Prawda

Piątek, 29 marca 2024 - 13:40

« Poprzedni Następny »


Lotosowe szaleństwo


Paulina Łopatniuk 2018-12-22

<span>Kwiat lotosu Nelumbo nucifera; Peripitus, CC BY-SA 4.0, </span>https://en.wikipedia.org/wiki/Nelumbo
Kwiat lotosu Nelumbo nucifera; Peripitus, CC BY-SA 4.0, https://en.wikipedia.org/wiki/Nelumbo

porodach lotosowych usłyszałam po raz pierwszy niecałą dekadę temu. Opisywana w lokalnej prasiehistoria pary, która – powołując się na swoje przekonania religijne – nie wyraziła zgody na przecięcie pępowiny po narodzinach syna, zwróciła moją uwagę i wciągnęła w temat. Zaskoczony ordynator byłby może nawet skłonny zaakceptować ekscentryczne żądania rodziców, sytuacja jednak nieco się skomplikowała.

Zaniepokojona ryzykiem infekcji ekipa medyczna nie zdołała mimo pomocy psychiatrów skłonić rodziców malucha do wyrażenia zgody na procedurę. Rzecz ostatecznie trafiła w trybie pilnym do sądu rodzinnego, który nakazał lekarzom wykonanie zabiegu wbrew woli rodziców – nic w tym w sumie dziwnego, zwłaszcza że podwyższony poziom białych krwinek noworodka niejako wspierał obawy zespołu szpitalnego.  Ostatecznie pępowinę odcięto 13 godzin po porodzie – decyzja sądu przełamała opór opiekunów. Skąd upór pary? Tygodnik Zamojski cytował ich wypowiedzi: Jeżeli pępowina jest odcinana zaraz po porodzie, to dusza musi gwałtownie opuścić łożysko. My pozwoliliśmy jej na łagodniejsze przejście. To argument powtarzający się często na stronach propagujących podobne praktyki. Ale moment, wróćmy do samego łożyska. A właściwie do popłodu.

Krwisty pokryty błonami płodowymi pulpet; Inferis, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/Placenta#/media/File:Placenta_held.jpg
Krwisty pokryty błonami płodowymi pulpet; Inferis, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/wiki/Placenta#/media/File:Placenta_held.jpg

Wiecie jak zbudowany jest ludzki popłód? Sama płyta łożyskowa, to, co kojarzycie najprawdopodobniej jako łożysko, to taki krwawy pulpet (trudno nie skojarzyć z “tragicznym krwawym kotlecikiem” z pewnej powieści młodzieżowej). Z jednej strony pokryty błonami płodowymi, z wyciągniętą w stronę płodu pępowiną, z drugiej – wgryzający się we współtworzącą go ścianę macicy. A na przekroju gęsta, zbita, krwista gąbka. Łożyskową gąbkę tworzą rozgałęziające się kosmki łożyskowe, wypustki powstające z jednej z błon płodowych (kosmówki) – zdjęcie mikroskopowe kosmków pojawiało się już kiedyś w jednym z tekstów blogowych. Wewnątrz kosmków biegną sobie drobne naczynia krwionośne pełne krwinek płodowych. Krew ciężarnej od krwi płodu oddziela pokrywająca kosmki warstwa trofoblastu, tkanka łączna wnętrza kosmkowych wysepek/wypustek oraz wyścielający naczynia kosmkowe śródbłonek – czyli trzy warstewki; u innych niż człowiek gatunków zwierząt barierę tę może tworzyć odpowiednio mniej lub więcej składowych, podobnie jak i całe łożysko innych ssaków może mieć zupełnie inną aniżeli ludzka formę. Ale to już materiał na inną opowieść.

<span>Łożysko, powierzchnia od strony ściany macicy; Jason Rust, CC BY-NC-ND 2.0, </span>https://www.flickr.com/photos/rustyparts/2912304239/
Łożysko, powierzchnia od strony ściany macicy; Jason Rust, CC BY-NC-ND 2.0, https://www.flickr.com/photos/rustyparts/2912304239/

Cała ta dość skomplikowana krwista struktura współtworzona przez tkanki ciężarnej i płodu ma w każdym razie – pomijając wytwarzanie pewnych hormonów – służyć zaopatrzeniu rozwijającego się płodu w potrzebne mu produkty i odprowadzeniu odeń zbędnych lub szkodliwych metabolitów. Oczywiście nie wszystko zawsze idzie jak powinno – czasem w grę wchodzą różnorakie nieprawidłowości rozwojowe,  niekiedy drogą łożyskową przechodzą także rzeczy niekoniecznie pożądane (dość wspomnieć o infekcjach – zarówno kiła, jak i różyczka wrodzona nadal się zdarzają), z drugiej strony niekiedy przewędrowują również dodatkowe bonusy (wspomnijmy chociażby o szczepieniach ciężarnych), wszystko to jednak przestaje mieć znaczenie wraz z nadejściem porodu. Łożysko kończy swą przydatność. Przynajmniej dla medycyny. Niektórzy jednak łakną czegoś więcej i w coś więcej wierzą. Tu przechodzimy do psychologii, tu też przechodzimy do magii i do rytuałów. I między innymi do porodów lotosowych.

<span>Zaciśnięta pępowina jeszcze przed odcięciem; zdjęcie na wolnej licencji, </span>https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Umbilicalcord.jpg
Zaciśnięta pępowina jeszcze przed odcięciem; zdjęcie na wolnej licencji, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Umbilicalcord.jpg

Po porodzie pępowinę zwykło się przecinać. Łożysko w tym momencie z istotnego narządu staje się odpadem medycznym albo – w razie jakichkolwiek nieprawidłowości – wędruje do lokalnego zakładu patomorfologii – w końcu tak płyta łożyskowa, jak i pępowina potrafią być być siedliskiem najróżniejszych patologii, także nowotworowych. Choć praktyka pozostawiania dziecku pępowiny z łożyskiem aż do momentu samoistnego ich oddzielenia się znana jest antropologii (choć nadal uchodzi za rzadką) – propagatorzy/rki lubią powoływać się na lokalne zwyczaje plemienne z Australii czy Indonezji, moda na nie w naszej okolicy sięga tak naprawdę lat siedemdziesiatych. Otóż w 1974 roku pewna pielęgniarka, uchodząca jednocześnie za (sic!) jasnowidzkę, Claire Lotus Day, przeczytawszy o podobnym zjawisku obserwowanym u niektórych małp człekokształtnych, zadeklarowała, iż dzięki swemu darowi jasnowidzenia odczuwa astralne wibracje przecinanej pępowiny oraz ból i krzywdę psychiczną okaleczanego rzekomo w taki sposób dziecka. Będąca akurat w ciąży Claire postanowiła z okaleczającym procederem walczyć. I w przypadku swojego porodu dało jej się ten plan wyegzekwować. Twierdzenia Claire – jako prekursorki lotosowych porodów – pobrzmiewają w większości tłumaczeń, z jakimi się obecnie zetkniecie, nurkując w otchłaniach internetu. Nie przecinamy zatem pępowiny, ponieważ łożysko jest duchowym bliźnięciem dziecka, dzieli z nim aurę, odcięcie go równoznaczne jest z okaleczeniem duszy malucha. Jest odpępnienie nazbyt brutalną ingerencją w rozwój duchowy noworodka, przerywa przepływy energetyczne, niszczy mistyczną więź, zakłóca harmonię. Na pewno przy odrobinie wyobraźni dopiszecie sobie całą litanię podobnych w formie i treści wniosków. W każdym razie, jeśli nie chcecie okaleczać noworodkowej duszy, w żadnym razie nie przecinajcie pępowiny. Przy czym nie zrozummy się źle. Nie mówimy tu o opóźnionym odpępnieniu – to akurat zupełnie zwyczajna procedura medyczna. Wcale nie postuluję, by sznur pępowinowy odcinać natychmiast. Dysponujemy całkiem niezłymi papierami potwierdzającymi, że warto chwilę odczekać, poświadczającymi wymierne korzyści procedury zarówno u wcześniaków, jak i u dzieci urodzonych o czasie. Ale nie mówimy tu o lotosowym opóźnieniu kilkudniowym – poruszamy się raczej w zakresie sekund i minut. Co zaś postulują “lotosowi rodzice”? By zapewnić dziecku harmonię, by nie zrywać jego mistycznych więzów z płytą łożyskową i nie zabierać mu duchowego bliźnięcia drzemiącego w naszym krwistym pulpecie każą czekać aż pulpet sam odpadnie. Trochę jak w starym dowcipie. “Proszę podskoczyć. O, widzi pan, samo odpadło.”

Rzeczywiście, pozostawione sobie łożysko z czasem oddzieli się od ciałka znajdującego się na drugim końcu pępowiny. Sznur pępowinowy buduje – poza naczyniami pępowinowymi – szczególna luźna tkanka zwana galaretą Whartona i z czasem – zależnie od temperatury i wilgotności otoczenia – całość obkurczy się, obeschnie, wreszcie odpadnie. Tyle że to potrwa. Zwykle wspomina się o kilku dniach, niekiedy rzecz przedłuża się do ponad dziecięciu nawet. Tymczasem “duchowe bliźnię dziecka” wisi sobie martwe na końcu obsychającego sznurka i podgniwa. I nie, nie o zastrzeżenia estetyczne mi chodzi, jak od czasu do czasu sugerują entuzjaści/tki lotosowych porodów. Samo łożysko nie budzi we mnie żadnych negatywnych emocji – generalnie człowiek jest jednym z nielicznych ssaków, które swojego po prostu nie spożywa po porodzie – tzn. w większości przypadków nie spożywa, placentofagia to kolejny modny okołołożyskowy trend praktykowany przez niektóre rodzące lub ich rodziny. Jest też łożysko podobno znakomitym materiałem do produkcji kosmetyków (nie, nie wykorzystujemy w ten sposób popłodów przychodzących do zakładu na badania – pamiętajcie, że w większości przychodzą one zalane formaliną, a naprawdę nie chcecie wsmarowywać sobie formaliny w skórę). Ale po paru dniach, o których wspominają źródła, łożysko to już nie krwawy kotlecik, tylko, że tak się nieładnie wyrażę, kawał gnijącego ochłapu, ewentualnie przy odrobinie szczęścia podeschnięte truchełko – zależnie od lokalnych warunków środowiskowych. Taka pełna skrzepów mumijka.

<span>Kryształowy pucharek wypełniony łożyskiem wygląda nawet apetycznie; KellyPhD, CC BY-SA 3.0, </span>https://en.wikipedia.org/wiki/Lotus_birth#/media/File:Merlin_Lotus_Birth_2006.jpg
Kryształowy pucharek wypełniony łożyskiem wygląda nawet apetycznie; KellyPhD, CC BY-SA 3.0, https://en.wikipedia.org/wiki/Lotus_birth#/media/File:Merlin_Lotus_Birth_2006.jpg

Nie może być, powiecie – przecież ludzie nie chcieliby, by ich dziecku zwisał z brzucha gnijący ochłapek. Ależ możliwe – szybki spacer przez wyszukiwarki internetowe zapozna was z zawiłościami lotosowych biznesów, pozwoli za odpowiednia kwotę zaopatrzyć się w specjalne woreczki lub pieluszki, bogato niekiedy zdobione, ręcznie robione z “naturalnych” materiałów, w których można ochłapka na końcu pępowiny zdeponować, internet zaoferuje też specjalne mieszanki suszonych ziół i kwiatów mających  “zabić naturalną woń rozkładu”. Zderzycie się z całymi albumami fotografii noworodków leżących w łóżeczkach, wtulonych w kocyki czy rodzicielskie ramiona u boku podsychających łożysk, łożysk ułożonych obok dzieci w garnkach, miskach, kryształowych salaterkach, do wyboru, do koloru. Takie łożysko w garnku posypane kwieciem niczym parmezanem… Nieomalże gotowy obiad. Oddam sprawiedliwość lotosowym środowiskom – wiele spośród nich zaleca obmycie wpierw obumierającego narządu ze skrzepów i przepłukanie słoną wodą celem lekkiego zakonserwowania – trudno mi ocenić czy zapeklowanie duchowego bliźnięcia nie wpływa negatywnie na mistyczną więź. Widać nie bardzo.

Nie o względy estetyczne jednak chodzi, powtórzę. Ja nikomu w garnek nie zaglądam; problem w tym, że na drugim końcu ochłapka znajduje się doczepione nie tylko duchową więzią dziecko, którego nikt nie pytał czy chce być przedmiotem eksperymentu magicznego.


Jeszcze do niedawna obawy związane z ryzykiem infekcji były tylko rozsądnym wnioskiem, bez danych, którymi można by się podeprzeć. W końcu martwe i rozpadające się tkanki to świetne podłoże dla mikrobów – nic dziwnego, że taki ochłapek nie budzi powszechnego zachwytu w medykach i medyczkach. Porody lotosowe doczekały się nawet oficjalnego ostrzegającego przed infekcjami stanowiska RCOG (Royal College of Obstetricians and Gynaecologists), badań jednak nie było. Dużych nadal nie ma i pewnie długo nie będzie. Sama procedura na szczęście jest raczej niszowa, decydujące się na nią środowiska zaś niekoniecznie chętne będą do współpracy z kręgami medycznymi. Nieprzypadkowo w jednej z serii opisywanych w literaturze przypadków jedynie jedno dziecko zostało zaszczepione. Dużych badań zatem nie należy się spodziewać, jednak zaczynają się pojawiać w literaturze fachowej opisy przypadków. Ten, który wzburzył szczególnie Amy Tuteur piszącą bloga The Skeptical OB i przypomniał mi o problemie, to historia dwudziestogodzinnego dziecka, które (po porodzie domowym, lotosowym oczywiście) przywiezione zostało do szpitala z trudnościami z oddychaniem, ostatecznie zaś zostało tam na sześć tygodni z powodu sepsy powikłanej zapaleniem wsierdzia, przy czym innych aniżeli pozostawione dziecku łożysko wrót infekcji nie zdołano się doszukać. Dożylna antybiotykoterapia okazała się na szczęście skuteczna, ale – jak to nieco złośliwie zauważa ginekolożka – pewnym paradoksem jest, że matka noworodka chcąc zapewnić dziecku możliwie “naturalne” warunki i harmonię duchową, najprawdopodobniej zafundowała mu dużo bliższy kontakt z współczesną medycyną i dużo głębsze interwencje niż to zazwyczaj bywa podczas standardowych porodów szpitalnych.


Przyjmuję oczywiście argument, że dla ludzi rytuały bywają ważne, że niektórym niezbędna jest szczypta mistyczności, posmak niesamowitości, że zamknięcie pewnych spraw wiele czasem daje, a zrobienie z łożyskiem czegoś więcej niż to się zazwyczaj czyni z odpadami medycznymi może stanowić takie właśnie domknięcie jakiegoś etapu życia, symbol wejścia na nową ścieżkę, etc, pewnie więcej ma tu do powiedzenia psychologia. Ludzie jedzą łożyska? No niech już sobie jedzą, skoro takę czują potrzebę, o ile akurat nie jest konieczna ocena histopatologiczna narządu. Zakopują je i urządzają im uroczyste pochówki? Skoro ich to uszczęśliwia… Sadzą nad nimi drzewa owocowe? Czemu nie. Drzewa się przydają. Drzewa są ważne. Sadźmy je choćby i nad odpadami medycznymi. Przechowują na pamiątkę krwiste odbitki? Szyją misie z błon płodowych? Konserwują żywicą i wykonują drobne przedmioty użytku codziennego? Cóż, ludzie robią różne rzeczy. Póki są to rzeczy nieszkodliwe, nie ma co się oburzać. Żyj i daj żyć innym, jak mawiają. Ale porody lotosowe akurat nie zawsze są nieszkodliwe – przehandlowują bezpieczeństwo dziecka za rzekome (mało namacalne) korzyści duchowe. To już lepiej uszyjcie sobie łożyskowego misia albo zróbcie popłodowy gulasz. Istnieją nawet całe książki z przepisami kulinarnymi. Smacznego.


Inspiracją do tego konkretnego tekstu były mi Amy Tuteur i Jen Gunter, ginekolożki i blogerki oraz ich blognotki.


(Przypominam też, że patologów możecie śledzić również na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana)


Literatura:


Umbilical Cord Nonseverance and Adverse Neonatal Outcomes
. BR Ittleman, KR German, E Scott, V Walker, VJ Flaherman, J Szabo, JB Beavers; Clinical Pediatrics 2018; Oct 3:9922818805243. doi: 10.1177/0009922818805243. [Epub ahead of print]

Lotus Birth: A Case Series Report on Umbilical Nonseverance. KK Monroe, A Rubin, KP Mychaliska, M Skoczylas, HL Burrows; Clinical Pediatrics 2019;58(1):88-94

Lotus Birth Associated With Idiopathic Neonatal Hepatitis. A Tricarico, V Bianco, AR Di Biase, L Iughetti, F Ferrari, A Berardi; Pediatrics and Neonatology 2017;58(3):281-282

Staphylococcus lugdunensis sepsis and endocarditis in a newborn following lotus birth. BR Ittleman, JS Szabo; Cardiology in the Young 2018 Nov;28(11):1367-1369

More Than Clinical Waste? Placenta Rituals Among Australian Home-Birthing Women. E Burns; The Journal of perinatal education 2014;23(1):41-9

RCOG statement on umbilical non-severance or “lotus birth”. The Royal College of Obstetricians and Gynaecologists (RCOG) 2008

ALTERNATIVE BIRTHING PRACTICES INCREASE RISK OF INFECTION. KA BRYANT; PEDIATRIC NEWS, AUGUST 14, 2017

When parents say “no” to newborn nursery protocols. K Monroe, MS Skoczylas, HL Burrows; Contemporary PediatricsJan 1, 2018



Paulina Łopatniuk


Lekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
 

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1470 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

„Grubogłowi przedsiębiorcy pogrzebowi w noc żywych trupów”   Júnior   2022-05-31
„Gryzoń skunksowy”, który żuje trujące rośliny i wypluwa truciznę na swoje futro   Coyne   2020-12-02
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
„New Yorker” pisze o hoacynie, sugeruje, że koncepcja Darwina drzew ewolucyjnych może być urojeniem   Coyne   2022-07-25
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
„Zapylisz mnie!”: nachalni bohaterowie świata roślin   Júnior   2022-06-11
“Czarne tygrysy” w małym indyjskim rezerwacie sugerują losowy dryf genetyczny   Coyne   2021-10-26
“Daily Beast” wypacza epigenetykę oszukańczymi twierdzeniami, że dzieci mogą “odziedziczyć wspomnienia Holocaustu”   Coyne   2017-10-05
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
“Odwrócenie specjacji” (fuzja gatunków) u kruków   Coyne   2018-03-16
“Partenogenetyczny” rak rozmnaża się bez seksu: czy to jest nowy gatunek?   Coyne   2018-02-17
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
“Scientific American” poświęca się polityce, a nie nauce; odmawia publikowania krytycznych analiz swoich fałszywych lub wprowadzających w błąd twierdzeń   Coyne   2022-09-01
“Współczesny” Homo sapiens mógł być w Eurazji aż 210 tysięcy lat temu   Coyne   2019-07-17
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
 Syntetyczna biologia oferuje obietnicę rozwiązania globalnego problemu z plastikiem   Agaba   2021-12-13
10 twierdzeń działaczy walczących w Afryce z GMO o tym, dlaczego postępy w biotechnologii upraw powinny zostać odrzucone – i dlaczego są one błędne   Maina   2022-11-17
100 milionów lat ozdabiania się śmieciami   Yong   2016-07-05
12 podstawowych punktów biologii ewolucyjnej   Cobb   2016-03-02
Pseudonauka Masaru Emoto   Novella   2017-12-18
Czy „toksyczna kobiecość” jest główną przyczyną bojów o społeczną sprawiedliwość?   Coyne   2021-02-08
Paradoksalne cechy genetyki inteligencji   Ridley   2013-12-18
“New Scientist”: Darwin jednak miał rację    Coyne   2020-10-01
Intelektualna pustka numeru “New Scientist” o ewolucji: 1. Genetyczna plastyczność    Coyne   2020-10-03
Intelektualna pustka numeru “New Scientist” o ewolucji: 2. Rzekome nieistnienie gatunków   Coyne   2020-10-05
Klasyczna historia skorygowana: porosty to grzyby + glony + drożdże (inne grzyby)   Coyne   2016-08-05
Homo floresiensis, hominin “hobbit”, w Internecie   Coyne   2016-11-25
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Strzelby, zarazki, maszyny to zdecydowanie antyrasistowska książka. Dlaczego lewica jej nie kocha?   Barnett   2021-10-13
„ Całujące się” koralowce złapane in flagranti   Yong   2016-07-28
”Sygnalizowanie cnoty” może nas irytować. Cywilizacja byłaby jednak bez niego niemożliwa    Miller   2019-09-13
A jednak chorują na raka    Łopatniuk   2016-02-13
Czyste okrucieństwo cięć w pomocy żywnościowej   Lomborg   2017-08-07
Dalszy spadek zgonów z powodu raka   Novella   2019-02-04
Dlaczego mamy alergie?   Zimmer   2016-01-28
Dlaczego sądy nie powinny rozstrzygać o nauce     2018-12-13
Dlaczego większość zasobównie wyczerpuje się   Ridley   2014-05-04
Dlaczego zwierzęta są urocze?   Coyne   2014-12-30
Dziennik z Mozambiku: Demony w kurzu   Naskręcki   2018-03-30
Dziwaczne, wysysające krew czerwie jurajskie   Cobb   2014-06-28
Ewolucja, ptaki i kwiaty   Coyne   2014-06-02
Gigantyczne “paleonory” wykopane przez wymarłe ssaki   Coyne   2017-06-29
Grupy anty-GMO przegrywają sprawę sądową w Nigerii    i Nkechi Isaak   2022-07-30
Jak karakara wygrywa z osami   Cobb   2013-12-29
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
Kilka lekcji z rosyjskiej rewolucji. Jak kuszący radykalny nihilizm prowadzi do ekstremizmu   Geifman   2021-03-22
Komisja Europejska ukrywa naukę o pszczołach   Ridley   2017-05-03
Malaria pachnąca cytryną    Zimmer   2015-04-07
Małpo ty moja   Koraszewski   2015-04-17
Metamorfozy    Júnior   2022-04-09
Minęło 40 lat od wydania „Samolubnego genu” – śmiała książka Richarda Dawkinsa ostała się próbie czasu   Ridley   2016-02-17
Niezwykły pasikonik szklany   Naskręcki   2014-05-27
Nowe badanie wskazuje na jednego oszusta   Coyne   2016-08-18
Nowy i dziwaczny rodzaj mimikry: nasiona rośliny naśladują kształt i zapach odchodów zwierzęcych, by ułatwić roznoszenie ich przez żuki gnojowe   Coyne   2015-10-20
O porażkach wolności i lęku przed nauką   Dennett   2016-05-20
O rzeczywistości rasy i odrazie do rasizmu    i Brian Boutwell   2017-09-04
Obniżenie poprzeczki dla tradycyjnej medycyny chińskiej dla ideologii i zysku     2017-12-29
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Osobisty mikrobiom w cyfrach   Zimmer   2014-08-14
Ostrogony nie są naprawdę “żywymi skamieniałościami”    Coyne   2015-07-29
Palestyńska intersekcjonalność z nazistami   Frantzman   2017-07-08
Pochwała ignorancji, czyli wiem, że nie wiem   Cullen   2017-01-11
Przykre niespodzianki, czyli czerniak i siwizna   Łopatniuk   2015-08-01
Przypuszczalnie złamana kość    Coyne   2015-06-04
Rozum i Wiara IICzyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych.   Ferus   2015-11-22
Ryba z biodrami   Mayer   2016-03-30
Siedem narzędzi myślenia   Dennett   2014-11-19
Skrzydlaci oszuści i straż obywatelska   Young   2014-01-02
Tako rzecze antyszczepionkowa “wojowniczka mama”, Brittney Kara: jeśli szczepionki są tak wspaniałe, to dlaczego nie wspomina ich Biblia?     2018-04-26
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
Wielkoskrzydłe   Naskręcki   2014-04-02
Wierzący nagradzani za życia   Coyne   2014-12-21
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Świetna ewolucyjna innowacjaktóra okazała się zgubna   Yong   2015-12-10
Dlaczego odmawiamy dostrzegania jaśniejszej strony, choć powinniśmy   Pinker   2018-04-17
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Mądrość w pułapce autorytetu   Witkowski   2020-04-18
Po prostu nie mogę się doczekać, aby znów wyruszyć w trasę   Tonhasca Júnior   2022-10-27
Pochwała jednoznaczności   Witkowski   2019-10-29
Z perspektywy naszego kurnika   Witkowski   2020-01-16
A co to takie włochate?   Łopatniuk   2016-04-02
A genomy ciągle kurczą się…   Zimmer   2016-11-22
A teraz dobre wiadomości: Sprawy naprawdę idą w dobrym kierunku   Pinker   2015-11-24
A polać wielką wodą…   Cipiur   2019-05-18
A.N. Wilson znowu kopie Darwina, tym razem w “Times”   Coyne   2017-09-07
Adam i Ewa: dwoje, czy więcej niż dwoje przodków?   Coyne   2017-01-07
Afrykańscy naukowcy wzywają do polityki poparcia biologii syntetycznej i innych innowacji   Agaba   2021-12-02
Agroekologia zmienia biednych farmerów w biedniejszych   Muhumuza   2022-06-09
AI – asystent lekarza   Novella   2020-12-09
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Akademicki skandal: troje badaczy umyślnie publikowało fałszywe artykuły o „badaniach żałości”, by pokazać fatalne standardy akademickie w naukach społecznych   Coyne   2018-10-12
Akcja afirmatywna w wieloetnicznym narodzie   Hyams   2020-07-17
Aktywacja telomerazy mogłaby prowadzić do leczenia samej starości   Ridley   2015-10-27
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Aktywność umysłowa nie zapobiega osłabieniu umysłowej sprawności   Novella   2018-12-15
Akupunktura jadu pszczelego: śmiercionośne znachorstwo, które może zabić     2018-04-23
Akupunktura kontra nauka, wersja lingwistyczna     2017-06-01
Akupunktura kwantowa   Novella   2019-04-23

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


&#8222;Choroba&#8221; przywrócona przez Putina


&#8222;Przebudzeni&#8221;


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk