Pamiętajcie Dajr Jasin!

Co jednak, jeśli masakry w Dajr Jasin nigdy nie było, jak twierdzi profesor Eliezer Tauber w swojej nowej książce pod tym właśnie tytułem: The Massacre That Never Was?

Książka Taubera, której podtytuł brzmi: The Myth of Deir Yassin and the Creation of the Palestinian Refugee Problem [Mit Dajr Jasin i stworzenie problemu palestyńskich uchodźców], była chyba najbardziej zlekceważoną, niemniej najważniejszą historyczną pracą 2021 roku. Pierwotnie opublikowana po hebrajsku w 2017 roku jako as Deir Yassin: Sof Hamitos ­(Dajr Jasin: Koniec mitu), została zignorowana wtedy, podobnie jak jest ignorowana teraz.

Tauber, który założył Wydział Badań Bliskowschodnich na Uniwersytecie Bar-Ilan, jest doskonałym i wytrwałym badaczem, oferując niemal 100 stron arabskich, izraelskich i brytyjskich źródeł do 208 stron swojego tekstu. Skrupulatnie odtwarza bitwę o Dajr Jasin, notując, kto walczył i gdzie, ile i jaką broń mieli walczący i kto zginął. Sześćdziesięciu spośród zabitych Arabów było mężczyznami, a 41 kobietami – z których część była w męskich ubraniach i brała udział w walce. Tauber wnioskuje, że 61 z 84 Arabów, których okoliczności śmierci mógł ustalić, „zostało zabitych w walce”.    

Bitwa zaczęła się w rano w piątek, 9 kwietnia 1948 roku, pięć tygodni przed proklamowaniem przez Davida Ben-Guriona założenia państwa Izrael. Od 29 listopada 1947 roku, kiedy Narody Zjednoczone zagłosowały za utworzeniem żydowskiego państwa, arabscy ekstremiści w Palestynie prowadzili wojnę partyzancką przeciwko swoim żydowskim sąsiadom. Brytyjczycy, którzy kontrolowali Palestynę zgodnie z Mandatem z 1920 roku,  odliczali dni do opuszczenia oenzetowskiego mandatu 14 maja 1948 roku. Żydzi i Arabowie starali się zdobyć strategiczną przewagę – i zaczęły się starcia w całym kraju. Żołnierze nieregularnej armii arabskiej oblegali Jerozolimę i trzy różne walczące siły broniły Żydów, równocześnie agresywnie konkurując ze sobą.

Najlepiej zorganizowaną, zdyscyplinowaną siłą walczącą przyszłego państwa żydowskiego była Hagana. W 1931 roku wojowniczy syjoniści odcięli się od Hagany, by założyć Irgun Cewai Leumi: narodową organizację militarną, znaną także pod akronimem “Ecel”. Dziewięć lat później Jair Stern i inni odłączyli się od Irgunu. Krytycy nazywali rebeliantów z “Lechi” – hebrajski akronim dla Wojownicy o Wolność Izraela  - Gangiem Sterna.

Irgun i Lechi zjednoczyły się do tej akcji. Próbując przekształcić się z partyzantów w regularnych żołnierzy, mieli nadzieję na zajęcie wsi Dajr Jasin na przedmieściach Jerozolimy i w ten sposób przerwanie oblężenia. Poza normalnym bitewnym zamieszaniem, rywalizujący ze sobą wojownicy źle współpracowali, używając nieznanej im wojskowej taktyki.  

Jak można było się spodziewać, panował chaos.

Siły Irgunu i Lechi zdobyły opancerzony samochód z megafonem – za depozyt w wysokości 57 palestyńskich funtów, jak odkrył Tauber – żeby ostrzec wieśniaków, by opuścili wieś. Irgun nalegał na rezygnację z zaskoczenia, żeby zminimalizować ofiary cywilne. Samochód obsunął się jednak do rowu obronnego wykopanego przez mieszkańców wsi. Kanonada kul ze strony obrońców, która po tym nastąpiła, zagłuszyła komunikat z megafonu. Niemniej “w ciągu kilku minut od początku bitwy można było zobaczyć strumień wieśniaków biegnących przez wzgórza". W sumie dwie trzecie mieszkańców wsi uciekło, około 730 osób.  

Żydowscy wojownicy napotkali silniejszy opór niż się spodziewali. Intensywność walk, ostrzeżenie, które dali (niezależnie od tego, jak zagłuszone) i ucieczka ludzi, jaką widzieli, wszystko potwierdzało ich wrażenie, że cywile odeszli i pozostali tylko zaciekli wojownicy.

Wybuchły walki od domu do domu. Niedoświadczeni żołnierze w panice zabili prawdopodobnie zbyt wiele cywilów. Nie ma jednak wiarygodnych dowodów o systematycznej masakrze, o jakichkolwiek gwałtach lub jakiegokolwiek rodzaju torturach. Po prostu nie ma żadnych fizycznych dowodów. Nie ma zdjęć. Dokonane przez Taubera  staranne badanie zeznań świadków pokazuje wiele mówiący wzór. “Świadectwa uczestników walk zarówno z Ecel i Lechi, jak Arabów, którzy przeżyli –pisze - są zaskakująco podobne, czasami niemal identyczne – jako że wszyscy oni byli tam, kiedy to się działo”. Wyraźnie “istnieje znacząca różnica między ludźmi, którzy giną podczas walki a masakrą” – wyjaśnia Tauber. Te świadectwa jednak “nie mogą przeważyć” tego, co potem zrobili propagandyści.

Kiedy walki skończyły się, 120 żołnierzy żydowskich, mimo wysokich ofiar, zajęło wieś. Straty własne wyniosły około 30%, z 30-40 rannymi i pięcioma zabitymi. Tauber starannie i wiarygodnie wylicza nazwiska 101 zabitych mieszkańców wsi, oceniając, że dalszych 100 zostało rannych, a 150-200 uwięzionych, a potem zwolnionych. Ajisz Zeidan, który był nastolatkiem żyjącym w Dajr Jasin w 1948 roku, powiedział reporterowi 50 lat później: “Sądzę, że większość zabitych to byli wojownicy oraz kobiety i dzieci, które pomagały wojownikom”. W sprawie oskarżenia o gwałty Zeidan twierdził stanowczo: “To nie jest prawda”.

Nie zamierzając zwalczać propagandy propagandą Tauber przyznaje, że zwycięzcy z Lechi i Irgunu splądrowali wieś. Usprawiedliwiali swoje działanie tym, że rozdali większość zrabowanych rzeczy oblężonym mieszkańcom Jerozolimy. Można dyskutować o moralności takiego postępowania, ale bez przesady, z jaką zrobili to Collins i Lapierre, którzy twierdzili, że “Kobietom zdzierano z rąk bransoletki i pierścionki z palców, a części uszu niektórych kobiet zostały rozcięte, by usunąć kolczyki”.  

W jaki sposób więc ten dość typowy przykład intensywnych walk, jakie charakteryzowały wojnę Izraela o niepodległość w 1948 roku, zamienił się w mityczną masakrę?

Tutaj zdolność do drobiazgowego badania dokumentów w trzech językach, jaką posiada Tauber, dodaje wartości zapisom historycznym. Cytuje on arabskiego Wysokiego Komisarza, Husajna Fachri al-Chalidiego, instruującego redaktorów arabskich gazet, by nadali tej bitwie “możliwe maksimum propagandowe”, wyjaśniając: “Musimy dać obraz – nie tego, co rzeczywiście dzieje się – ale musimy trochę wyolbrzymić, żeby arabskie kraje stały się entuzjastyczne wobec przyjścia i dołączenia do nas”. W tym duchu, kiedy Arabska Wysoka Komisja opublikowała zdjęcia okaleczonych zwłok, Tauber informuje, że “człowiek z wywiadu Hagany zidentyfikował te zwłoki jako [zwłoki] żydowskich ofiar okaleczonych przez Arabów”.

Al-Chalidi mówił uchodźcom z Dajr Jasin: “Chcemy, żebyście powiedzieli, że Żydzi masakrowali ludzi, popełniali potworności, gwałcili i kradli złoto”. Część uchodźców zgodziła się, inni czuli się oburzeni tą próbą poniżenia kobiet z Dajr Jasin.

Oszczerstwo o gwałtach szybko przyniosło niezamierzony skutek.

“Nie rozumieliśmy mentalności własnych, palestyńskich ludzi” – przyznał redaktor Palestine Broadcasting Service, Hazim Nusajba. Oskarżenia o gwałt trafiły w “czuły punkt palestyńskiej psychiki”. Odmawiając poświęcenia honoru swoich kobiet dla kraju, większość arabskich mężczyzn zabrała rodziny i uciekła. „To okazało się być najgorszym, najkosztowniejszym błędem, jaki popełniliśmy” – ocenił Nusajba.

“Nie boimy się śmierci – wykrzyknął pewien muchtar (przywódca wsi) – ale nie zaakceptujemy gwałcenia naszych kobiet". “Inne wsie zaczęły odchodzić jedna za drugą, bez oporu, ze strachu i lęku przed kolejną podobną masakrą” – napisał pięć lat później inny uchodźca z Dajr Jasin, Junus Radwan. To zdarzyło się “z powodu błędu popełnionego przez naszych przywódców i odpowiedzialnych za szerzenie pogłosek, które wyolbrzymiały zbrodnie Żydów”. Ocenia się, że przed 9 kwietnia 60 tysięcy Arabów uciekło ze swoich domów w Palestynie. Ponad 350 tysięcy uciekło w ciągu kolejnych pięciu tygodni. Adil Yahya, palestyński badacz, który w latach 1990. przeprowadził wywiady z wieloma uchodźcami, doszedł do wniosku, że “Sprawa Dajr Jasin była głównym powodem exodusu w 1948 roku”.   

Kilku przywódców Hagany, oburzonych ofiarami cywilnymi, wykorzystało Dajr Jasin do delegitymizowania Irgunu i Lechi. Oficer regionalnego wywiadu Hagany, Mordechai Gicherman, oświadczył: “Istnieje pilna potrzeba wykorzystania tego do szeroko zakrojonej kampanii propagandowej, by podważyć zaufanie do dysydentów zarówno pod względem ich możliwości militarnych, jak postawy moralnej”.

Tymczasem przedstawiciele władz brytyjskich, którym żydowscy bojownicy mocno zaszli za skórę, połączyli mit masakry ze starymi, antysemickimi stereotypami, których echo odbija się do dzisiaj. Idealizując mieszkańców wsi jako bezbronne niewiniątka, zignorowali magazyn 60 karabinów, co najmniej 20 pistoletów, materiały wybuchowe, w tym granaty. To wypaczenie pomogło nakreślić wszechobecną dziś karykaturę nikczemnego syjonisty zastraszającego niewinnych, biernych Arabów. I, instynktownie, ci Mandatowi brytyjscy przywódcy świadomie użyli analogii nazizmu w odniesieniu do Żydów, potępiając ten “bestialski Holocaust” i twierdząc, że obóz koncentracyjny Hitlera w “[Bergen] Belsen blednie” obok Dajr Jasin.

Nic dziwnego, że książka Taubera zanadto zagraża reputacji wielu ludzi, by o niej poważnie dyskutować. Opisuje szczegółowo, jak uruchamiano lawinę, pokazując, jak bardzo nowoczesny antysyjonizm zakorzeniony jest w tradycyjnym antysemityzmie. Równocześnie widzimy, jak bardzo palestyński ruch narodowy nie uporał się z własną historią wyolbrzymiania i demonizacji. Co najważniejsze, obala założycielski mit tego ruchu, który nadal przekonuje miliony ludzi, że jest jedynym ruchem na całym świecie, którego nigdy nie wolno krytykować.

Toksyczny związek oficjalnych kłamstw palestyńskich i zachodniego antysemityzmu nadal wypacza dyskurs o Izraelu, a równocześnie przykuwa palestyńskich przywódców do autodestrukcyjnego uzależnienia od antysyjonizmu i nienawiści do Żydów, co w ostatecznym rachunku okazuje się niszczące dla nich samych. Jeśli Dajr Jasin zajmuje dzisiaj mniej centralne miejsce w palestyńskiej narracji, to tylko dlatego, że dziesięciolecia demonizacji odniosły skutek i opłaciły się. Jednak palestyński ruch narodowy nadal pławi się w totalnym paraliżu, często szukając “sprawiedliwości” z powodu podobnie sfałszowanych zbrodni.  

W tym historycznym, propagandowym bumerangu, który zranił palestyńskich Arabów bardziej niż zranił Żydów, leży ostrzeżenie dla wszystkich ruchów politycznych. Demonizacja i wzbudzanie paniki są nieodłącznym narkotykiem polityki, dając przelotne uczucie haju i często pozostawiając trwałe szkody. Epitafium Taubera dla Dajr Jasin podsumowuje tę nieprzemijającą nauczkę i minione 74 lata palestyńskiej historii: starając się „zapobiec katastrofie” arabska propagandowa hiperbola “stworzyła katastrofę”.

This story originally appeared in English in Tablet Magazine, at tabletmag.com, and is reprinted with permission.

Remember Deir Yassin!

Tablet Magazine, 21 stycznia 2022

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska


Gil Troy
Amrykański historyk pracujący na McGill University, autor książki The Age of Clinton: America in the 1990s oraz The Zionist Ideas.