były kosztowne i dlatego niedostępne dla większości ludzi. Woskowe tabliczki były przystępną alternatywą, a więc używano ich powszechnie do ulotnej komunikacji, takiej jak listy, szkice, rysunki i księgi obrachunkowe. Trwałe zapisy, takie jak testament i kontrakty, były jednak czasem także zapisywane w wosku. Najwcześniejszym pisemnym dokumentem z Wielkiej Brytanii, datowanym na 50 do 80 r. n.e., są drewniane tabliczki odkryte między 2010 a 2013 rokiem podczas budowy w Londynie (Bloomberg Tablets).


Ilustracja. 4. Jedna z Bloomberg tablet. Pisanie na wosku pozostawia zadrapania na drewnianej powierzchni, które można zobaczyć na fotografiach zrobionych ze światłem pod różnymi kątami, co rzuca cienie na powierzchnię tabliczki © Museum of London Archaeology.
Ilustracja. 4. Jedna z Bloomberg tablet. Pisanie na wosku pozostawia zadrapania na drewnianej powierzchni, które można zobaczyć na fotografiach zrobionych ze światłem pod różnymi kątami, co rzuca cienie na powierzchnię tabliczki © Museum of London Archaeology.

Do Średniowiecza praktycznie wszyscy, którzy uczyli się pisać, robili to na woskowych tabliczkach. Liwiusz, Owidiusz, Cycero, Marcjalis i inni klasyczni autorzy wspominają tabulae ceratae (woskowe tabliczki) w swoich tekstach, więc jest prawdopodobne, że wiele swoich myśli szkicowali w pszczelim wosku. Te teksty kopiowano następnie raz za razem na pergaminie, a potem na papierze, więc przetrwały stulecia, by inspirować Williama Shakespeare’a, Dantego Alighieri i Bernarda Shawa.


Jeśli więc latem będziesz siedzieć w ogrodzie z książką w rękach, słuchając bzyczących wokół pszczół, poświęć moment na rozważenie możliwego ich związku z twoją książką. Będziesz mieć kolejny powód docenienia pszczoły miodnej.


Ale Apis mellifera nie była jedynym owadem, który dał znaczący wkład do kultury i umiejętności czytania i pisania na Zachodzie.


Niewątpliwie widzieliście rośliny z nienormalnymi naroślami, które przypominają guzy rakowe lub brodawki u zwierząt. Są to galasy, których powstanie wywołują wirusy, nicienie, roztocza lub owady. Kiedy roślina zostaje zainfekowana przez tworzący galasy organizm, produkuje hormony, które powodują, że komórki w dotkniętym miejscu powiększają się i szybko mnożą, tworząc dziwaczne zniekształcenia o różnych kolorach, kształtach i rozmiarach. Niektóre rośliny są poważnie osłabiane przez galasy (francuski przemysł win został zdewastowany przez galasy winorośli w latach 1860.), ale wiele z nich nie powoduje żadnych szkodliwych skutków.   

 



Osy galasówki (Rodzina Cynipidae) są głównymi organizmami tworzącymi galasy na dębach (Quercus spp.) Te osy są małe i trudno je dostrzec, ponieważ większość życia spędzają wewnątrz galasów. Nic więc dziwnego, że niewiele wiemy o ich biologii i ekologii; dla wielu gatunków nie ma zapisów o samcach. Na całym świecie zidentyfikowano około tysiąca gatunków os galasówek, głównie na północnej półkuli.


Kiedy samica osy galasówki gatunku Andricus kollari składa jaja w rozwijających się pączkach dębu, wydzielane przez nią substancje chemiczne powodują tworzenie się galasów, które wyglądają jak marmurowe kulki wiszące na gałązkach – dlatego znane są jako osy marmurkowe.


Ilustracja. 6. Osa marmurkowa, Andricus kollari © Graham Calow, NatureSpot.<span> </span>

Ilustracja. 6. Osa marmurkowa, Andricus kollari © Graham Calow, NatureSpot.

 




Fig. 7. Galasy osy marmurkowej na dębie © Rasbak, Wikimedia Commons.
Fig. 7. Galasy osy marmurkowej na dębie © Rasbak, Wikimedia Commons.

Galasy działają jak “zbiorniki zasobów” ściągając substancje chemiczne z innych części rośliny. W wypadku dębu galasy koncentrują wysokie poziomy kwasu taninowego, substancji używanej na całym świecie do produkcji tradycyjnych leków, farbowania włosów i jako barwniki. Od niepamiętnych czasów kwas taninowy z dębowych galasów mieszano z wodą, siarczanem żelaza i gumą arabską, by wyprodukować niebiesko-czarny płyn, który dobrze przylega do rozmaitych powierzchni. Ten płyn, znany jako atrament żelazowo-galusowy, był używany powszechnie do pisania i rysowania od V do początków XX wieku.


Ilustracja. 8. Atrament żelazowo-galusowy © Deborah Miller, The Huntington.
Ilustracja. 8. Atrament żelazowo-galusowy © Deborah Miller, The Huntington.

Średniowieczni mnisi używali tego atramentu do kopiowania rękopisów, które przetrwały ze starożytności; wiele historycznych dokumentów w bibliotekach na całym świecie zostało stworzonych przy pomocy atramentu żelazowo-galusowego, włącznie z listami, mapami, księgami obrachunkowymi, dziennikami okrętowymi, Domesday Book, testamentem Shakespeare’a, wyznaniami Guya Fawkesa, rysunkami Leonardo da Vinci, Rembrandta i Van Gogha, partyturami J.S. Bacha, wczesnymi szkicami amerykańskiej konstytucji i manuskryptami Victora Hugo.


Ilustracja. 9. Autoportret Leonardo da Vinci wykonany atramentem żelazowo-galusowym. Turin, Royal Library.

Ilustracja. 9. Autoportret Leonardo da Vinci wykonany atramentem żelazowo-galusowym. Turin, Royal Library.




Ilustracja 10. The Magna Carta, napisana atramentem żelazowo-galusowym na pergaminie. The British Library.
Ilustracja 10. The Magna Carta, napisana atramentem żelazowo-galusowym na pergaminie. The British Library.

Po około 1400 latach jako główne narzędzie do produkcji informacji atrament żelazowo-galusowy został zastąpiony w połowie lat 1800 przez tusz, który był tańszy, łatwiejszy do wyprodukowania i dawał mocniejszy czarny kolor. To wycofanie atramentu galusowego już było dawno spóźnione, ponieważ to narzędzie tworzenia również niszczy: mieszanka żelazowo-taninowa jest żrąca, więc z czasem papier zmienia kolor i staje się kruchy; dokumenty mają pęknięcia i dziury, i w końcu rozsypują się. Zespoły konserwatorów i kuratorów na całym świecie mają pełno roboty, próbując ratować i chronić dziedzictwo zapisane przy pomocy skromnych os.

 

Readers’ wildlife photos

Why Evolution Is True, 14 kwietnia 2022

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskim entomologiem.


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1469 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

„Grubogłowi przedsiębiorcy pogrzebowi w noc żywych trupów”   Júnior   2022-05-31
„Gryzoń skunksowy”, który żuje trujące rośliny i wypluwa truciznę na swoje futro   Coyne   2020-12-02
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
„New Yorker” pisze o hoacynie, sugeruje, że koncepcja Darwina drzew ewolucyjnych może być urojeniem   Coyne   2022-07-25
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
„Zapylisz mnie!”: nachalni bohaterowie świata roślin   Júnior   2022-06-11
“Czarne tygrysy” w małym indyjskim rezerwacie sugerują losowy dryf genetyczny   Coyne   2021-10-26
“Daily Beast” wypacza epigenetykę oszukańczymi twierdzeniami, że dzieci mogą “odziedziczyć wspomnienia Holocaustu”   Coyne   2017-10-05
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
“Odwrócenie specjacji” (fuzja gatunków) u kruków   Coyne   2018-03-16
“Partenogenetyczny” rak rozmnaża się bez seksu: czy to jest nowy gatunek?   Coyne   2018-02-17
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
“Scientific American” poświęca się polityce, a nie nauce; odmawia publikowania krytycznych analiz swoich fałszywych lub wprowadzających w błąd twierdzeń   Coyne   2022-09-01
“Współczesny” Homo sapiens mógł być w Eurazji aż 210 tysięcy lat temu   Coyne   2019-07-17
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
 Syntetyczna biologia oferuje obietnicę rozwiązania globalnego problemu z plastikiem   Agaba   2021-12-13
10 twierdzeń działaczy walczących w Afryce z GMO o tym, dlaczego postępy w biotechnologii upraw powinny zostać odrzucone – i dlaczego są one błędne   Maina   2022-11-17
100 milionów lat ozdabiania się śmieciami   Yong   2016-07-05
12 podstawowych punktów biologii ewolucyjnej   Cobb   2016-03-02
Pseudonauka Masaru Emoto   Novella   2017-12-18
Czy „toksyczna kobiecość” jest główną przyczyną bojów o społeczną sprawiedliwość?   Coyne   2021-02-08
Paradoksalne cechy genetyki inteligencji   Ridley   2013-12-18
“New Scientist”: Darwin jednak miał rację    Coyne   2020-10-01
Intelektualna pustka numeru “New Scientist” o ewolucji: 1. Genetyczna plastyczność    Coyne   2020-10-03
Intelektualna pustka numeru “New Scientist” o ewolucji: 2. Rzekome nieistnienie gatunków   Coyne   2020-10-05
Klasyczna historia skorygowana: porosty to grzyby + glony + drożdże (inne grzyby)   Coyne   2016-08-05
Homo floresiensis, hominin “hobbit”, w Internecie   Coyne   2016-11-25
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Strzelby, zarazki, maszyny to zdecydowanie antyrasistowska książka. Dlaczego lewica jej nie kocha?   Barnett   2021-10-13
„ Całujące się” koralowce złapane in flagranti   Yong   2016-07-28
”Sygnalizowanie cnoty” może nas irytować. Cywilizacja byłaby jednak bez niego niemożliwa    Miller   2019-09-13
A jednak chorują na raka    Łopatniuk   2016-02-13
Czyste okrucieństwo cięć w pomocy żywnościowej   Lomborg   2017-08-07
Dalszy spadek zgonów z powodu raka   Novella   2019-02-04
Dlaczego mamy alergie?   Zimmer   2016-01-28
Dlaczego sądy nie powinny rozstrzygać o nauce     2018-12-13
Dlaczego większość zasobównie wyczerpuje się   Ridley   2014-05-04
Dlaczego zwierzęta są urocze?   Coyne   2014-12-30
Dziennik z Mozambiku: Demony w kurzu   Naskręcki   2018-03-30
Dziwaczne, wysysające krew czerwie jurajskie   Cobb   2014-06-28
Ewolucja, ptaki i kwiaty   Coyne   2014-06-02
Gigantyczne “paleonory” wykopane przez wymarłe ssaki   Coyne   2017-06-29
Grupy anty-GMO przegrywają sprawę sądową w Nigerii    i Nkechi Isaak   2022-07-30
Jak karakara wygrywa z osami   Cobb   2013-12-29
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
Kilka lekcji z rosyjskiej rewolucji. Jak kuszący radykalny nihilizm prowadzi do ekstremizmu   Geifman   2021-03-22
Komisja Europejska ukrywa naukę o pszczołach   Ridley   2017-05-03
Malaria pachnąca cytryną    Zimmer   2015-04-07
Małpo ty moja   Koraszewski   2015-04-17
Metamorfozy    Júnior   2022-04-09
Minęło 40 lat od wydania „Samolubnego genu” – śmiała książka Richarda Dawkinsa ostała się próbie czasu   Ridley   2016-02-17
Niezwykły pasikonik szklany   Naskręcki   2014-05-27
Nowe badanie wskazuje na jednego oszusta   Coyne   2016-08-18
Nowy i dziwaczny rodzaj mimikry: nasiona rośliny naśladują kształt i zapach odchodów zwierzęcych, by ułatwić roznoszenie ich przez żuki gnojowe   Coyne   2015-10-20
O porażkach wolności i lęku przed nauką   Dennett   2016-05-20
O rzeczywistości rasy i odrazie do rasizmu    i Brian Boutwell   2017-09-04
Obniżenie poprzeczki dla tradycyjnej medycyny chińskiej dla ideologii i zysku     2017-12-29
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Osobisty mikrobiom w cyfrach   Zimmer   2014-08-14
Ostrogony nie są naprawdę “żywymi skamieniałościami”    Coyne   2015-07-29
Palestyńska intersekcjonalność z nazistami   Frantzman   2017-07-08
Pochwała ignorancji, czyli wiem, że nie wiem   Cullen   2017-01-11
Przykre niespodzianki, czyli czerniak i siwizna   Łopatniuk   2015-08-01
Przypuszczalnie złamana kość    Coyne   2015-06-04
Rozum i Wiara IICzyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych.   Ferus   2015-11-22
Ryba z biodrami   Mayer   2016-03-30
Siedem narzędzi myślenia   Dennett   2014-11-19
Skrzydlaci oszuści i straż obywatelska   Young   2014-01-02
Tako rzecze antyszczepionkowa “wojowniczka mama”, Brittney Kara: jeśli szczepionki są tak wspaniałe, to dlaczego nie wspomina ich Biblia?     2018-04-26
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
Wielkoskrzydłe   Naskręcki   2014-04-02
Wierzący nagradzani za życia   Coyne   2014-12-21
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Świetna ewolucyjna innowacjaktóra okazała się zgubna   Yong   2015-12-10
Dlaczego odmawiamy dostrzegania jaśniejszej strony, choć powinniśmy   Pinker   2018-04-17
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Mądrość w pułapce autorytetu   Witkowski   2020-04-18
Po prostu nie mogę się doczekać, aby znów wyruszyć w trasę   Tonhasca Júnior   2022-10-27
Pochwała jednoznaczności   Witkowski   2019-10-29
Z perspektywy naszego kurnika   Witkowski   2020-01-16
A co to takie włochate?   Łopatniuk   2016-04-02
A genomy ciągle kurczą się…   Zimmer   2016-11-22
A teraz dobre wiadomości: Sprawy naprawdę idą w dobrym kierunku   Pinker   2015-11-24
A polać wielką wodą…   Cipiur   2019-05-18
A.N. Wilson znowu kopie Darwina, tym razem w “Times”   Coyne   2017-09-07
Adam i Ewa: dwoje, czy więcej niż dwoje przodków?   Coyne   2017-01-07
Afrykańscy naukowcy wzywają do polityki poparcia biologii syntetycznej i innych innowacji   Agaba   2021-12-02
Agroekologia zmienia biednych farmerów w biedniejszych   Muhumuza   2022-06-09
AI – asystent lekarza   Novella   2020-12-09
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Akademicki skandal: troje badaczy umyślnie publikowało fałszywe artykuły o „badaniach żałości”, by pokazać fatalne standardy akademickie w naukach społecznych   Coyne   2018-10-12
Akcja afirmatywna w wieloetnicznym narodzie   Hyams   2020-07-17
Aktywacja telomerazy mogłaby prowadzić do leczenia samej starości   Ridley   2015-10-27
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Aktywność umysłowa nie zapobiega osłabieniu umysłowej sprawności   Novella   2018-12-15
Akupunktura jadu pszczelego: śmiercionośne znachorstwo, które może zabić     2018-04-23
Akupunktura kontra nauka, wersja lingwistyczna     2017-06-01
Akupunktura kwantowa   Novella   2019-04-23

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


&#8222;Choroba&#8221; przywrócona przez Putina


&#8222;Przebudzeni&#8221;


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk