Prawda

Piątek, 29 marca 2024 - 10:52

« Poprzedni Następny »


Jaka sztuka siedzi w naszych genach i czy to aby nie kicz?


Andrzej Koraszewski 2019-09-19


Widząc piękny tatuaż na szyi młodej kobiety mam ochotę zobaczyć więcej. Żarty na bok, bo zaraz podniesie się krzyk na temat męskiego szowinizmu, sprośności i #mitu. Sprawa jest jednak poważna, nasze poczucie piękna jest jaskinowe, instynkt sztuki wywodzi się z czasów, kiedy błąkaliśmy się po sawannie, zastanawiając się jak przetrwać do następnego dnia i zdążyć spłodzić jak najwięcej dzieci, żeby nasze geny nie wsiąkły w piasek. Właśnie pojawiło się polskie tłumaczenie Instynktu sztuki Denisa Duttona, zmarłego w 2010 roku amerykańskiego filozofa, który próbując rozwikłać zagadkę naszego sposobu postrzegania sztuki, doszedł do wniosku, że więcej odpowiedzi znajduje w dziełach Darwina i jego uczniów niż w pracach krytyków i filozofów sztuki.

Czytając jego książkę trudno oprzeć się wrażeniu, że Szekspir miał rację i że w tym szaleństwie jest metoda. W tej metodzie dominuje psychologia ewolucyjna, ale psychologia ewolucyjna jest często oskarżana o spekulacje, które trudno zweryfikować. Nie da się ukryć, paleontologia nie może nam dostarczyć pozostałości wcześniejszych form naszej duszy, więc to i owo próbujemy wydedukować z kształtu garnków, malunków naskalnych i zachowanych tatuaży na skórach nieboszczyków.                   


Dusza to psyche, zaś psyche to produkt umysłu. Umysł nie jest tym samym co mózg. Im większy i bardziej skomplikowany mózg tym lepiej (albo tylko intensywniej) kojarzący umysł. Ale jak homininy dorobiły się mózgów o tyle większych od mózgów ich małpich kuzynów? Miliony lat temu, kiedy się ten przyrost masy mózgu zaczął, było to zdaniem niektórych trochę podobne do zakupu Rolls-Royce przez afrykańskiego wodza ze wsi pośrodku dżungli, gdzie nie ma żadnych dróg. Taki wielki mózg to kosztowna sprawa, jego obsługa wymaga ogromnych ilości kalorii, a przy małej innowacyjności nie miał prawa na siebie zarobić. Posiadanie wielkiego mózgu miało ograniczony sens, wiele na to wskazuje, że przynajmniej początkowo mógł być utrudniającym przetrwanie luksusem, produkującym więcej przesądów niż dóbr i kosztującym majątek. (Ta analogia jest zasadnie krytykowana przy pomocy argumentów, że nawet minimalny wzrost pamięci i zdolności kojarzenia zwiększał możliwości przeżycia przez sprawniejsze zdobywanie pokarmu i łatwiejszą adaptację do nowych środowisk).   


Dutton optuje za hipotezą Geoffre’ya Millera, że wzrost mózgów homininów zawdzięczamy raczej doborowi płciowemu niż doborowi naturalnemu. Darwin zauważył, że dobór płciowy wtrąca się do ewoucji, nie podejrzewał jednak, że aż w tak łajdacki sposób. Widać było od samego początku, że dobór naturalny nie wyjaśnia wszystkiego, irytowała ektrawagancja ptasiego upierzenia i inne wybryki natury, które z punktu widzenia logiki doboru naturalnego były wyraźnie nienaturalne. (David Attenborough pokazując zdumiewająco ozdobione stwory mówi: ”ewolucjo idź do domu, jesteś pijana”)


Geoffrey Miller w książce Umysł w zalotach. Jak wybory seksualne kształtowały naturę człowieka, twierdzi, że to wszystko przez baby. Panie po prostu preferowały, może nie tyle bardziej inteligentnych, co bardziej pomysłowych. A kreatywność wymaga umysłu otwartego na dzikie skojarzenia, więc większy mózg pozwalał na bardziej imponujące popisy. Hipoteza jest spekulacyjna i faktycznie trudno ją udowodnić, prawdopodobnie nie zawiera całej prawdy, ale coś w niej jest i Denis Dutton ciekawie rozwija argumenty Millera. Swobodnie poruszając się w problematyce teorii ewolucji, psychologii ewolucyjnej, konitywistyki, pokazuje jak bogaty język, muzyka, obraz, artystycznie wykonany przedmiot mogły stanowić, a nawet z dużą pewnością stanowiły kosztowne zabiegi o względy drugiej płci (a czasem tej samej).


W tej książce jest solidny przegląd tego, co o sztuce i naszej wrażliwości na piękno powiedziano od starożytności do naszych czasów, dominują jednak rozważania, na ile nasze poczucie piękna zdeterminowane jest przez doświadczenia dziesiątków tysiącleci i setek generacji naszych przodków.


Denis Dutton zaczyna w pierwszym rozdziale od masowo produkowanych w dzisiejszym świecie kolorowych kalendarzy. Producenci tych kalendarzy znają rynek i produkują to, co ludzie kupią. Zbiegiem okoliczności produkowane pod różnymi szerokościami geograficznymi kalendarze cechuje duże podobieństwo zamieszczanych w nich zdjęć i obrazów. Przypadkiem, czy nie przypadkiem? Dlatego, że to producenci kształtują modę, czy dlatego, że preferencje klientów są podobne, a producenci reagują na sygnały z rynku?


Analiza tych obrazów podpowiada, że producenci kalendarzy reagują na prehistoryczne gusty, które „siedzą” w naszych genach. Okazuje się, że w naszych genach „siedzi” tęsknota do kiczu, do jelenia na rykowisku, do zielonej doliny nad wodą, otoczonej wzgórzami. Dla naszych dzikich przodków to był odpowiednik raju. Nie mroczny las ani bezkresne otwarte przestrzenie, nie groźne góry, ale obiecująca obfitość zielona dolina, dostęp do wody i dające poczucie względnego bezpieczeństwa ograniczenie horyzontu.

 

Autor przywołuje słynne badania preferencji krajobrazów w dziesięciu krajach. Idea tego badania wyszła od dwóch rosyjskich emigrantów w Ameryce, Witalija Komara i Aleksandra Melamida. Panowie dostali solidny grant i przy pomocy wyspecjalizowanych firm zaczęli badać co i gdzie się ludziom podoba, jeśli idzie o kajobrazy. Badania pokazały preferencje Amerykanów, Turków, Kenijczyków, Francuzów, Rosjan i innych. Mamy w genach nie tylko zamiłowanie do kiczu, ale również do zdumiewająco podobnego kiczu.


Witalij Komar i Aleksander Melamid, Najbardziej pożądany obraz Amerykanów (1993).
Witalij Komar i Aleksander Melamid, Najbardziej pożądany obraz Amerykanów (1993).

Czy to jednak może być instynkt, czyli coś zakodowango głęboko w naszym mózgu, a nie efekt nacisków kulturowych? Lęk przed pająkami i wężami jest wśród mieszkańców Polski raczej mało uzasadniony. Od dziesiątków pokoleń nie mieliśmy kontaktu z pająkami, których ugryzienie grozi śmiercią, nasze słodkie pajączki nie zamierzają się na nas rzucać, a jednak u bardzo wielu ludzi wywołują panikę. Podobnie z wężami, nie są to u nas stworzenia, przed którymi powinniśmy się strzec we dnie i w nocy. Czy kieruje nami instynkt wykształcony setki pokoleń temu? Prawdopodobnie.

 

Małpy urodzone w zoo, które nigdy w życiu nie widziały węża, wpadają w panikę na widok gumowej zabawki. Chcesz się pozbyć gołębi brudzących gzyms przed twoim oknem, wyłóż tam imitację węża i chociaż te ptaki nigdy nie widziały węża na oczy, będą unikały twojego okna.

 

Mogą być w naszym mózgu zakodowane dziś już irracjonalne lęki, mogą tam być również zakodowane wyobrażenia piękna. Ideał kobiecego ciała jest podobny pod różnymi szerokościami geograficznymi i nie ma w tym nic dziwnego, panowie szukają obietnicy, że ich geny znajdą najlepszy wehikuł czasu. W malarstwie kubizm czy taszyzm mogą fascynować krytyków i snobów (w szczególności, jeśli dzięki krytykom obraz jest wysoko wyceniony), ale wtedy naszymi estetycznymi wrażeniami rządzi nie tyle instynkt sztuki co instynkt dominacji, pragnienie ostentacyjnej konsumpcji, czyli znów pokazów, ale w innej dyscyplinie.

 

Dla miłośników sztuki i nauki książka Denisa Duttona jest smaczna, pozwala na luksus oderwania się od najnowszych wiadomości i zanurzenie w spekulacjach z najwyższej półki. Dowody na to, że nasz umysł przypomina ogon pawia, opierają się na obserwacjach ludzkich zachowań i reakcji. Genetyka w tej sprawie na nic, tylko czoło zdobi. Genu, czy też genów instynktu sztuki raczej pod mikroskopem nie znajdziemy, ale rozumowanie wydaje się przekonujące. Kończąc te rozważania Dutton pisze:

„Pochłonięci przez krzykliwe media i błyszczące gadżety naszej codzienności zapominamy, że pozostajemy w ścisłym związku z prehistorycznymi kobietami i mężczyznami, którzy jako pierwsi odnaleźli piękno w świecie. Ich krew płynie w naszych żyłach. Ich instynkt sztuki jest naszym instynktem.”

Otrzymałem egzemplarz tej książki z piękną dedykacją od Jerzego Lutego, który jest jej tłumaczem na język polski i jestem wdzięczny, bo pewnie bym nie zauważył. Świetne tłumaczenie wzmacnia przyjemność lektury. Polecam tym, których ta książka może zainteresować, ufając, że jest was wielu.

 

- Denis Dutton, Instynkt sztuki, piękno zachwyt i ewolucja człowieka, Copernicus Center Press 2019, tłumaczenie Jerzy Luty.

- Geoffrey Miller, Umysł w zalotach. Jak wybory seksualne kształtowały naturę człowieka, Wydawnictwo Rebis, tłumaczenie Małgorzata Koraszewska


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj




Komentarze
2. Świetna analogia baszarteg 2019-09-19
1. Pamiętajmy o ogrodach kuba 2019-09-19


Nauka

Znalezionych 1470 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Po co badać przestrzeń kosmiczną?   Jacoby   2023-01-04
Rdzenni Amerykanie żądają doczesnych resztek pumy z Griffith Park   Coyne   2023-01-03
Świetny artykuł o epigenetyce   Coyne   2022-12-30
Śmiało podążaj tam, gdzie nie dotarł jeszcze żaden owad   Tonhasca Júnior   2022-12-28
Rzecz o splątaniu nauki i wiary   Koraszewski   2022-12-26
Pradawny ekosystem zrekonstruowany przy użyciu skamieniałego DNA   Coyne   2022-12-19
Rozważania heretyckiego mediewisty o historii, wartościach i zdumiewającej głupocie   Landes   2022-12-16
Ewolucyjne ślepe zaułki i lepkie urządzenia: botanik Darwin   Tonhasca Júnior   2022-12-14
Ewolucja nie idzie prostą drogą   Novella   2022-12-08
Geny i języki   Novella   2022-11-26
Uporczywa obecność religijnego mitu   Winegard   2022-11-24
Znaleziono skrytkę posągów z brązu   Novella   2022-11-23
W oparach zrównoważonej ignorancji   Koraszewski   2022-11-21
10 twierdzeń działaczy walczących w Afryce z GMO o tym, dlaczego postępy w biotechnologii upraw powinny zostać odrzucone – i dlaczego są one błędne   Maina   2022-11-17
List otwarty do wszystkich oszołomów   Novella   2022-11-03
Po prostu nie mogę się doczekać, aby znów wyruszyć w trasę   Tonhasca Júnior   2022-10-27
Czy mizoandria może być zakaźna?   Tonhasca Júnior   2022-10-24
Niezwykła fizjologia hibernujących niedźwiedzi   Coyne   2022-10-22
Cuchnąca pułapka i przytulna kryjówka   Tonhasca Júnior   2022-10-21
Obraz Izraela na amerykańskich uniwersytetach   Mansour   2022-10-19
Kenia aprobuje GMO po 10 latach zakazu   Maina   2022-10-18
Pangenom jedwabnika morwowego   Novella   2022-10-14
Czy Samolubny gen zaszkodził publicznemu rozumieniu biologii?   Coyne   2022-10-13
Nieokrzesani goście   Tonhasca Júnior   2022-10-11
Niezrozumienie równości   Winegard   2022-10-07
Zyski klimatyczne to „niewygodna prawda” — nie wszystkie wiadomości o środowisku są złymi wieściami   Lomborg   2022-10-06
Gorzko-słodki, uzależniający lek   Tonhasca Júnior   2022-09-30
Przeciwko autentyczności   Winegard   2022-09-27
Biomedyczne znaczenie płci (i jej binarnej natury)   Coyne   2022-09-22
Mózgi neandertalczyków   Novella   2022-09-20
Oszuści i oszukani w grze w zapylanie   Tonhasca Júnior   2022-09-15
Po raz kolejny “Scientific American” wypacza biologię, a teraz także historię, by podeprzeć swoją ideologię   Coyne   2022-09-14
Upadek czasopisma “Nature”   Winegard   2022-09-08
Instynkt macierzyński i “New York Times”   Coyne   2022-09-07
Ćmy ze złym public relations   Tonhasca Júnior   2022-09-05
Studenci Uniwersytetu Ghany debatują nad wykorzystaniem upraw GMO w ich kraju   Gakpo   2022-09-02
“Scientific American” poświęca się polityce, a nie nauce; odmawia publikowania krytycznych analiz swoich fałszywych lub wprowadzających w błąd twierdzeń   Coyne   2022-09-01
Dysonansy poznawcze: czekolada a muszki, wino a osy   Júnior   2022-08-29
Patrick Matthew: prawdziwy autor idei doboru naturalnego?   Coyne   2022-08-26
Odporny na choroby, genetycznie modyfikowany maniok zapowiada przełom w Kenii   Maina   2022-08-25
Niekochane, ale czasem pożyteczne   Tonhasca Júnior   2022-08-23
Trwałość laktazy w populacjach pijących mleko: ponowna ocena klasycznej historii z ewolucji człowieka   Coyne   2022-08-19
Pierwszy znany drapieżnik: nowo opisana skamieniałość   Coyne   2022-08-16
Nie karm mózgu śmieciowym jedzeniem   Bhogal   2022-08-10
Kot Mehitabel pisze w “Science”   Coyne   2022-08-09
Nauka o wolności: rozmowa z Anną Kryłow   i Anna Kryłow   2022-08-06
Pierwsze dowody kopalne na opiekę nad lęgiem i niezwykły przypadek asymetrii kierunkowej   Coyne   2022-08-05
Badania dowodzą, że fakty nie mają znaczenia: jak propaganda wykorzystuje i normalizuje antysemityzm     2022-08-03
Horyzontalny transfer genów u owadów: jest rozpowszechniony, ale co to znaczy?   Coyne   2022-08-02
Dokonane w Afryce badanie genomu fasolnika egipskiego oznacza krok naprzód w dywersyfikacji światowego zaopatrzenia w żywność   Karavolias   2022-08-01
Grupy anty-GMO przegrywają sprawę sądową w Nigerii    i Nkechi Isaak   2022-07-30
Raz jeszcze: czy rasy są tylko społecznym konstruktem bez naukowego lub biologicznego znaczenia?   Coyne   2022-07-28
„New Yorker” pisze o hoacynie, sugeruje, że koncepcja Darwina drzew ewolucyjnych może być urojeniem   Coyne   2022-07-25
Nazistowscy lekarze i dzisiejsi antysemici: redefinicja etyki, żeby usprawiedliwić prześladowania Żydów     2022-07-18
Carl Sagan i wolność wątpienia   Jacoby   2022-07-18
Jak Darwin spowodował globalne ocieplenie swoją teorią doboru płciowego   Coyne   2022-07-16
Dieta mieszana misiów i innych   Júnior   2022-07-14
Londyńskie Natural History Museum popełnia błąd naturalistyczny - wielokrotnie   Coyne   2022-07-11
Nigeria gotowa na spełnienie oczekiwań rolników     2022-07-08
Szczepionki przeciwko grypie związane ze zmniejszonym ryzykiem choroby Alzheimera   Novella   2022-07-07
Nowoczesność Darwina: w O powstawaniu jest antycypacja neutralnej teorii i przerywanej równowagi   Coyne   2022-07-06
Pinker: “Wojna o ewolucję jest także wojną kulturową”   Coyne   2022-07-05
Raz jeszcze: błędny artykuł o tym, dlaczego teoria ewolucji jest przestarzała   Coyne   2022-07-04
Niech Moc będzie z pszczołą   Júnior   2022-06-28
Dramatyczny wzrost cen paliw kopalnych jest bolesny, ale daje niewielkie korzyści w walce z globalnym ociepleniem   Lomborg   2022-06-25
Efekt grupy – paskudny błąd poznawczy   Novella   2022-06-22
Nasiona z edytowanymi genomami będą miały przystępną cenę   Maina   2022-06-15
„Zapylisz mnie!”: nachalni bohaterowie świata roślin   Júnior   2022-06-11
Agroekologia zmienia biednych farmerów w biedniejszych   Muhumuza   2022-06-09
Kartofel z Matką Boską w jednej klapie i Karolem Marksem w drugiej   Koraszewski   2022-06-06
Jak nasze wspomnienia są powiązane   Novella   2022-06-04
Wielka Brytania dąży do zezwolenia na edytowanie genów   Novella   2022-06-02
„Grubogłowi przedsiębiorcy pogrzebowi w noc żywych trupów”   Júnior   2022-05-31
Coraz mniejsza część głównych plonów roślin jadalnych na świecie idzie na wyżywienie głodnych, a coraz więcej wykorzystuje się do celów niespożywczych     2022-05-28
Naukowiec z Ghany: “Afryka potrzebuje GMO bardziej niż reszta świata”   Gakpo   2022-05-26
GMO i edytowanie genów: jaka jest różnica?   Karavolias   2022-05-23
Toksyczny nektar, czyli ostrożnie z tureckim miodem   Júnior   2022-05-20
Kolejna nieudana i podyktowana ideologią próba wykazania, że płeć u ludzi nie jest binarna   Coyne   2022-05-18
Brian Charlesworth o błędach nowego artykułu rzekomo pokazującego, że fundamentalne założenie ewolucji neodarwinowskiej jest błędne   Coyne   2022-05-16
Trutnie i inni fruwający panowie   Junior   2022-05-13
Wygnanie z uniwersyteckiego świata – dwa lata później   Winegard   2022-05-10
Życie kwitnące po śmierci   Junior   2022-05-05
Organiczne środki owadobójcze są szkodliwe dla pożytecznych owadów     2022-04-30
Oxitec rozszerza próby z komarami GMO, by zredukować szerzenie się malarii   Conrow   2022-04-28
Słowa w wosku zapisane   Tonhasca Junior   2022-04-26
Rodzice, szkoła, państwo: kultura niskich oczekiwań   Koraszewski   2022-04-25
Nowoczesne ulepszanie roślin uprawnych przyjmuje historyczne podejście   Karavolias   2022-04-20
Pierwsza spożywcza roślina GMO w Ghanie   Baffour-Awuah   2022-04-16
Indie zwalniają edytowanie genów z wymaganej dla GMO oceny bezpieczeństwa   Paranjape   2022-04-11
Metamorfozy    Júnior   2022-04-09
Rolnicy nie mogą uprawiać tego, na co ich nie stać   Ongu   2022-04-07
Rośliny zmodyfikowane: odkłamać opinię o GMO   Conrow   2022-04-07
Odmowa szczelinowania jest szaleństwem   Ridley   2022-04-02
Jak wirusy chorób układu oddechowego ewoluują, by stać się łagodniejsze   Ridley   2022-03-22
Czy globalne ocieplenie może być dla nas dobre?   Ridley   2022-03-03
Południowa Afryka powinna przemyśleć regulacje dotyczące genetycznie modyfikowanych roślin   i Priyen Pillay   2022-03-01
Dlaczego środowiskowcy stanowią większą przeszkodę dla skutecznej polityki klimatycznej niż negacjoniści?   Boudry   2022-02-21
O figach i osach   Júnior   2022-02-18
Pień liczący 40 tysięcy lat przekazany Maorysom zamiast nauce   Coyne   2022-02-14
Propaganda anty-GMO obraża drobnych farmerów w Afryce i w Azji   Gakpo   2022-02-08

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk