Pora zauważyć, że krytyczne myślenie afrykańskich społeczeństw musi się zacząć od szkół, bowiem to szkoły są miejscem uczenia się wartości, umiejętności i kompetencji.
Szkoły są miejscem, gdzie kształtowane i rozwijane są umysły dzieci. Były nawet takie propozycje, żeby szkoła uczyła krytycznego myślenia, kwestionowania idei i wierzeń. Okazuje się, że to tylko słowa, pusta retoryka, za którą nigdy nie idą żadne działania ani programy.
Wielu już wypowiadało się przeciwko ślepej wierze i mechanicznemu przekazywaniu wiedzy. Podkreślano wagę otwartości na nowe idee, na odmienne punkty widzenia, na umiejętność dyskutowania. Jednak takie wezwania nie przekładają się na rzeczywistą naukę krytycznego myślenia. Podnoszono argumenty przeciw dogmatycznemu podejściu do problemu uczenia norm społecznych i kulturowych. Zazwyczaj są to jednak rozmowy, które zaczynają się i kończą w klubowych fotelach.
Umiejętność kwestionowania idei jest dość powszechnie uważana za ważny element uczenia się nawigacji i rozróżniania tego, co sensowne w zalewie informacji, z jaką ludzie spotykają się każdego dnia. Krytyczne podejście wychwalane jest pod niebiosa jako niezbędna umiejętność odróżniania prawdy od fałszu, kłamstwa od rzeczywistych wiadomości, rzetelnej informacji od informacji nieścisłej czy wręcz dezinformującej. Posiadanie umiejętności krytycznego myślenia jest zasobem, bronią przeciw oszustwu, łatwowierności, manipulacji ze strony różnych magików i sprzedawców tabletek na platfus. Krytyczne myślenie jest uważane za antidotum na fanatyzm i bigoterię.
Niestety nie widać nigdzie programów poświęconych uczeniu i praktykowaniu krytycznego myślenia, w szczególności w szkołach podstawowych i średnich. W procesie edukacji krytyczne myślenie pojawia się w zbyt małych dawkach i zbyt późno. Nie ma również szczególnego zapału do uwzględniania tych wartości w reformach oświaty. Krytyczne myślenie pojawia się dopiero na poziomie kształcenia w szkołach wyższych. Jednak na tym etapie umysły młodych ludzi są już ukształtowane. Wielu studentów ma dogmatyczne poglądy i rzadko są gotowi do otwartej dyskusji i analizowania idei dotyczących wszystkich dziedzin ludzkiej działalności. Inaczej mówiąc, docierając do nauki na wyższych uczelniach, odmawiają lub mają tendencję do odmawiania krytycznej ewaluacji otrzymywanych informacji.
Ten opór wynika z faktu, że pierwszym etapem wychowywania dziecka jest religijna indoktrynacja, którą dziecko zaczyna dostawać jeszcze zanim zostanie posłane na formalną edukację do quasireligijnych szkół podstawowych, średnich i wyższych. Wychowanie dziecka nie pozostawia wiele miejsca na krytyczne dociekania. Nie ma programów zachęcających małe dzieci i młodych ludzi do porządnych dyskusji. I właśnie dlatego tak bardzo potrzebny jest osobny przedmiot nauki krytycznego myślenia od najmłodszych klas szkoły podstatowej. Nauka krytycznego myślenia w szkole podstawowej pozwoliłaby dzieciom wdrożyć się na wczesnym etapie do reagowania na impulsy ciekawości i praktykowania dociekliwości. Dzieci powinny rozumieć, że nauka nie ogranicza się do zapamiętywania przekazywanego materiału, ale obejmuje również techniki analizy. Nauczyciele muszą się nauczyć, że ich rolą nie jest tylko przekazywanie materiału, który uczeń ma połknąć i zwrocić na egzaminie, ale również dać im możliwość krytycznej analizy tego, co otrzymują. W szkołach konieczny jest przedmiot w całości poświecony ćwiczeniom generowania pytań tak, by opanowali sztukę ich formułowania. W dzisiejszej szkole uczniowie niemal wyłącznie słyszą pytania, na które mają odpowiadać.
To pozwoliłoby na zmianę roli nauczyciela z kogoś, kto tylko stawia pytania, w kogoś, kto również generuje zadawanie pytań. Co pozwoliłoby również na zmianę ucznia z kogoś, kto ma wyłącznie opowiadać na pytania, w kogoś, kto szuka odpowiedzi.
Na lekcjach krytycznego myślenia uczniowie uczą się formułowania pytań, analizowania idei i szukania odpowiedzi. Rolą nauczyciela jest wzmacnianie ciekawości i prowokowanie ich do zastanawiania się, a nie tylko dostarczanie odpowiedzi. Wszystko może być materiałem analizy i dociekań. Krytyczne myślenie jako przedmiot nauczania w szkole może podnieść jakość afrykańskiej edukacji. Wszystkie afrykańskie kraje powinny podjąć stosowne kroki zmierzające do wprowadzenia takiego przedmiotu i to poczynając od najmłodszych klas szkoły podstawowej.
Teaching critical thinking in african schools
Guardian (nigeryjski), 14 lutego 2021
Tłumaczenie: Andrzej Koraszewski
Leo Igwe
Sekretarz Nigeryjskiego Ruchu Humanistycznego, działacz Center for Inquiry w Nigerii, członek IHEU i Atheist Alliance International. Jest redaktorem "Humanist Inquirer" i autorem wielu artykułów wolnomyślicielskich. Większość swojego czasu poświęca ratowaniu dzieci oskarżanych o czary.
