Prawda

Czwartek, 28 marca 2024 - 11:39

« Poprzedni Następny »


Panie doktorze, to nie rak


Paulina Łopatniuk 2017-09-02

Powtarzam często tak na blogu, jak i na fanpejdżu – choć każdy rak jest nowotworem złośliwym, bynajmniej nie każdy nowotwór złośliwy jest rakiem. Rakami nazywamy wyłącznie nowotwory złośliwe wywodzące się z tkanek nabłonkowych, mogą się zatem rozwinąć raki z będącego przecież odmianą nabłonka pokrywającego naszą skórę naskórka i jego tworów, mogą z nabłonka wyścielającego przewód pokarmowy, drogi moczowe czy oddechowe, mogą wreszcie z komórek nabłonkowych budujących wątrobę, trzustkę czy gruczoł piersiowy. Różne typy nabłonków dadzą początek różnym typom raków, stąd inaczej wyglądać i inaczej zachowywać będą się raki płaskonabłonkowe, inaczej – raki gruczołowe zwane gruczolakorakami (w odróżnieniu od łagodnych gruczolaków), jeszcze inaczej wreszcie chociażby raki przejściowokomórkowe powstające z nabłonka przejściowego nazywanego urotelialnym, którym wysłane są drogi moczowe.


Pierwotny czerniak oskrzela; CC BY 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4573480/
Pierwotny czerniak oskrzela; CC BY 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4573480/

Ale raki bynajmniej nie wyczerpują potencjału onkologicznego większości naszych narządów, a wiadomość, że dany guz rakiem nie jest, naprawdę niekoniecznie jeszcze jest wiadomością radosną. Weźmy takie płuca chociażby. Poza rakami płuc czy to gruczołowym, czy płaskonabłonkowym, czy innymi, mogą się w płucach rozwinąć także mięsaki – ot, mięśniakomięsak gładkokomórkowy, leiomyosarcoma, na przykład – w końcu tak drzewo oskrzelowe, jak i okoliczne naczynia tętnicze zaopatrzone są w warstwę tkanki mięśniowej. Z nowotworzącej mięśniówki nie powstanie rak, a mięsak. Podobnie z chrząstki, by daleko nie odwędrowywać. Chrzęstniakomięsak płuc nie jest nowotworem częstym, to jednak nie oznacza, że nie może się komuś przytrafić. Również w tę okolicę mogą zbłądzić komórki barwnikotwórcze, dając początek pierwotnym czerniakom płuc, które też wszak do raków zaliczane nie są. Z okolicznej tkanki limfatycznej wreszcie także nie rozwiną się raki – tu (przy odrobinie pecha oczywiście) będą powstawać chłoniaki. Wachlarz możliwości jest naprawdę szeroki.


Ale zostawmy chłoniaki same w sobie będące bardzo różnorodną grupą nowotworów (dotychczas na blogu dzielnie reprezentował ją dość dramatyczny w swym przebiegu chłoniak Burkitta), porzućmy czerniaki i wróćmy do mięsaków. Nowotworów rozwijających się z różnych typów tkanki łącznej (z pewnymi wyjątkami jednakże – nie wiem na przykład czy jesteście świadomi/e, że do tkanek łącznych zalicza się także krew, a nowotwory krwi to już zupełnie inna bajka – na blogu na razie tego tematu dotyka tylko tekst o białaczce włochatokomórkowej).


Naczyniakomięsak wywodzący się z komórek tworzących śródbłonek naczyń krwionośnych; CC BY-SA 3.0, Nephron, https://en.wikipedia.org/wiki/Angiosarcoma
Naczyniakomięsak wywodzący się z komórek tworzących śródbłonek naczyń krwionośnych; CC BY-SA 3.0, Nephron, https://en.wikipedia.org/wiki/Angiosarcoma

Często – jak widzicie po wspomnianych przykładach – potrafimy całkiem nieźle ogarnąć pochodzenie takiego czy innego mięsaka. Widzimy czy jego rozwój przebiegał według ścieżek typowych dla tkanki mięśniowej, chrzęstnej, kostnej bądź tłuszczowej, czasem zresztą bardziej szczegółowo nawet – umiemy ocenić czy ten konkretny nowotwór wywodzi się z mięśniówki gładkiej czy może raczej prążkowanej (mięśniakomięsaki prążkowanokomórkowe rozwijają się przede wszystkim u dzieci, nierzadko w obrębie oczodołu).


Mięsakomięsak prążkowanokomórkowy powieki u dwunastoletniego chłopca; http://www.sarawakeyecare.com/caseoftheweek/case8a.htm
Mięsakomięsak prążkowanokomórkowy powieki u dwunastoletniego chłopca; http://www.sarawakeyecare.com/caseoftheweek/case8a.htm

To daje nam w miarę proste, jasne podziały zrozumiałe też dla laików – kostniakomięsaki (osteosarcoma) rozwijające się w obrębie tkanki kostnej, tłuszczakomięsaki (liposarcoma) uważane przez część literatury za najczęstsze w ogóle mięsaki tkanek miękkich (ten właśnie nowotwór przyczynił się do śmierci Richarda Feynmana), naczyniakomięsaki (angiosarcoma) i inne. Niekiedy jednak nie mamy takiego komfortu i nie dysponujemy prostymi odpowiedziami. Do mięsaków zaliczamy kilkadziesiąt różnych nowotworów i niektóre potrafią zaskakiwać.



Istnieje cała gama mięsaków ignorujących utarte trasy, mięsaków, które lekce sobie ważą tradycyjne programy rozwoju poszczególnych tkanek, ich histogeneza nie jest ani jasna, ani jednoznaczna. To mięsaki, w których pierwotne komórki mezenchymalne, nowotworząc, zachowują się bardziej ekscentrycznie.


Mięsak jasnokomórkowy palca; CC BY-NC-SA 3.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4228649/
Mięsak jasnokomórkowy palca; CC BY-NC-SA 3.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4228649/

Będzie się w tej grupie mieścił mięsak nabłonkopodobny zwany epitelioidnym (ang. epithelioid sarcoma) do złudzenia przypominający niekiedy nowotwory pochodzenia nabłonkowego, upraszczając – udający raka. Także zachowaniem, w przeciwieństwie bowiem do większości mięsaków mięsak epitelioidny stosunkowo chętnie rozprzestrzenia się po organizmie drogą naczyń limfatycznych i  zajmuje węzły chłonne. Tu też wymienimy rzadkiego (zaledwie około 1% wszystkich mięsaków tkanek miękkich) mięsaka jasnokomórkowego (ang. clear cell sarcoma), który potrafi naśladować czerniaka tak udatnie, że zwykło się go historycznie nawet nazywać czerniakiem tkanek miękkich. Choć wygląda podobnie i podobnie prezentuje się w badaniach immunohistochemicznych, jest jednak odrębną biologicznie i genetycznie jednostką chorobową.



Mięsak synowialny okolicy kolana trzydziestoletniej kobiety, po lewej obrazy z MRI; CC BY 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4412097/
Mięsak synowialny okolicy kolana trzydziestoletniej kobiety, po lewej obrazy z MRI; CC BY 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4412097/

Myślicie, że to koniec? Ależ bynajmniej. Mięsak pęcherzykowy tkanek miękkich (alveolar soft part sarcoma) chociażby. Podstępne dziwadło tworzące pęcherzykowate gniazda komórek nowotworowych niepróbujące nawet udawać żadnej konkretnej tkanki. Albo mięsak synowialny (maziówkowy) zwany maziówczakiem złośliwym, w którego przypadku jednak wbrew obiecującej nazwie nigdy nie udało się udowodnić różnicowania w kierunku tkanek maziówki.


Dwufazowy mięsak maziówkowy – nabłonkopodobne wysepki w morzu wrzecionowatych komóreczek; Rosai Collection, dr Mark Wick, znalazł dr Jerad Gardner; CC-BY-SA, http://buff.ly/2s2RhE5
Dwufazowy mięsak maziówkowy – nabłonkopodobne wysepki w morzu wrzecionowatych komóreczek; Rosai Collection, dr Mark Wick, znalazł dr Jerad Gardner; CC-BY-SA, http://buff.ly/2s2RhE5

Nota bene to kolejny już interesujący wizualnie nowotwór, który często cechuje się szczególnym dwufazowym obrazem mikroskopowym – ostro wydzielającymi się z morza wydłużonych wrzecionowatych komórek wysepkami komórek przypominających nabłonkowe (słusznie się zapewne domyślacie, że nieco niestety częstsze odmiany jednofazowe budowane przez jedną tylko frakcję komórek są dużo trudniejsze do rozpoznania). Czy wreszcie – nie, nie wymieniam wcale wszystkich – niezróżnicowany mięsak pleomorficzny (wielopostaciowy), kategoria diagnostyczna kurcząca się z roku na rok (choć nadal walcząca o pierwsze miejsce w statystykach częstości mięsaków tkanek miękkich z tłuszczakomięsakami), bo zarezerwowana dla tych spośród mięsaków, których nie da się upchnąć do żadnej innej szufladki. To klasyczne rozpoznanie z wykluczenia – jeśli guz, o którym wiemy już, że nie jest rakiem, chłoniakiem, czerniakiem, etc, tak bardzo nie przypomina niczego ani morfologicznie, ani po dodatkowych badaniach immunohistochemicznych, że nie da się go w żaden sposób konkretniej zaklasyfikować, tak właśnie możemy go ochrzcić.


Jeśli mięsak nie przypomina zupełnie niczego, można próbować go nazwać niezróżnicowanym mięsakiem pleomorficznym (dwa pola widzenia z jednego guza przestrzeni zaotrzewnowej); Haneen Al.Maghrabi‏, https://twitter.com/haneen_maghrabi/status/644543222346178560
Jeśli mięsak nie przypomina zupełnie niczego, można próbować go nazwać niezróżnicowanym mięsakiem pleomorficznym (dwa pola widzenia z jednego guza przestrzeni zaotrzewnowej); Haneen Al.Maghrabi‏, https://twitter.com/haneen_maghrabi/status/644543222346178560

A dlaczego ta akurat ostatnia kategoria, grupa niezróżnicowanych mięsaków pleomorficznych, się kurczy? Ha, patomorfologia też idzie do przodu – stare klasyfikacje rozwijają się (być może jeszcze pamiętacie, jak pisałam o wprowadzonej w 2011 roku nowej klasyfikacji samych tylko różnych typów raków gruczołowych płuca), opracowuje się nowe potencjalnie pomocne w różnicowaniu pomiędzy poszczególnymi nowotworami odczyny immunohistochemiczne i opisuje nowe białka i przeciwciała przeciwko nim, poszukuje się nowych testów pomagających wyłapywać typowe dla danych jednostek chorobowych zmiany genetyczne (szczególnie istotne w diagnostyce mięsaków tkanek miękkich), temu wszystkiemu towarzyszą zaś nieustannie prowadzone obserwacje tak mikroskopowe, jak i kliniczne, zbierane w coraz to nowszych zestawieniach i opracowaniach oraz nie ustają debaty zarówno wewnątrz-, jaki i międzyspecjalistyczne. Wiemy coraz więcej i coraz więcej umiemy rozpoznawać, coraz więcej potrafimy też leczyć.



Poszukiwania punktów uchwytu dla terapii celowanych to długotrwała i pracochłonna zabawa, jedynie nieliczne cele po kolejnych etapach badań okażą się potencjalnie przydatne w leczeniu; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26049271
Poszukiwania punktów uchwytu dla terapii celowanych to długotrwała i pracochłonna zabawa, jedynie nieliczne cele po kolejnych etapach badań okażą się potencjalnie przydatne w leczeniu; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26049271

No właśnie. Leczenie. To was pewnie najbardziej interesuje. Nie zaskoczę pewnie nikogo, podkreślając, że podstawą jest tu fizyczne usunięcie guza z organizmu. To nie brzmi dobrze, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę, że wiele spośród mięsaków tkanek miękkich lubi się lokalizować w obrębie kończyn, szczęśliwie jednak współczesne metody leczenia skojarzonego w połączeniu z technikami rekonstrukcyjnymi pozwalają w większości przypadków mięsaków tkanek miękkich atakujących kończyny uniknąć amputacji (obecnie amputacje niezbędne są w nawet mniej niż 10% przypadków). Większym wyzwaniem bywa wycięcie guzów rozwijających się w jamie otrzewnej (ok. 20%) i przestrzeni zaotrzewnowej (ok. 15% mięsaków tkanek miękkich), ale i tu pomaga leczenie skojarzone (choć nadal częstsze są tu wznowy miejscowe), przy czym mówiąc o leczeniu skojarzonym, mam na myśli leczenie uzupełniające chirurgię o radioterapię przede wszystkim, jednak i znienawidzona przez altmedowców chemioterapia ma pewne znaczenie, choć bynajmniej nie podstawowe i dużo częściej w nowotworach rozsianych już niż przy zmianach wczesnych. Coraz częściej mówi się o terapiach celowanych, związanych z konkretnymi nieprawidłowościami molekularnymi poszczególnych nowotworów, o preparatach blokujących angiogenezę (tworzenie nowych naczyń krwionośnych dostarczających guzowi substancji odżywczych), o immunoterapii. Badań jest wiele i wiele spośród nich prezentuje się naprawdę interesująco, chociażby próby zastosowania w leczeniu mięsaków maziówkowych limfocytów T (typ białych krwinek) pacjenta zmodyfikowanych tak, by rozpoznawały typowe dla tego nowotworu białka. Ale też badania trwają i nie znoszą dróg na skróty, stąd może też nie mówi się o nich tak wiele, jak być może warto by było mówić. Tym bardziej, że o mięsakach w ogóle wiele się nie mówi.


Mięsak nabłonkopodobny przypomina raki także immunohistochemicznie – na brązowo wyznakowano cytokeratyny typowe dla tkanek nabłonkowych; https://www.humpath.com/spip.php?article3077
Mięsak nabłonkopodobny przypomina raki także immunohistochemicznie – na brązowo wyznakowano cytokeratyny typowe dla tkanek nabłonkowych; https://www.humpath.com/spip.php?article3077

Nie jest zresztą właściwie zaskakujące, że dużo chętniej w przestrzeni publicznej rozmawia się o rakach – to nowotwory dużo częstsze. Mięsaki, cóż. W Polsce notuje się około 800–1000 nowych zachorowań rocznie (około 1% wszystkich nowotworów złośliwych u osób dorosłych, ale też aż 7% złośliwych nowotworów dziecięcych – to zmiany dużo częściej niż większość raków występujące u młodszych pacjentów) – to już sam tylko rak szyjki macicy jest częstszy. Nie są to też wcale najbardziej znane niebędące rakami nowotwory złośliwe. Wspominałam już o czerniakach i chłoniakach, trudno też pewnie znaleźć osobę, która by nie słyszała nigdy o glejakach (tak, to też nie raki – pierwotnie rozwijające się w mózgu guzy niezwykle rzadko są rakami), mięsaki pozostają trochę na uboczu, o ile akurat nie pojawia się jakaś głośna historia medialna.


Mięsaki tkanek miękkich przerzutują i zabijają nie mniej chętnie niż raki; tu akurat mięsak epitelioidny kolana z przerzutami do płuc (gwiazdki na zdjęciu Rtg); http://www.ijmsrp.com/wp-content/uploads/2015/07/06_Nadeem_Ali_20150710_V2.pdf
Mięsaki tkanek miękkich przerzutują i zabijają nie mniej chętnie niż raki; tu akurat mięsak epitelioidny kolana z przerzutami do płuc (gwiazdki na zdjęciu Rtg); http://www.ijmsrp.com/wp-content/uploads/2015/07/06_Nadeem_Ali_20150710_V2.pdf

Ot, taka jak historia Jess Ainscough, australijskiej blogerki i popularyzatorki altmedów (tzw. medycyny alternatywnej) piszącej też pod nickiem Wellness Warrior, która zrezygnowała z leczenia swojego mięsaka nabłonkopodobnego ramienia na rzecz aktywnie przez siebie promowanych pośród czytających i śledzących jej kanał jutubowy diet, lewatyw z kawy, suplementów – ot, altmedowa klasyka. Kobieta zmarła, pociągając za sobą swoją matkę, która w myśl altmedowych ideałów odmówiła z kolei leczenia raka piersi i ograniczyła się do “terapii niekonwencjonalnych”. Historia tyleż przykra, co rzeczywiście nieźle przypominająca, że poza tymi najczęstszymi i najpowszechniej znanymi nowotworami, jak raki płuc, piersi czy jelita grubego istnieją też zmiany również złośliwe, o których na co dzień nie pamiętamy. I one też zlekceważone mogą zabić.

Nie wiem czy kojarzycie stareńką śpiewaną przez Hannę Okuniewicz piosenkę satyryczną (i z lekka dydaktyczną), której wiodącym tematem jest pytanie Panie doktorze, czy to rak?,  warto jednak pamiętać, iż powodem do niepokoju może się okazać nie tylko odpowiedź twierdząca.

(Przypominam też, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana)


Literatura:

Sarcoma classification: An update based on the 2013 World Health Organization Classification of Tumors of Soft Tissue and Bone. LA Doyle; Cancer 2014;20(12):1763-74

Epithelioid Sarcoma. A Review and Update. JF Sobanko, L Meijer, TP Nigra; The Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology 2009;2(5):49-54

Epithelioid sarcoma – a case report and literature review. B Gliński, P Dymek, J Ryś, T Walasek; Współczesna Onkologia 2008;12(2):95-8

Epithelioid sarcoma with multiple lesions on the left arm: a case report. R Nishibaba, Y Higashi, Y Goto, M Hisaoka, T Kanekura; Journal of Medical Case Reports. 2016;10:295

Epithelioid Sarcoma. HB Armah, AV Parwani; Archives of Pathology & Laboratory Medicine 2009:133(5):814-19

Clear cell sarcoma. P Ozuguz, M Kocak, P Atasoy, I Vargel, T Cavusoglu; Indian Dermatology Online Journal 2014;5(4):488-490

Clear Cell Sarcoma of Tendons and Aponeuroses: A Review. DC Dim, LD Cooley, RN Miranda; Archives of Pathology & Laboratory Medicine 2007;131(1):152-6

Alveolar Soft Part Sarcoma. OI Jaber, PA Kirby; Archives of Pathology & Laboratory Medicine 2015;139(11):1459-6

Synovial sarcoma: defining features and diagnostic evolution. K Thway, C Fisher; Annals of Diagnostic Pathology 2014;18(6):369-80

Synovial sarcoma diagnosis and management in the era of targeted therapies. M Vlenterie, RL Jones, WT van der Graaf; Current Opinion in Oncology 2015;27(4):316-22

Soft Tissue Tumors of Uncertain Histogenesis: A Review for Dermatopathologists. D Buehler, P Weisman; Clinics in Laboratory Medicine 2017;37(3):647-71

Uncertain or Unknown Histogenesis Tumors. P Huguet, SRY Cajal; Encyclopedia of Cancer 2008:3108-3112

Recently characterized soft tissue tumors that bring biologic insight. CDM Fletcher; Modern Pathology 2014;27:S98–S112

Neoadjuvant chemotherapy in soft tissue sarcomas: latest evidence and clinical implications. S Pasquali, A Gronchi; Therapeutic Advances in Medical Oncology 2017;9(6):415-429

Treatment of Adult Soft Tissue Sarcomas: An Overview. S Arifi, R Belbaraka, R Rahhali, N Ismaili; Rare Cancers and Therapy 2015;3:69-87

Concomitant upper extremity soft tissue sarcoma limb-sparing resection and functional reconstruction: assessment of outcomes and costs of surgery. GS Mundinger, RB Prucz, FJ Frassica, EG Deune; Hand (New York, NY) 2014;9(2):196-204

Upper extremity sarcoma: impact of current practice guidelines and controversies on reconstructive approaches. M Dobke, GA Mackert; SICOT-J 2017;3:15

Mięsaki tkanek miękkich u dorosłych. P Rutkowski, K Krzemieniecki, M Bębenek, J Fijuth, U Grzesiakowska, A Jeziorski, K Ptaszyński, J Ryś, T Świtaj; Zalecenia PTOK 2013

 

 



Paulina Łopatniuk


Lekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1469 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Rdzenni Amerykanie żądają doczesnych resztek pumy z Griffith Park   Coyne   2023-01-03
Świetny artykuł o epigenetyce   Coyne   2022-12-30
Śmiało podążaj tam, gdzie nie dotarł jeszcze żaden owad   Tonhasca Júnior   2022-12-28
Rzecz o splątaniu nauki i wiary   Koraszewski   2022-12-26
Pradawny ekosystem zrekonstruowany przy użyciu skamieniałego DNA   Coyne   2022-12-19
Rozważania heretyckiego mediewisty o historii, wartościach i zdumiewającej głupocie   Landes   2022-12-16
Ewolucyjne ślepe zaułki i lepkie urządzenia: botanik Darwin   Tonhasca Júnior   2022-12-14
Ewolucja nie idzie prostą drogą   Novella   2022-12-08
Geny i języki   Novella   2022-11-26
Uporczywa obecność religijnego mitu   Winegard   2022-11-24
Znaleziono skrytkę posągów z brązu   Novella   2022-11-23
W oparach zrównoważonej ignorancji   Koraszewski   2022-11-21
10 twierdzeń działaczy walczących w Afryce z GMO o tym, dlaczego postępy w biotechnologii upraw powinny zostać odrzucone – i dlaczego są one błędne   Maina   2022-11-17
List otwarty do wszystkich oszołomów   Novella   2022-11-03
Po prostu nie mogę się doczekać, aby znów wyruszyć w trasę   Tonhasca Júnior   2022-10-27
Czy mizoandria może być zakaźna?   Tonhasca Júnior   2022-10-24
Niezwykła fizjologia hibernujących niedźwiedzi   Coyne   2022-10-22
Cuchnąca pułapka i przytulna kryjówka   Tonhasca Júnior   2022-10-21
Obraz Izraela na amerykańskich uniwersytetach   Mansour   2022-10-19
Kenia aprobuje GMO po 10 latach zakazu   Maina   2022-10-18
Pangenom jedwabnika morwowego   Novella   2022-10-14
Czy Samolubny gen zaszkodził publicznemu rozumieniu biologii?   Coyne   2022-10-13
Nieokrzesani goście   Tonhasca Júnior   2022-10-11
Niezrozumienie równości   Winegard   2022-10-07
Zyski klimatyczne to „niewygodna prawda” — nie wszystkie wiadomości o środowisku są złymi wieściami   Lomborg   2022-10-06
Gorzko-słodki, uzależniający lek   Tonhasca Júnior   2022-09-30
Przeciwko autentyczności   Winegard   2022-09-27
Biomedyczne znaczenie płci (i jej binarnej natury)   Coyne   2022-09-22
Mózgi neandertalczyków   Novella   2022-09-20
Oszuści i oszukani w grze w zapylanie   Tonhasca Júnior   2022-09-15
Po raz kolejny “Scientific American” wypacza biologię, a teraz także historię, by podeprzeć swoją ideologię   Coyne   2022-09-14
Upadek czasopisma “Nature”   Winegard   2022-09-08
Instynkt macierzyński i “New York Times”   Coyne   2022-09-07
Ćmy ze złym public relations   Tonhasca Júnior   2022-09-05
Studenci Uniwersytetu Ghany debatują nad wykorzystaniem upraw GMO w ich kraju   Gakpo   2022-09-02
“Scientific American” poświęca się polityce, a nie nauce; odmawia publikowania krytycznych analiz swoich fałszywych lub wprowadzających w błąd twierdzeń   Coyne   2022-09-01
Dysonansy poznawcze: czekolada a muszki, wino a osy   Júnior   2022-08-29
Patrick Matthew: prawdziwy autor idei doboru naturalnego?   Coyne   2022-08-26
Odporny na choroby, genetycznie modyfikowany maniok zapowiada przełom w Kenii   Maina   2022-08-25
Niekochane, ale czasem pożyteczne   Tonhasca Júnior   2022-08-23
Trwałość laktazy w populacjach pijących mleko: ponowna ocena klasycznej historii z ewolucji człowieka   Coyne   2022-08-19
Pierwszy znany drapieżnik: nowo opisana skamieniałość   Coyne   2022-08-16
Nie karm mózgu śmieciowym jedzeniem   Bhogal   2022-08-10
Kot Mehitabel pisze w “Science”   Coyne   2022-08-09
Nauka o wolności: rozmowa z Anną Kryłow   i Anna Kryłow   2022-08-06
Pierwsze dowody kopalne na opiekę nad lęgiem i niezwykły przypadek asymetrii kierunkowej   Coyne   2022-08-05
Badania dowodzą, że fakty nie mają znaczenia: jak propaganda wykorzystuje i normalizuje antysemityzm     2022-08-03
Horyzontalny transfer genów u owadów: jest rozpowszechniony, ale co to znaczy?   Coyne   2022-08-02
Dokonane w Afryce badanie genomu fasolnika egipskiego oznacza krok naprzód w dywersyfikacji światowego zaopatrzenia w żywność   Karavolias   2022-08-01
Grupy anty-GMO przegrywają sprawę sądową w Nigerii    i Nkechi Isaak   2022-07-30
Raz jeszcze: czy rasy są tylko społecznym konstruktem bez naukowego lub biologicznego znaczenia?   Coyne   2022-07-28
„New Yorker” pisze o hoacynie, sugeruje, że koncepcja Darwina drzew ewolucyjnych może być urojeniem   Coyne   2022-07-25
Nazistowscy lekarze i dzisiejsi antysemici: redefinicja etyki, żeby usprawiedliwić prześladowania Żydów     2022-07-18
Carl Sagan i wolność wątpienia   Jacoby   2022-07-18
Jak Darwin spowodował globalne ocieplenie swoją teorią doboru płciowego   Coyne   2022-07-16
Dieta mieszana misiów i innych   Júnior   2022-07-14
Londyńskie Natural History Museum popełnia błąd naturalistyczny - wielokrotnie   Coyne   2022-07-11
Nigeria gotowa na spełnienie oczekiwań rolników     2022-07-08
Szczepionki przeciwko grypie związane ze zmniejszonym ryzykiem choroby Alzheimera   Novella   2022-07-07
Nowoczesność Darwina: w O powstawaniu jest antycypacja neutralnej teorii i przerywanej równowagi   Coyne   2022-07-06
Pinker: “Wojna o ewolucję jest także wojną kulturową”   Coyne   2022-07-05
Raz jeszcze: błędny artykuł o tym, dlaczego teoria ewolucji jest przestarzała   Coyne   2022-07-04
Niech Moc będzie z pszczołą   Júnior   2022-06-28
Dramatyczny wzrost cen paliw kopalnych jest bolesny, ale daje niewielkie korzyści w walce z globalnym ociepleniem   Lomborg   2022-06-25
Efekt grupy – paskudny błąd poznawczy   Novella   2022-06-22
Nasiona z edytowanymi genomami będą miały przystępną cenę   Maina   2022-06-15
„Zapylisz mnie!”: nachalni bohaterowie świata roślin   Júnior   2022-06-11
Agroekologia zmienia biednych farmerów w biedniejszych   Muhumuza   2022-06-09
Kartofel z Matką Boską w jednej klapie i Karolem Marksem w drugiej   Koraszewski   2022-06-06
Jak nasze wspomnienia są powiązane   Novella   2022-06-04
Wielka Brytania dąży do zezwolenia na edytowanie genów   Novella   2022-06-02
„Grubogłowi przedsiębiorcy pogrzebowi w noc żywych trupów”   Júnior   2022-05-31
Coraz mniejsza część głównych plonów roślin jadalnych na świecie idzie na wyżywienie głodnych, a coraz więcej wykorzystuje się do celów niespożywczych     2022-05-28
Naukowiec z Ghany: “Afryka potrzebuje GMO bardziej niż reszta świata”   Gakpo   2022-05-26
GMO i edytowanie genów: jaka jest różnica?   Karavolias   2022-05-23
Toksyczny nektar, czyli ostrożnie z tureckim miodem   Júnior   2022-05-20
Kolejna nieudana i podyktowana ideologią próba wykazania, że płeć u ludzi nie jest binarna   Coyne   2022-05-18
Brian Charlesworth o błędach nowego artykułu rzekomo pokazującego, że fundamentalne założenie ewolucji neodarwinowskiej jest błędne   Coyne   2022-05-16
Trutnie i inni fruwający panowie   Junior   2022-05-13
Wygnanie z uniwersyteckiego świata – dwa lata później   Winegard   2022-05-10
Życie kwitnące po śmierci   Junior   2022-05-05
Organiczne środki owadobójcze są szkodliwe dla pożytecznych owadów     2022-04-30
Oxitec rozszerza próby z komarami GMO, by zredukować szerzenie się malarii   Conrow   2022-04-28
Słowa w wosku zapisane   Tonhasca Junior   2022-04-26
Rodzice, szkoła, państwo: kultura niskich oczekiwań   Koraszewski   2022-04-25
Nowoczesne ulepszanie roślin uprawnych przyjmuje historyczne podejście   Karavolias   2022-04-20
Pierwsza spożywcza roślina GMO w Ghanie   Baffour-Awuah   2022-04-16
Indie zwalniają edytowanie genów z wymaganej dla GMO oceny bezpieczeństwa   Paranjape   2022-04-11
Metamorfozy    Júnior   2022-04-09
Rolnicy nie mogą uprawiać tego, na co ich nie stać   Ongu   2022-04-07
Rośliny zmodyfikowane: odkłamać opinię o GMO   Conrow   2022-04-07
Odmowa szczelinowania jest szaleństwem   Ridley   2022-04-02
Jak wirusy chorób układu oddechowego ewoluują, by stać się łagodniejsze   Ridley   2022-03-22
Czy globalne ocieplenie może być dla nas dobre?   Ridley   2022-03-03
Południowa Afryka powinna przemyśleć regulacje dotyczące genetycznie modyfikowanych roślin   i Priyen Pillay   2022-03-01
Dlaczego środowiskowcy stanowią większą przeszkodę dla skutecznej polityki klimatycznej niż negacjoniści?   Boudry   2022-02-21
O figach i osach   Júnior   2022-02-18
Pień liczący 40 tysięcy lat przekazany Maorysom zamiast nauce   Coyne   2022-02-14
Propaganda anty-GMO obraża drobnych farmerów w Afryce i w Azji   Gakpo   2022-02-08
Jak “tubylcza medycyna” różni się od medycyny   Coyne   2022-02-07

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk